Skírnir - 01.04.2012, Side 208

206
EIRÍKUR BERGMANN
SKÍRNIR
það gengi í raun þvert á þá stefnu að efla eftirlitshlutverk þingsins
gagnvart framkvæmdarvaldinu.
Niðurstaðan var eigi að síður sú að ástæðulaust væri að hrófla við
málskotsrétti forseta enda yrði hann án þeirra takmarkana sem er á
málskoti að frumkvæði kjósenda. I 67. gr. frumvarps Stjórnlagaráðs
segir að mál sem lagt er í þjóðaratkvæðagreiðslu skuli varða al-
mannahag. Á grundvelli þeirra sé „hvorki hægt að krefjast atkvæða-
greiðslu um fjárlög, fjáraukalög, lög sem sett eru til að framfylgja
þjóðréttarskuldbindingum né heldur um skattamálefni eða ríkis-
borgararétt“. Málskot á grundvelli staðfestingarsynjunar forseta er
ekki háð þessum takmörkunum og því þótti Stjórnlagaráði rétt að
halda því inni. Forseti gæti þá gripið inn í slík mál „í ýtrustu und-
antekningartilvikum“ (Frumvarp til stjórnskipunarlaga ... 2011:
127). Forseta ber þá að rökstyðja slíka ákvörðun og tilkynna
Alþingi um hana. Þrátt fyrir þessa heimild er málskotið augljóslega
að mestu fært frá forseta til þjóðarinnar þegar tíu prósent kjósenda
öðlast rétt til að vísa almennum málum í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Stj órnarmyndun
Við núverandi skipulag er hefð fyrir því — sem einkum byggir á
danska fyrirkomulaginu sem nú gengur undir nafninu drottningar-
rúnturinn — að forseti veiti þeim stjórnmálaforingja stjórnar-
myndunarumboð sem líklegastur er til að geta myndað ríkisstjórn
með stuðningi meirihluta þingmanna. Þrátt fyrir þessa óskrifuðu
hefð er Island eftir sem áður hefðbundið þingræðisríki. En í 1. gr.
núgildandi stjórnarskrár segir að Island sé lýðveldi með þingbund-
inni stjórn. I þingræðinu felst að Alþingi ræður því hverjir sitja í
ríkisstjórn.
Stjórnlagaráði var í mun að hnykkja á þingræðisreglunni og færa
stjórnarmyndunina inn í þingið svo að hvergi færi á milli mála að
ríkisstjórn yrði að styðjast við meirihluta þings. Við núverandi
skipan samþykkir Alþingi ekki ríkisstjórn með formlegum hætti en
getur vikið henni frá með vantraustsyfirlýsingu. I tillögum Stjórn-
lagaráðs er þingræðisreglan formgerð í því að þingmenn kjósi for-
sætisráðherrann með beinum hætti, sbr. 90. gr. Forsætisráðherra er