Morgunblaðið - 11.12.2018, Blaðsíða 20

» Okkar kyn-
slóð vann 48
tíma á viku
hverri í dag-
vinnu, tvo tíma í
eftirvinnu og
svo ómælda
næturvinnu.
Hvernig er það, eru
talsmenn eldri borg-
ara búnir að gefast
upp á því að halda
kröfum okkar sem er-
um komin á eftirlauna-
aldur vakandi í um-
ræðunni? Eða eru þeir
kannski á eftirlaunum
frá ríkinu og hafa það
gott og finnst óþarfi að
vera að ónáða stjórn-
arherrana með einhverju væli um að
við komumst varla af á þeim eftir-
launum sem okkur eru skömmtuð?
Fulltrúar öryrkja eru vakandi yfir
þeirra kjörum og halda málefnum
þeirra vel á lofti.
Það er kannski óþarfi að vekja at-
hygli á því að við erum kynslóðin
sem þrælaði fyrir þeim
lífskjörum sem þjóðin
hefur í dag. Við unnum 48 tíma á
viku hverri í dagvinnu, tvo tíma í eft-
irvinnu og svo ómælda næturvinnu.
Í dag er verið að fara fram á að
stytta vinnuvikuna í 35 tíma.
Eru rokkarnir
þagnaðir?
Eftir Svein
Þorsteinsson
Sveinn Þorsteinsson
Höfundur er húsasmiður.
svennith@simnet.is
20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 2018
emmessis.is
Í Mannréttinda-
yfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna sem sam-
þykkt var af allsherj-
arþingi Sameinuðu
þjóðanna fyrir 70 ár-
um, hinn 10. desember
1948, kemur meðal
annars fram: „Sérhver
manneskja er borin
frjáls og jöfn öðrum að
virðingu og réttindum.
Mannréttinda-
yfirlýsing Sameinuðu þjóðanna kveð-
ur á um mannréttindi sem allir eiga
jafnt tilkall til án tillits til kynþáttar,
litarháttar, kynferðis, tungu, trúar,
skoðana, þjóðernis, uppruna, eigna,
ætternis eða annarra aðstæðna.“
Í sáttmála ríkisstjórnarinnar má
sjá samhljóm við yfirlýsinguna þar
sem m.a. segir að allir landsmenn
eigi að fá notið góðrar þjónustu, óháð
efnahag og búsetu. Einnig á íslenska
heilbrigðiskerfið að standast saman-
burð við það sem best gerist í heim-
inum. Í sáttmálanum kemur einnig
fram að ríkisstjórnin ætli að draga úr
greiðsluþátttöku sjúklinga í heil-
brigðiskerfinu, meta árangur núver-
andi kerfis og skoða þá þætti sem eru
ekki hluti af því, til dæmis sálfræði-
þjónustu. Þetta eru góð markmið og
afar jákvætt að geðheilbrigði eigi sitt
pláss í sáttmálanum.
Hérlendis er staðan þó sú að bú-
seta og efnahagur hafa einmitt áhrif
á hvaða heilbrigðisþjónustu hægt er
að sækja. Þegar kemur að geðheil-
brigðisþjónustu er staðan alvarleg.
Aðgengi almennings að þjónustu sál-
fræðinga víða í kerfinu er takmark-
að, m.a. vegna langra biðlista og
þjónusta sálfræðinga er ekki nið-
urgreidd af Sjúkratryggingum líkt
og flest önnur heilbrigðisþjónusta.
Þar af leiðandi er verið að mismuna
fólki á grundvelli búsetu og efnahags
sem brýtur í bága við bæði mann-
réttindayfirlýsingu og sáttmála
ríkisstjórnarinnar.
Þessi mismunun beinir fólki frá
sálfræðimeðferð sem ætti sam-
kvæmt klínískum leiðbeiningum
landlæknis að vera
fyrsta úrræði við m.a.
kvíða og depurð. Þetta
beinir fólki frá þeirri
meðferð sem rann-
sóknir hafa marg-
ítrekað sýnt fram á að
nýtist best, ekki ein-
ungis fyrir einstakling-
inn heldur fyrir þjóðfé-
lagið í heild sinni.
