Morgunblaðið - 11.12.2018, Qupperneq 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 2018
Óveður Rokið og rigningin á höfuðborgarsvæðinu í gærkvöldi skapaði listaverk á framrúðu bíls þar sem bremsuljós og umferðarljós í bland við regndropa léku sér með ljós og liti.
Hari
Fimmtudaginn 6. desember voru kveðnir
upp tveir dómar í Hæstarétti, þar sem við-
urkennd var skaðabótaábyrgð íslenska ríkis-
ins vegna úthlutunar á makrílkvóta. Dóm-
arnir voru vel rökstuddir með einföldum og
skýrum hætti. Ráðherra hafði farið út fyrir
lagaheimildir sínar þegar hann úthlutaði
kvótanum á árinu 2010.
Sú regla gildir í íslensku réttarkerfi að
ráðherrar sækja valdheimildir sínar til
settra laga. Þeir mega ekki gera annað við
stjórnsýslu sína en það sem lögin heimila
þeim. Niðurstaða réttarins byggðist á þess-
ari grunnreglu.
Þá er tekið í Morgunblaðinu viðtal við ráð-
herrann sem þarna var talinn hafa farið
ranglega með vald sitt með því að virða ekki
takmörk valdheimilda sinna þegar hann út-
hlutaði kvótanum. Hann segist vera ósam-
mála dómunum. Einhver hefði þá haldið að
hann vildi færa fram röksemdir til stuðnings
þeirri afstöðu að hann hefði haft lagaheim-
ildir til að gera það sem hann gerði. Hann
vék hins vegar ekkert að þessu. Hann tefldi
bara fram röksemdum um að honum hefði
þótt skynsamlegt að úthluta kvótanum eins
og hann gerði vegna atvika í mannlífinu á
þeim tíma.
Það er lykilatriði að sitjandi ráðherrar
skilji hvaða takmarkanir gilda við meðferð
ráðherravalds. Slíkur skilningur virðist ekki
hafa komið við sögu við ákvarðanir um út-
hlutun makrílkvóta á árinu 2010. Afleiðingin
er sú að íslenska ríkinu og þar með skatt-
greiðendum þessa lands var valdið stórfelldu
fjárhagstjóni með þessum ákvörðunum.
Þeir sem nú sitja í ráðherrastólum ættu að
reyna að læra af þessu og forðast að beita
valdi sínu án skýrra lagaheimilda.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Stórfellt
fjárhagstjón
Höfundur er lögmaður.
Það sem ein-
kennir yfirleitt
slaka stjórn-
málamenn, stjórn-
málaflokka og
embættismenn eru
skattahækkanir,
aukning útgjalda
og skuldasöfnun.
Reykjavíkurborg
hefur verið í sér-
flokki í slakri með-
ferð fjármuna skattgreiðenda en
heildarskuldir sem hlutfall af
reglulegum tekjum nema 187%
sem er töluvert fyrir ofan laga-
skyldu. Stöðugt berast fréttir af
slakri fjármálastjórn og umfram-
keyrslu við opinberar fram-
kvæmdir en Vaðlaheiðagöng og
bragginn í Nauthólsvík eru í sér-
flokki. Bragginn í Nauthólsvík er
kennslubókardæmi um slæma
meðferð á almannafé.
Til þess að ná árangri í hag-
ræðingu, verðmætasköpun og
aukinni framleiðni hjá ríkissjóði
og fyrirtækjum í opinberum
rekstri þarf að byrja strax með
aðgerðum sem taka á vandamál-
unum. Á sama tíma og tekjur
ríkissjóðs hafa aukist mikið á
undanförnum árum vegna hag-
vaxtar hafa ríkisútgjöld aukist
án nokkurs aðhalds en ófjár-
magnaðar opinberar lífeyris-
skuldbindingar nema um 620
ma.kr. og fara hækkandi án þess
að stefnumörkun sé um
greiðslur þeirra í framtíðinni
með afgerandi hætti. Fyrirferð-
armestu málaflokkar í ríkisút-
gjöldum eru heil-
brigðismál,
samgöngumál og
menntamál en um
65% af ríkisút-
gjöldum fara til
þessarra mála-
flokka. Í ljósi mik-
illa fjárfestinga í
þessum málaflokk-
um á næstu árum
þarf að huga að
verðmætasköpun og
framleiðni. Rík-
issjóður þarf að há-
marka arðsemi af því fjármagni
sem fer til reksturs og fjárfest-
inga. Í ljósi þess þarf að vera
með skipulag sem hámarkar arð-
semi í rekstri og ná fram hag-
ræðingu og verðmætasköpun á
sem flestum sviðum. Setja þarf
af stað öfluga fjármálasveit og
hagræðingarsveit ásamt fram-
úrskarandi teymum sem fara um
allt ríkiskerfið og veita því nauð-
synlegt aðhald. Framúrkeyrsla í
fjárfestingum, eins og t.a.m
Vaðlaheiðagöng, þurfa að heyra
sögunni til. Lífeyrisskuldbind-
ingar eru skuldir sem þarf að
greiða þannig að mikilvægt er að
byrja strax að greiða inn á þær í
stað þess láta þær vaxa stjórn-
laust eins og á undanförnum ár-
um. Launahækkanir opinberra
starfsmanna eru bein afleiða
lífeyrisskuldbindinga sem munu
geta sligað ríkissjóð ef ekki er
tekið strax á vandamálinu en
vextir ófjármagnaðra lífeyr-
isskulda munu nema um 15
ma.kr á árinu 2019. Mikilvægt er
hefja sölu ríkiseigna, s.s. eign-
arhluta ríkissjóðs í Landsbanka
Íslands og Íslandsbanka. Einnig
er mikilvægt að hefja sölu á
Flugstöð Leifs Eiríkssonar og
Íslandspósti sem eru í sam-
keppnisrekstri á einkamarkaði.
