Skírnir - 01.04.2012, Síða 123

SKÍRNIR
ÁFALLATENGT ÁLAGSHEILKENNI ...
121
sem var af trúarlegum toga. Um daga Guðmundar fyrirfundust
heldur ekki önnur úrræði en meðul trúarinnar við vanda á borð við
þann sem hann átti við að glíma. Samfélagið mætti Guðmundi á
þessum sömu trúarlegu forsendum, skynjaði helgi í fari hans, trúði
á mátt hans til yfirnáttúrlegra verka, þrýsti honum inn í staðalmynd
helgs meinlætamanns og mótaði persónuna „Guðmund góða“
meðan Guðmundur Arason var enn kornungur prestur. Ferill hans
þegar til lengri tíma er litið staðfesti þessa ímynd. Hann var fyrstu
árin prestur í tekjurýrum þingum (prestaköllum) og varði mestum
hluta tekna sinna til líknar fátækum. Hann varð ungur einn áhrifa-
mesti klerkur landsins af eigin verðleikum (karisma) og gekk inn í
hlutverk sem skipaði honum næstum biskupum. Loks var honum
þröngvað til að takast það embætti á hendur með vegsemd þess og
valdi þvert gegn vilja sínum. Þá kunni hann ekki list málamiðlunar-
innar sem reynist stjórnendum jafnan best heldur kom fram sem
ósveigjanlegur öfgamaður eins og fram kemur í trúariðkun hans,
ölmusugæðum og átökum við höfðingja. Þessar öfgar má túlka sem
ættarfylgju, meðfæddan skapgerðarbrest eða sem merki um áfalla-
tengt álagsheilkenni.
Hér skal fallist á að taka verði tillit til þessa trúarlega sjónar-
horns líkt og fræðimenn hafa almennt gert á síðari árum er litið hafa
svo á að Guðmundur hafi gengið í gegnum trúarleg sinnaskipti.
Einnig verður að taka tillit til þess að textarnir eru mótaðir af
ritklifum sem algeng voru á miðöldum er lýsa skyldi hátterni heil-
agra kirkjumanna. Þrátt fyrir þá mótun textanna virðist nærtækt að
lesa þá, einkum lýsinguna sem á við ástand Guðmundar 1186, í ljósi
meðferðarfræða nútímans.
Við túlkun af því tagi blasir við að Guðmundur Arason var ekki
sá óbilgjarni (kirkju-)pólitíkus á þessa heims vísu sem hann hefur oft
verið álitinn. Hann var heldur ekki trúarlegur ofstækismaður í
venjulegri merkingu þeirra orða. Lýsingin virðist þvert á móti benda
til að hann hafi orðið fyrir krónískri streituröskun eftir áfall eða
áfallatengdu álagsheilkenni eftir endurtekna áfallareynslu sína á af-
mörkuðu umbrotaskeiði ævinnar. Reynsla hans í æsku og þá
einkum aðskilnaður frá móðurinni er líkleg til að hafa gert Guð-
mund viðkvæmari fyrir áföllum en ella hefði verið. Þessa greiningu