Sálfræðiþjónusta
skilar sér nefnilega
margfalt til baka, ekki
bara í bættum lífs-
gæðum einstaklinga heldur fækkar
þeim sem flosna upp úr námi eða
vinnu, veikindadögum fækkar og
einstaklingum á örorkubótum fækk-
ar, svo fátt eitt sé nefnt.
Vissulega hefur geðheilbrigðis-
þjónusta verið efld síðustu ár, m.a.
með fjölgun sálfræðinga á heilsu-
gæslustöðvum og sálfræðiþjónustu í
nokkrum framhaldsskólum, og er
það vel. Ákveðin vitundarvakning
hefur orðið hjá almenningi og ráða-
mönnum um mikilvægi góðrar geð-
heilsu, forvarna og góðrar geðheil-
brigðisþjónustu. En betur má ef
duga skal. Almenningur á að geta
sótt sér þá heilbrigðisþjónustu sem
vitað er að virkar best. Sálfræði-
þjónusta á að vera raunverulegt val
fyrir fólk í vanda, ekki bara fyrir þá
sem hafa efni á að greiða allt úr eigin
vasa. Það er ekki eftir neinu að bíða
með að koma þessu í eðlilegan far-
veg.
Sálfræðimeðferð fyrir þá sem á
þurfa að halda á að teljast til mann-
réttinda, ekki forréttinda.
Mannréttindi
eða forréttindi?
Eftir Hrund
Þrándardóttur
Hrund
Þrándardóttir
» Sálfræðiþjónusta á
að vera raunveru-
legt val fyrir fólk í
vanda, ekki bara fyrir
þá sem hafa efni á að
greiða allt úr eigin
vasa.
Höfundur er formaður Sálfræðinga-
félags Íslands.
Mannréttinda-
yfirlýsing Sameinuðu
þjóðanna var sam-
þykkt á allsherjar-
þingi Sameinuðu
þjóðanna hinn 10.
desember 1948 og
fagnaði hún því 70
ára afmæli sínu í
gær. Yfirlýsingin var
andsvar við þeim
hryllingi sem hafði
átt sér stað í seinni
heimsstyrjöldinni, þegar 17 millj-
ónir manna voru drepnar vegna
uppruna síns, stjórnmálaskoðana,
kynhneigðar eða vegna líkam-
legrar- eða andlegrar fötlunar.
Mannréttindayfirlýsingin var
tímamótaskjal þar sem aldrei áður
höfðu mannréttindi verið tilgreind
á þann hátt að allar manneskjur
ættu jafnt tilkall til þeirra án til-
lits til kynþáttar, litarháttar, kyn-
ferðis, tungu, trúar, skoðana, þjóð-
ernis, uppruna, eigna, ætternis
eða annarra aðstæðna. Þannig er
grundvallarstef hennar viðurkenn-
ing á að allir eru bornir frjálsir og
jafnir öðrum að virðingu og rétt-
indum. Mannréttindi eru óafsalan-
leg, ódeilanleg og algild og í laga-
legum skilningi er þeim ætlað að
veita og tryggja einstaklingum og
hópum réttindi og vernd gegn
hvers konar aðgerðum eða að-
gerðaleysi stjórnvalda sem vega
að grundvallarréttindum eða
mannvirðingu fólks. Þau eiga að
gera einstaklingum kleift að lifa
sem manneskjur með reisn.
Yfirlýsingin felur í sér borgara-
leg, stjórnmálaleg, efnahagsleg og
félagsleg réttindi ásamt réttinum
til lífs, frelsis og einkalífs, rétt-
inum til öryggis, húsnæðis og lífs-
kjara sem nauðsynleg eru til
verndar heilsu. Í
mannréttinda-
yfirlýsingunni er
einnig kveðið á um
réttinn til að sæta
ekki pyndingum, rétt-
inn til tjáningarfrelsis
og menntunar og rétt-
inn til að leita og
njóta griðlands er-
lendis gegn ofsóknum.
