Skírnir - 01.04.2012, Side 230

228
ÞORVALDUR GYLFASON
SKÍRNIR
IV. Ferlið
Ein veigamikil ástæða þess að Alþingi ákvað að halda kosningar til stjórn-
lagaþings í nóvember 2010 var að þinginu sjálfu hafði í 65 ár mistekist að
efna eigið heit um að semja nýja stjórnarskrá. Onnur ástæða var sú að í
stjórnarskrá er kveðið á um verksvið þingsins og hvernig þingmenn eru
kosnir til starfa. Hagsmunaárekstrar eru því fljótir að láta á sér kræla eins
og reynslan sýnir, eigi þingmenn að fjalla um þessi mál.
Alþingi ákvað árið 2009 að ganga til verks í þrem skrefum. Fyrst var
boðað til þjóðfundar þar sem 1000 einstaklingar voru valdir af handahófi úr
þjóðskrá til að koma saman og setja fram skoðanir sínar á því hvernig
stjórnskipan landsins skyldi háttað. Þess var jafnframt gætt að fulltrúar á
þjóðfundi skiptust eðlilega milli kynja og aldurshópa og eftir búsetu.
Þjóðfundurinn kom saman í október 2009 og setti m.a. fram skýrar kröfur
um jafnt vægi atkvæða alls staðar á landinu og þjóðareign á auðlindum.
Samkvæmt lögum frá Alþingi bar væntanlegu stjórnlagaþingi að taka mið
af skoðunum þjóðfundarins.
I öðru lagi skipaði Alþingi sjö manna stjórnlaganefnd. Hún samdi 700
blaðsíðna skýrslu þar sem m.a. voru settar fram hugmyndir um ýmisleg
ákvæði nýrrar stjórnarskrár, farið vandlega yfir gildandi stjórnarskrá og
fjallað ítarlega um einstök efni eins og kosningakerfi og eignarhald á
auðlindum.
Loks var haldin kosning til stjórnlagaþings í nóvember 2010. Alls
kepptu 523 frambjóðendur um sætin 25 sem í boði voru, ef „keppni" er þá
rétta orðið. Varla var um eiginlega baráttu að ræða, langflestir létu sér nægja
að skrá sig í framboð og rabba kannski við vini og kunningja um hugðar-
efni sín, aðrir blogguðu eða skrifuðu í blöðin (sum blöð höfnuðu greinum
frambjóðenda af jafnréttisástæðum), sumir auglýstu á hógværan hátt, enn
aðrir hurfu brott af landinu löngu fyrir kosninguna.
Kosið var samkvæmt STV-kerfi (e. single transferable vote) en í því felst
í stuttu máli að eigi sá frambjóðandi sem kjósandinn setur efstan á blað engá
möguleika á kjöri eða hafi hann þegar náð kjöri, færist atkvæðið yfir á næsta
frambjóðanda og þannig koll af kolli. Þetta kerfi er notað t.d. við þing-
kosningar á írlandi og sveitarstjórnarkosningar í Skotlandi.
Kosningaþátttaka var 37%. I þrem síðustu alþingiskosningum hafði
þátttaka verið 83-87% og í undanförnum tveim sveitarstjórnarkosningum
73-78%. Giskað var á að mikill fjöldi frambjóðenda og framandlegt kosn-
ingakerfi hefðu dregið úr áhuga fólks en aðrir bentu á að þátttaka í sér-
stökum þjóðaratkvæðagreiðslum hefði jafnan verið heldur lítil. I þjóðar-