Skírnir - 01.04.2012, Page 202

200
EIRÍKUR BERGMANN
SKÍRNIR
2011.1 skýringum við frumvarp Stjórnlagaráðs segir að því megi nú
slá föstu að forseti hafi í reynd „persónulegt vald til að synja lögum
staðfestingar" (Frumvarp til stjórnskipunarlaga ... 2011:145). Enda
hefur atbeina ráðherra ekki þurft til þegar á reyndi.
Breytt vægi í tíð Ólafs Ragnars Grímssonar
Þegar Ólafur Ragnar Grímsson bauð sig fyrst fram til forseta árið
1996 var víðtækur sá skilningur að forsetinn ætti fyrst og fremst að
vera sameiningartákn þjóðarinnar. Ekki leið þó á löngu áður en
Ólafur Ragnar fór að beita sér í umræðu um þjóðfélagsleg álitaefni.
Framan af var það ekki í stórpólitískum málum en fyrir kjörið 2004
sagðist hann vilja taka virkari þátt í umræðum líðandi stundar, æski-
legt væri að „forsetinn sé meiri þátttakandi í straumum sinnar tíðar;
hann taki þátt í því með þjóðinni að glíma við þau framtíðarverk-
efni sem snúa að heill og hag íslenskrar þjóðar“ (Guðni Th. Jó-
hannesson 2010: 64). Öfugt við þá greiningu sem Ólafur Ragnar
lýsti sem stjórnmálafræðiprófessor árið 1977, að málskotsrétturinn
væri dauður bókstafur, lýsti hann þeirri söguskoðun í ávarpi sínu við
synjun Icesave-laganna árið 2010 að við lýðveldisstofnunina árið
1944 hefði það „vald sem áður var hjá Alþingi og konungi verið fært
þjóðinni. Forseta lýðveldisins er svo ætlað að tryggja þann rétt“
(Ólafur Ragnar Grímsson 2010). Eins og Guðni Th. Jóhannesson
(2010) lýsir hefur Ólafur Ragnar Grímsson sem forseti smám saman
fikrað sig lengra inn á stjórnmálasviðið auk þess að taka miklu virk-
ari þátt en fyrirrennarar hans í margvíslegu alþjóðasamstarfi. Um
skeið varð forsetinn svo eins og talsmaður íslensku útrásarinnar.4
Virk stjórnmálaþátttaka
Erfitt er að fallast á það að með synjun sinni hafi forsetinn í ein-
hvers konar afstöðuleysi aðeins verið að færa málið til þjóðarinnar.
Ef svo væri gætu ansi mörg önnur mál farið þá leið — mál sem sami
forseti hefur kosið að veita ekki inn í allsherjaratkvæðagreiðslu. Fíér
4 Sjá nánar Eirík Bergmann 2011: 226-231.