Samþykkt yfirlýs-
ingarinnar hefur haft
ómælda þýðingu fyrir
heimsbyggðina og
áhrifa hennar gætir í
lögum og stjórnarskrám víða um
veröld. Þó að sannarlega sé
ástæða til að fagna í dag megum
við ekki líta fram hjá því að hvorki
yfirlýsingin sjálf né lög sem á
henni byggjast nægja ein og sér
til að tryggja mannréttindi öllum
til handa. Við getum því miður
ekki treyst ríkisstjórnum til að
tryggja mannréttindi og því reiða
samtök eins og Amnesty Inter-
national sig á einstaklinga til þess
að grípa til aðgerða og þrýsta á
umbætur, kalla eftir réttlæti og
láta yfirvöld hlusta á kröfur okk-
ar.
Mannréttindayfirlýsing Samein-
uðu þjóðanna er ekki bindandi al-
þjóðasamningur og hefur hún
ekki verið lögfest hér á landi. Yf-
irlýsingin felur einfaldlega í sér
markmið sem ríki stefna að á
sviði mannréttinda. Og nú þegar
öfgafullar stefnur viðgangast í
stjórnmálum, stjórnmálamenn
beita hatursorðræðu og ala á
sundurlyndi, þrengt er að mál-
frelsi víða um heim, konur njóta
ekki sömu réttinda og karlar, fólk
með fötlun er útskúfað og sætir
mismunun og flóttafólk hefur
aldrei verið fleira síðan í seinni
heimsstyrjöldinni má ekki slá af
kröfum um mannréttindavernd.
Aldrei hefur verið brýnna að
verja mannréttindi í ljósi auk-
innar valdboðshneigðar, vaxandi
átaka og spennu á ýmsum svæð-
um heimsins og ríkjandi tilhneig-
ingar til að grafa undan viðmiðum
á sviði mannréttinda.
Þó að Ísland hafi lengi státað
sig af góðri stöðu mannréttinda-
mála í alþjóðlegum samanburði þá
lifum við í veröld þar sem sumir
búa við mismunum en aðrir við
forréttindi. Trúverðugleiki Íslands
í mannréttindamálum byggist á
því að landið sé í fararbroddi hví-
vetna er kemur að því að tryggja
að ákvæði mannréttinda-
yfirlýsingarinnar séu virt í öllum
atriðum hér á landi.
Íslandsdeild Amnesty Inter-
national vill nota tækifærið og
hvetja íslensk stjórnvöld til að
skrifa undir og fullgilda valfrjálsa
bókun við alþjóðasamning um
efnahagsleg, félagsleg og menn-
ingarleg réttindi, fullgilda samn-
ing Sameinuðu þjóðanna gegn
þvinguðum mannshvörfum, full-
gilda valfrjálsa bókun við samning
SÞ um réttindi fatlaðs fólks og
undirrita og fullgilda samning SÞ
um réttarstöðu farandlaunþega og
fjölskyldumeðlima þeirra. Íslands-
deild Amnesty International hvet-
ur íslensk yfirvöld til að taka
skýra afstöðu með mannrétt-
indum, undirrita og fullgilda þá al-
þjóðasamninga og bókanir sem
hér eru upp talin og stuðla með
því að aukinni vernd mannréttinda
og virðingu fyrir þeim.
Mannréttindayfirlýsing
SÞ fagnar 70 ára afmæli
Eftir Önnu
Lúðvíksdóttur » Íslandsdeild Am-
nesty International
hvetur íslensk yfirvöld
til að taka skýra afstöðu
með mannréttindum,
undirrita og fullgilda
alþjóðasamninga og
bókanir.
Anna
Lúðvíksdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri Ís-
landsdeildar Amnesty International.
Allt um sjávarútveg
Nú finnur
þú það sem
þú leitar að
á FINNA.is