Morgunblaðið - 08.12.2018, Qupperneq 26

SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Óhófleg óstýrð notkun Ís-lendinga á flugeldum leiðirtil alvarlegrar fyrirsjáan-legar mengunar sem hefur
áhrif á heilsu og vellíðan lungnasjúk-
linga sem eru allt að 5-10% lands-
manna og eru í þeim hópi bæði börn
og fullorðnir.“
Þetta segja þrír háskólakenn-
arar í bréfi sem birtist í nýjasta hefti
Læknablaðsins. Í bréfinu er rakið
hvernig staðið hefur verið að notkun
flugelda hér á landi á undanförnum
árum og hver áhrifin hafa verið á
andrúmsloftið og heilsu fólks.
Bréfritarar eru Gunnar Guð-
mundsson, lungnalæknir og prófess-
or í lyfja- og eiturefnafræði, Hrund
Ólöf Andradóttir, prófessor í um-
hverfisverkfræði, og Þröstur Þor-
steinsson, prófessor í umhverfis- og
auðlindafræði.
Gríðarleg loftmengun
Á fyrri hluta þessa árs var mjög
fjallað um þá miklu loftmengun sem
lagðist yfir allt höfuðborgarsvæðið
um síðastliðin áramót. Sýndu niður-
stöður rannsókna m.a. að svifryk
hefði mælst afar hátt um áramótin og
var stór hluti þess mjög fínn, það var
málmríkt, kolefnisríkt, brennisteins-
ríkt og klórríkt. Slík mengun er afar
varasöm fólki.
Í viðtali við Morgunblaðið í apríl
síðastliðnum sagði Guðmundur Ingi
Guðbrandsson, umhverfis- og auð-
lindaráðherra, mengunina áhyggju-
efni og ekki ásættanlega. „Við verð-
um vitanlega að bregðast við,“ sagði
ráðherrann í áðurnefndu viðtali. Ekki
er þó að sjá að neitt hafi verið aðhafst
í málinu á þeim tíma sem liðinn er.
Engin breyting hefur verið gerð á
reglugerð um skotelda og innflutn-
ingur þeirra og sala verður því með
hefðbundnu sniði nú fyrir áramótin.
Morgunblaðið reyndi án árang-
urs að ná tali af umhverfisráðherra.
Leiðir til að takmarka
Í bréfi þremenninganna er rætt
um mögulegar leiðir til að takmarka
skaðleg áhrif flugeldanotkunar. Bréf-
ritarar segja að hægt væri að setja
markmið um hversu mikið af flug-
eldum megi flytja inn á hverju ári. Ef
horft sé til síðastliðinna 15 áramóta
hafi svifryksmengun farið yfir heilsu-
verndarmörk annað hvert ár. Þeir
segja að ef innflutningurinn helming-
aðist myndi svifryksmengun sjaldnar
fara yfir heilsuverndarmörk. Til að
tryggja að staðið sé við heilsuvernd-
armörk þyrfti hins vegar að minnka
magn innfluttra flugelda áttfalt.
Hægt væri að banna auglýsingar líkt
og gert er með áfengi og tóbak. Einn-
ig mætti minnka vöruframboð og
hætta alveg með þá flugelda sem
menga mest við jörðu. Að auki mætti
íhuga skilagjald fyrir umbúðir af
flugeldum til að minnka flugelda-
úrgang í nágrenninu. Nýleg erlend
rannsókn gefi hins vegar til kynna að
meiri árangur náist í loftgæðum þar
sem almenn notkun flugelda sé bönn-
uð.
Bréfritarar segja mikilvægt að
halda í hátíðarstemmningu um ára-
mót og því gætu sveitarfélög verið
með skipulagðar sýningar, eins og
ljósasýningar í bland við tónlist.
