Skírnir - 01.04.2012, Síða 88

86
SVANUR KRISTJÁNSSON
SKÍRNIR
sagði síðar: „Ég hugsaði alltaf hvað hefði Kristján gert?““ (Guðni
Th. Jóhannesson 2005: 307).
Erfiðlega gekk að mynda ríkisstjórn eftir þingkosningar 1983.
Forsetinn gegndi verkstjórnarhlutverki og notaði sömu vinnureglu
og Kristján hafði gert; flokksforingjar fengu umboð til að mynda
stjórn eftir stærð flokka á þingi: Fyrst formaður Sjálfstæðisflokks-
ins, Geir Hallgrímsson, síðan flokksformaður Framsóknar, Stein-
grímur Hermannsson, og þar á eftir Svavar Gestsson, formaður
Alþýðubandalagsins. Loks tókst Steingrími að mynda stjórn með
Sjálfstæðisflokki eftir að hann fékk umboðið í annað sinn.
Eftir þingkosningar 1987 var staðan í stjórnmálum mjög flókin.
Sex flokkar áttu fulltrúa á þingi og engir tveir höfðu þingmeirihluta.
Forseti lét umboð til stjórnarmyndunar ganga til foringja þriggja
stærstu flokkanna. Á stundum hafði enginn umboðið til þess að
hægt væri að kanna alla möguleika til stjórnarmyndunar með óform-
legum viðræðum stjórnmálamanna. Eftir 70 daga þóf myndaði Þor-
steinn Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, stjórn með Fram-
sóknarflokki og Alþýðuflokki. Engar staðfestar heimildir eru um
að Vigdís Finnbogadóttir hafi undirbúið utanþingsstjórn þó að
stjórnarmyndun gengi treglega. Seinni stjórnarmyndanir (1988,
1991 og 1995) í valdatíð Vigdísar gengu fyrir sig án beinna afskipta
forseta.
Umræður og deilur um aðild Islands að hinu Evrópska efna-
hagssvæði (EES) reyndu mjög á getu íslenska stjórnkerfisins. Segja
má að stjórnmálaflokkarnir og Alþingi hafi staðist þá miklu þol-
raun. Flestir flokkar fylgdu að vísu ekki markaðri stefnu í málinu en
samheldni stjórnarflokkanna nægði til að vísa frá tillögu um þjóðar-
atkvæðagreiðslu frá stjórnarandstöðuflokkunum og samþykkja
aðildartillögu í ársbyrjun 1993.42 Kom þá til kasta forseta Islands.
Krafan um þjóðaratkvæði var mjög sterk. Um 35000 manns undir-
rituðu áskorun þar sem kvatt var til þjóðaratkvæðagreiðslu um
málið, eða 20% allra kjósenda. Skoðananakönnun í nóvember 1992
42 Ólafur Þ. Stephensen (1996) sýnir fram á hentistefnu flestra stjórnmálaflokka í
afstöðu til aðildar Islands að EES. Svanur Kristjánsson (2001: 576-580) færir rök
fyrir þeirri ályktun að samþykkt EES-aðildarinnar á Alþingi hafi verið sigur ríkis-
stjórnarflokkanna, flokkavalds og þingstjórnar.