Skírnir - 01.04.2012, Page 201

SKÍRNIR
SVARTI PÉTUR
199
(Ólafur Ragnar Grímsson og Þorbjörn Broddason 1977: 138-139).
Þór Vilhjálmsson (1994) lagaprófessor og hæstaréttardómari gekk
líkast til lengst fræðimanna þegar hann sagði að í ljósi ákvæða
stjórnarskrárinnar um ábyrgðarleysi forseta og að hann léti ráðherra
framkvæma vald sitt, hefði forseti í raun ekki heimild til að synja
lögum frá Alþingi staðfestingar.
Um hríð varð það ríkjandi skoðun að með staðfestingarsynjun
kæmi í raun til uppgjörs á milli þings og ríkisstjórnar annars vegar
og forseta hins vegar. Ólafur Jóhannesson (1978: 136) sagði að ef
upp kæmi stjórnmálaágreiningur á milli forseta og þings gæti þingið
jafnvel beitt 11. gr. stjórnarskrárinnar sem kveður á um frávikningu
forsetans. Að minnsta kosti væri einhvers konar einvígi hafið. Sam-
kvæmt þessum hefðbundna skilningi yrði ríkisstjórnin að segja af sér
ef þjóðin felldi lög úr gildi í þjóðaratkvæðagreiðslu og tæki þar með
afstöðu með forseta sínum. Að sama skapi gæti forseti þá ekki
heldur setið áfram ef þjóðin tæki afstöðu með ríkisstjórninni og
hafnaði synjuninni með því að staðfesta lögin. Þá hefði forseta í raun
verið hafnað af þjóð sinni. Honum bæri þá að segja af sér. Vigdís
Finnbogadóttir sagðist hafa hugleitt þessa stöðu í EES-málinu þegar
hún fékk fjölda áskorana um að synja lögunum staðfestingar. Hún
sagði síðar að í hennar huga væri enginn vafi á því að í slíkri
atkvæðagreiðslu yrði kosið á milli forseta og ríkisstjórnarinnar.
Hún gekk raunar lengra og staðhæfði að hefði hún synjað lögunum
staðfestingar „þá hefði ég dregið mig í hlé strax á eftir“ (Baldur Þór-
hallsson 2008: 87-96).
I aðdraganda þjóðaratkvæðagreiðslunnar um Icesave árið 2010
töluðu bæði ríkisstjórn og forsetinn hins vegar gegn þessum gömlu
hugmyndum og því varð sá skilningur ofan á að bæði ríkisstjórn og
forseti gætu setið áfram hvernig svo sem færi. Sem varð raunin. Rík-
isstjórnin sagði ekki af sér þó að yfir níutíu prósent þeirra sem
greiddu atkvæði hefðu hafnað lögunum sem hún hafði keyrt í
gegnum þingið með nokkrum látum.
Hafi nokkur efi verið um heimild forsetans til að synja lögum frá
Alþingi staðfestingar eftir beitingu hennar í fjölmiðlamálinu árið
2004 festist málskotsrétturinn enn frekar í sessi með staðfestingar-
synjun Icesave-laganna þann 5. janúar 2010 og svo aftur 20. febrúar