Það hafi t.d. gefist vel í Hong
Kong. Þeir benda á að skoð-
anakönnun sýni að 27% Ís-
lendinga styðji bann við al-
mennri notkun flugelda, 80%
landsmanna finnist gaman að
horfa á flugelda en aðeins 45%
finnist gaman að skjóta þeim
upp. Flugeldasýningar á veg-
um opinberra aðila myndu því
þjóna meirihluta þjóðar-
innar.
Óhófleg notkun flug-
elda skaðleg heilsu
26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Íbúar höfuð-borgarsvæðis-ins þekkja vel
til þess að horfa á
eftir tíma, sem fer
forgörðum vegna
tafa í umferðinni.
Hnútarnir myndast víða og það
fer eftir tíma dags, hvort það er
kvölds eða morgna, í hvaða átt
tregðan er meiri. Hægt er að
reyna að forðast að vera á ferð-
inni eftir tilteknum leiðum í til-
teknar áttir þegar álagið er sem
mest og teppurnar eftir því, en
það er ekki alltaf hægt.
Meirihlutinn í borginni hefur
ekki haft miklar áhyggjur af
þessu ástandi. Mætti frekar
segja að hann hafi haft það á
stefnuskrá sinni að magna
teppurnar og þrengja flösku-
hálsana með það að markmiði
að fá fólk til að leggja einka-
bílnum. Gallinn á gjöf Njarðar
er sá að í borginni eru engir
þeir kostir, sem koma í staðinn
fyrir einkabílinn þannig að
komast megi leiðar sinnar með
sama eða svipuðum hætti, nema
að mjög takmörkuðu leyti.
Andstæðingar einkabílsins
geta mótmælt því að vild, en
þessi staðreynd birtist með
þeim einfalda hætti að þrátt
fyrir aukin óþægindi af því að
sitja fastur í umferð í Reykja-
vík kjósa Reykvíkingar að
halda áfram að nota bílinn
fremur en að taka strætó, hjóla
eða ganga. Það mætti kalla
þetta að greiða atkvæði með
dekkjunum.
Rannsóknir sýna að á undan-
förnum árum hefur sá tími, sem
það tekur fólk að komast í og úr
vinnu, lengst svo um munar.
Þetta kostar ekki aðeins óþæg-
indi fyrir borgarbúa, það kostar
einnig peninga og veldur þjóð-
arbúinu öllu skaða.
Samtök iðnaðarins létu gera
greiningu á kostnaði umferðar-
tafa í tilefni af mótun sam-
gönguáætlunar fyrir árin 2019
til 2033. Niðurstaðan var eins
og fram kom í fréttaskýringu í
Morgunblaðinu á fimmtudag að
þjóðhagslegur kostnaður vegna
umferðartafa á höfuðborgar-
svæðinu hafi verið samanlagt
rúmlega 15 milljarðar króna.
Atvinnulífið hafi tapað um sex
milljörðum vegna tapaðs vinnu-
tíma og almenningur um níu
milljörðum vegna tapaðs frí-
tíma.
Samtals er áætlað í úttekt SI
að 19 þúsund klukkustundum
hafi verið sóað í umferðar-
teppum á hverjum virkum degi
í fyrra eða um sex milljónum
klukkustunda árið allt. Jafn-
gildir þetta því að hver borgar-
búi sé fastur í umferð þrjá daga
á ári.
Sigurður Hannesson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka iðnaðar-
ins, segir í fréttaskýringunni að
það sé hagsmunamál að tafir
séu sem minnstar og sér ýmis-
legt athugavert við hvernig á
þessum málum er haldið. Við
blasi að mun treg-
legar hafi gengið að
fá fólk til að taka
strætó en til stóð
þótt drjúgu fé hafi
verið varið til þess.
Hlutfall farþega
með strætó hafi átt að fara úr
fjórum af hundraði í átta af
hundraði á áratugnum frá 2012
til 2022, en standi í stað þótt sjö
ár séu liðin og aðeins þrjú ár til
stefnu að ná markinu. Þrátt
fyrir þessa reynslu eigi að setja
42 milljarða króna í að byggja
upp borgarlínu til ársins 2033.
