Skírnir - 01.04.2012, Page 169

RAGNAR JÓHANNSSON
Hver fjarlægði lík Staðarbræðra?
Tilgdta um glæp
1. Forsaga ferðarinnar
Vinsælt er að ganga Kjalveg milli Hvítárness og Hveravalla. Þá
er farin sú leið sem kölluð hefur verið gamli Kjalvegur og liggur
frá Hvítárnesi, upp með Fúlukvísl að Þverbrekknamúla og svo
áfram meðfram hinu tignarlega Hrútfelli með sínum ört hopandi
Regnbúðajökli að Þjófadölum og loks áfram að Hveravöllum.
Reyndar var þessi leið ekki fjölfarin fyrr á öldum þegar Kjölur var
grónari og uppblástur ekki eins langt genginn og hann er nú — og
því ekki sú leið sem Staðarmenn fóru þegar þeir fóru sína örlaga-
ríku ferð árið 1780, heldur er farið upp með Svartá að Svartár-
botnum og því næst yfir Kjalhraun að Hveravöllum. Yfir hraunið
er fylgt eftir vörðum.
Örlög Reynistaðarbræðra eru vel þekkt. Bjarni og Einar, synir
stórbóndans á Reynistað, Halldórs Vídalín Bjarnasonar, fóru suður
yfir Kjöl sumarið 1780 ásamt Jóni Austmann Þorvaldssyni, ráðs-
manni á Reynistað til að kaupa fé sunnan heiða. Ástæða þess var sú
að nær allt fé á Norðurlandi hafði þurft að fella vegna fjárkláða.1
Árið 1772 var farið að skera niður allt fé og var það almennt fram-
kvæmt í öllum héruðum þar sem sýkin var, á árunum 1772-1779.
Eftir það tóku menn að keppast við að kaupa fé af ósýktum svæðum
af Norðausturlandi og Suðausturlandi.
1 Fjárkláðinn hafði borist með kynbótafé því sem Innréttingarnar höfðu flutt inn
en mörkuð hafði verið sú stefna að aðalútflutningsgrein íslands skyldi vera
ullarvaðmál. Veikin barst með enskum hrút sem fluttur var að Leirá í Borgarfirði
1760. Um 1766 er sagt að sýkin hafi eytt mestöllu fé á svæðinu frá Sólheima-
sandi að Oxnadalsheiði, að Vestfjörðum undanskildum (Jón Eyþórsson,
1937: 4).
Skírnir, 186. ár (vor 2012)