Skírnir - 01.04.2012, Side 226

224
ÞORVALDUR GYLFASON
SKÍRNIR
nýjar stjórnarskrár þar í um 25 ríkjum. Ungverjaland rak lestina með nýrri
stjórnarskrá 2012. Suður-Afríka tók upp nýja stjórnarskrá 1994-1996 eftir
að kynþáttaaðskilnaðarstefnunni var útskúfað í frjálsum kosningum. Loks
hafa ýmis ríki Suður-Ameríku tekið sér nýjar stjórnarskrár síðustu ár og má
líta á þær sem endalok eða nýtt upphaf eftir þær einræðisstjórnir sem réðu
mestallri álfunni um og upp úr miðri 20. öld. I þessum stjórnarskrám eru
ýmis nýmæli, t.d. um náttúruvernd.
Af þessu má sjá að þjóðir grípa oft til þess að semja nýjar stjórnarskrár
í kjölfar mikilla umskipta eða áfalla. Sjaldgæft er að ríki semji sér nýja
stjórnarskrá nánast upp úr þurru líkt og gert var í Svíþjóð 1974 og Kanada
1982.
Fjárhagshrun hafa sjaldan fætt af sér nýjar stjórnarskrár. Yfirleitt virðist
þurfa meira til, t.d. ósigur í styrjöld eða kerfishrun. Þó varð kreppan mikla
1929 ekki tilefni stjórnarskrárbóta, hvorki í Evrópu né Ameríku þar sem
breytingar á almennum lögum voru taldar nægja. Glass-Steagall-lögin sem
sett voru í Bandaríkjunum 1933 bönnuðu bönkum að stunda bæði venju-
lega bankastarfsemi og fjárfestingar. Ætlunin var að draga úr þeirri áhættu
sem almenningur þurfti að axla með því að geyma peninga sína í bönkum
sem stunduðu áhættufjárfestingar. Eftir á að hyggja er það áleitin spurning
hvort ekki hefði verið betra að binda hugsunina sem í Glass-Steagall-lög-
unum fólst í stjórnarskrá (Þorvaldur Gylfason o.fl. 2010, 4. kafli). Hefði
það verið gert hefði vart verið hægt að slaka svo mjög á regluverki um
bankastarfsemi og fjármál vestan hafs sem gert var upp úr 1980. Vera má að
þá hefði tekist að afstýra falli Lehman Brothers bankans í september 2008
sem hleypti af stað alþjóðlegri fjármálakreppu. Erfitt er þó að segja til um
þetta með vissu. Þótt sambærilegar reglur væru í gildi í Bandaríkjunum og
Kanada um 1930 féllu sárafáir kanadískir smábankar í kreppunni miklu. I
fjármálakreppunni sem reið yfir 2008 hefur Kanada haldið sjó. Þar voru þó
aldrei sett lög í líkingu við Glass-Steagall-lögin. Dæmi Kanadamanna sýnir
að ekki getur talist einsýnt eða hafið yfir vafa að setja þurfi fjármálafyrir-
tækjum ströng skilyrði í stjórnarskrá eða jafnvel í lögum. Kanadamenn hafa
meira að segja komist vel af án ítarlegrar almennrar lagasetningar hér að
lútandi.
II. Ólíkar stjórnarskrár, ólík lönd
Stjórnarskrár eru ólíkar en allar eiga þær sameiginlegt að vega salt milli
stöðugleika og sveigjanleika. Þær þurfa að vera nógu skýrar og traust-
byggðar til að ekki fylgi þeim óvissa varðandi lagasetningu en um leið nógu