Hann spyr hvort þetta þýði
að tafirnar eigi einfaldlega að
verða fastur liður og efast um
leið um að kostnaðaráætlunin
muni standast, ekki síst í ljósi
reynslunnar af bragganum í
Nauthólsvík.
Hann segir einnig að aðgerð-
ir til að greiða fyrir umferð
þurfi ekki alltaf að vera dýrar
og nefnir skilvirkari stýringu á
umferðarljósum.
Þetta er góð ábending. Í
október var einmitt fjallað um
umferðarljósakerfið á höfuð-
borgarsvæðinu í Morgun-
blaðinu og hvernig kynning á
kerfinu í Ósló fyrir stjórn Sam-
taka sveitarfélaga á höfuðborg-
arsvæðinu hefði opnað augu
manna fyrir því hvað þeir væru
langt á eftir hér.
Kom þar fram að það væri
eins og Páll Guðjónsson, fram-
kvæmdastjóri Sambands sveit-
arfélaga á höfuðborgarsvæðinu,
orðaði það „langt á eftir í þróun
og notkun umferðarljósakerfa“
og tæknin „nokkuð frumstæð“.
Í samtalinu við Pál kom fram
að með því að nýta þær tækni-
legu lausnir, sem þegar eru til,
mætti bæta samgöngur á höfuð-
borgarsvæðinu á meðan unnið
væri að stærri og tímafrekari
verkefnum.
Nú eru tímastillingar á ljós-
um, en ekkert tillit tekið til
stöðunnar í rauntíma, en hin
nýja tækni felst í að nota skynj-
ara, innrauðar myndavélar og
öðruvísi stýringu en nú er gert.
Þeir sem mikið eru á ferli í
borginni átta sig fljótt á því að
umferðarljósin tefja iðulega
frekar en að greiða fyrir um-
ferð og breytingar, sem gerðar
hafa verið, til dæmis með því að
bæta við gangbrautarljósum á
lykilumferðaræðum á borð við
Miklubraut, hafa síður en svo
bætt ástandið.
Það er því gott að heyra að
nú eigi að bæta úr stýringu um-
ferðarljósa. Helsta áhyggju-
efnið er að það gæti dregist úr
hömlu.
Greining Samtaka iðnaðarins
er þarft innlegg í umræðuna um
samgöngur á höfuðborgarsvæð-
inu. Það er engan veginn ljóst
hvað þarf til að valdhafar í
borginni átti sig á að þeir eru á
villigötum og mætti jafnvel ætla
að þeim væri fullkomlega sama.
Á meðan geta borgarbúar setið
fastir í umferðinni í boði þeirra.
Umferðartafir í
borginni kostuðu
rúma 15 milljarða
króna í fyrra}
Tafir á tafir ofan
L
ögreglan handtók síðdegis á mið-
vikudag mann sem var að stela
úr verslun í hverfi 105. Þjófurinn
var óviðræðuhæfur vegna ölv-
unar og gisti fangaklefa þar til
hægt var að ræða við hann.
Í yfirlýsingu á Facebook daginn eftir kvaðst
skálkurinn ævareiður yfir handtökunni sem
hann sagði byggða á ólöglegri myndbands-
upptöku. „Hafi verið gerð upptaka af mér í
versluninni hlýtur það að teljast alvarlegt mál.
Ég stóð einn úti í horni og því ekki um annað
að ræða en að beitt hafi verið njósnabúnaði.
Það athæfi er alls staðar litið alvarlegum aug-
um og gripið til aðgerða í samræmi við það.“
Þegar fréttamaður hafði samband við
ódáminn út af myndbandi, sem sýnir hann
hlaupa út með körfu fulla af vörum án þess að
borga, sagðist maðurinn hafa heyrt umhverfishljóð að ut-
an, líklega ískur í reiðhjóli, og viljað hraða sér á vettvang
til hjálpar.
