Skírnir - 01.04.2012, Page 228

226
ÞORVALDUR GYLFASON
SKÍRNIR
samráðs við Alþingi. í öðru lagi hafði Hæstiréttur úrskurðað 1998 að
kvótakerfið gengi í berhögg við jafnræðis- og atvinnufrelsisákvæði stjórn-
arskrárinnar, en eftir mikinn þrýsting frá fyrrnefndum tveim ráðherrum
sneri Hæstiréttur í reynd úrskurði sínum við 2000 (Aðalheiður Ámunda-
dóttir 2008; Svanur Kristjánsson 2001). Mannréttindanefnd Sameinuðu
þjóðanna kunngerði árið 2007 bindandi álit sem staðfesti fyrri úrskurð
Hæstaréttar frá 1998. I þriðja lagi hafa pólitískar stöðuveitingar og klíku-
skapur grafið undan trausti almennings á dómskerfinu. Árin 1926-2008
réðu Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokkur dómsmálaráðuneytinu nær
óslitið ef fimm ár eru undanskilin (1944-1947, 1958-1959, 1979-1980 og
1987-1988) og réðu því skipan nær allra dómara. Sömu flokkar stýrðu
einkavæðingu ríkisbankanna, Landsbanka og Búnaðarbanka, 1998-2003
með þeim afleiðingum að bankarnir hrundu til grunna 2008.
Þetta voru ekki einangruð atvik. Framkvæmdarvaldið var svo yfir-
gnæfandi í skiptum sínum við löggjafarvaldið og dómsvaldið að íslenskt
stjórnkerfi fór að bera meiri svip af forsetaræði en forsetaþingræði. Hið
allsráðandi framkvæmdarvald átti sinn þátt í því hve stjórnvöld áttu á sínum
tíma auðvelt með að koma hér á gjafakvótakerfi og síðar að ganga í van-
heilagt bandalag með bankamönnum sem olli hruninu. Landsbankinn og
Búnaðarbankinn voru seldir pólitískum vildarvinum við vægu verði og
raunar fengu „kaupendurnir" mikinn hluta hins meinta kaupverðs að láni
hjá hinum bankanum. Að launum fengu stjórnmálaflokkar og einstakir
stjórnmálamenn höfðinglega fyrirgreiðslu í bönkum eins og rakið er í
skýrslu Rannsóknarnfndar Alþingis. Þegar bankarnir féllu skulduðu tíu af
63 þingmönnum bönkunum meira en 100 milljónir króna hver (Rann-
sóknarnefnd Alþingis 2010: 2, 200-201). Hversu margir þingmenn skuld-
uðu 50-100 milljónir króna fylgdi ekki sögunni. I Bandaríkjunum hefur
komið fram að árið 2010 hafi fjármálafyrirtæki þar í landi úthlutað 180 millj-
ónum dollara til stjórnmálabaráttu eða 60 sentum á hvern bandarískan íbúa.
Nokkurn veginn sambærileg upphæð á Islandi fyrir 2006 voru samkvæmt
skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis (2010: 8,164-170) átta dollarar á mann
eða 14 sinnum hærri fjárhæð, og eru lánin að framan þá ekki talin með.
III. Sagan
Stjórnarskrá lslands var samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslu 1944 með 98%
atkvæða og síðan tekin í gildi við stofnun lýðveldisins. Hún var byggð á
stjórnarskránni sem Islendingar fengu frá Dönum 1874 en hafði verið end-
urskoðuð 1920. Ástæðan til mikils fylgis við stjórnarskrána 1944 var að