Fasteignir sem eru í eigu rík-
issjóðs og hýsa ríkistofnanir þarf
að setja í söluferli og ná meiri
hagkvæmni í rekstri. Með eigna-
sölu ríkissjóðs á fyrrgreindum
eignum væri hægt að greiða inn
á ófjármagnaðar lífeyris-
skuldbindingar lífeyrissjóðs
þannig að þær væru upp-
greiddar.
Öflug fjármála- og
hagræðingarsveit óskast
Undanfarin ár hefur rík-
issjóður ekki nýtt til hagræð-
ingar og aukinnar framleiðni í
ríkisrekstri. Aldrei hefur verið
mikilvægara að rekstur rík-
issjóðs sé rekinn eins og fram-
úrskarandi fyrirtæki í ljósi þess
að skattgreiðendur þurfa að
greiða óhagkvæman ríkisrekstur
í framtíðinni. Mikilvægasta að-
gerð í hagstjórn á Íslandi á
næstu árum er að lækka útgjöld
ríkissjóðs, auka framleiðni í rík-
isrekstri og greiða niður skuldir.
Auglýsa þarf eftir öflugum að-
ilum í fjármála- og hagræðingar-
sveit til að vinna að hagræðingu í
opinberum rekstri þannig að úr-
eltar stofnanir og fyrirtæki inn-
an ríkisgeirans séu lögð niður
eða einkaaðilar látnir sjá um
reksturinn þar sem það á við. Í
stafrænni veröld og með aukinni
sjálfvirkni ætti að vera mögulegt
að hagræða enn frekar í opinber-
um rekstri. Auka þarf framleiðni
og samkeppni í heilbrigðismálum
og menntamálum með sama
hætti og gerist annars staðar á
Norðurlöndum og ná þannig
fram hagræðingu og samkeppn-
ishæfni. Það þyrfti að setja for-
stjóra yfir útgjaldamestu mála-
flokka ríkisins og reka þá með
tilliti til árangurs og áætlana um
framtíðarárangur með meiri
tekjum og lægri kostnaði. Fjár-
festingar í útgjaldamestu mála-
flokkunum, heilbrigðismálum,
samöngumálum og mennta-
málum, gera þá kröfu að fjár-
festingar séu arðsamar með
verðmætaskapandi stefnumörk-
un til lengri tíma og embætt-
ismenn og opinberir starfsmenn
fái viðeigandi örvun. Meðferð
fjármuna skattgreiðenda þarf
meiri aga, skipulag og verð-
mætasköpun. Til þess þarf rík-
issjóður að fá sem fyrst til liðs
við sig öfluga fjármála- og hag-
ræðingarsveit sem fer eins og
„stormsveipur um ríkiskerfið
með hagræðingu og verðmæta-
sköpun að leiðarljósi og gæti
þannig hagsmuna skattgreið-
enda landsins til lengri tíma.
Er ekki kominn tími á verðmætasköpun
og hagræðingu í opinberum rekstri?
Eftir Albert Þór
Jónsson »Ríkissjóður þarf
að hámarka arð-
semi af því fjármagni
sem fer til reksturs og
fjárfestinga.
Albert Þór Jónsson
Höfundur er viðskiptafræðingur
með MCF í fjármálum fyrirtækja
og 30 ára starfsreynslu á fjár-
málamarkaði.
albertj@simnet.is