Þrjóturinn benti á að hann stundaði nágrannavörslu í
sínu hverfi og hefði fengið viðurkenningu trygginga-
félags fyrir.
Við yfirheyrslur var þorparinn þó bljúgur: „Ég vil
biðja þá sem ég kann að hafa reynt að stela frá einlæg-
legrar afsökunar. Það var ekki ætlun mín að meiða neinn
og ljóst má vera að sú hegðun sem þarna var á köflum
viðhöfð er óafsakanleg. Ég einset mér að læra af þessu
og mun leitast við að sýna kurteisi og virðingu fyrir eig-
um annarra.“
Hann bætti við: „Ef við tökum fótboltasamlíkingu: Sá
sem er búinn að skora sjálfsmark hefur mest-
an hvata af öllum leikmönnum til að bæta sig
og gera betur. Þetta er gríðarlega sterkur
hvati sem ég hef núna til að bæta mig, fara yf-
ir farinn veg og bæta mig. Ég hef einsett mér
að láta þetta verða til þess að ég verði til fyr-
irmyndar í allri framkomu.“
Ræninginn taldi fráleitt að hann sætti
ákæru og sárnaði mjög að vera þjófkenndur.
Margir aðrir hefðu stolið, til dæmis með því
að fela peninga í skattaskjólum og hann væri
tilbúinn að mæta eiðsvarinn fyrir dómara til
þess að bera vitni um það. Hann sagðist oft
hafa orðið vitni að svipuðum gripdeildum.
Aðspurður hvort hann hefði einhver gögn
fullyrðingu sinni til sönnunar svaraði sak-
borningurinn: „Ég skal bara svara þessari
spurningu almennt. Ef þessi dómari núna vill
kalla eftir gögnum um þjófnað þá væntanlega er hann að
biðja um öll þau gögn sem menn eiga af slíku og ég hugsa
að þau muni þá einhver skila sér.“
Þegar ribbaldinn var spurður hvort hann ætti slík
gögn vafðist honum tunga um tönn en sagði svo: „Það er
ekki heimilt að taka gögn í leyfisleysi.“
Sakamaðurinn segist aðspurður „að sjálfsögðu“ sjá
eftir stuldinum í hverfi 105, en „ég sé eftir svo mörgum
öðrum afbrotum líka“.
Loks óskaði ránsmaðurinn eftir að bóka eftirfarandi:
„Öl er annar maður er stundum sagt og það á sannarlega
við í þessu samhengi.“
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Úr dagbók lögreglunnar?
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
„Það er ekkert náttúrulögmál
að þetta þurfi að vera svona,“
segir Gunnar Guðmundsson
lungnalæknir um flugeldameng-
unina um hver áramót. Honum
finnst miður að í byrjun hvers
árs sé talað um málið og kvart-
að en síðan ekkert aðhafst.
Hann bendir á að þjóðin hafi
rokið upp á dögunum hneyksluð
vegna ummæla þingmanna sem
særðu minnihlutahópa. „En það
er ekkert gert þegar annar
minnihlutahópur, lungnasjúk-
lingar, eru særðir, ekki með orð-
um heldur líkamlega með svif-
ryksmengun.“ Með bréf-
inu í Læknablaðinu sé
verið að taka til varna
fyrir þetta fólk og
benda á leiðir sem
hægt er að fara í stað
þess að hver og einn
landsmaður skjóti
upp sínum flugeldum
og mengi umhverfi og
andrúmsloft.
Þarf ekki að
vera svona
FLUGELDAR OG MENGUN
Gunnar
Guðmundsson
Flugeldar Mikil mengun af völdum flugelda mældist á höfuðborgarsvæð-
inu um síðustu áramót. Var eins og þykkt eiturský lægi yfir byggðinni.