Morgunblaðið - 24.12.2018, Side 38

38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. DESEMBER 2018
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Þetta bráðskemmtilegur gaman- og
fjölskylduleikur sem áhorfendur á
öllum aldri geta notið. Á sama tíma
er auðvitað þung pólitísk undiralda í
verkinu,“ segir Nikolaj Cederholm
leikstjóri um Einræðisherrann eftir
Charlie Chaplin sem frumsýndur
verður á Stóra sviði Þjóðleikhússins
annan í jólum þar sem Sigurður Sig-
urjónsson leikur aðalhlutverkið.
Cederholm er jafnframt höfundur
leikgerðarinnar, sem byggist á kvik-
mynd sem frumsýnd var 1940 sem
Chaplin skrifaði handritið að, leik-
stýrði og lék burðarhlutverk í.
Blaðamaður settist niður með
Cederholm fyrr í mánuðinum og
fékk að heyra allt um tilurð sýning-
arinnar, sem frumsýnd var hjá
Nørrebro-leikhúsinu í Kaupmanna-
höfn í fyrra við afar góðar viðtökur.
Hvernig er uppfærslan hérlendis
til komin?
„Ari [Matthíasson þjóðleikhús-
stjóri] heyrði greinilega um upp-
færsluna úti, mætti á lokasýninguna
og spurði mig strax að henni lokinni
hvort ég gæti hugsað mér að setja
verkið upp á Íslandi,“ segir Ceder-
holm og tekur fram að hann hafi um-
svifalaust þegið boðið. „Annars veg-
ar af því að mig langaði til að Ein-
ræðisherrann kæmist út í heim
vegna þess hversu efniviðurinn kall-
ast sorglega á við samtímann og hins
vegar vegna þess að mig langaði aft-
ur til Íslands,“ segir Cederholm og
rifjar upp að hann hafi fyrir margt
löngu komið til Íslands ásamt Kim
Witzel sem hannar leikmyndina.
„Þegar við vorum 19 ára sigldum
við til Seyðisfjarðar og fórum hring-
inn um landið. Það var frábær ferð.
Við komum til Reykjavíkur um það
leyti sem verið var að taka upp Rokk
í Reykjavík og sóttum nokkra tón-
leika,“ segir Cederholm og rifjar
upp að þeir félagar hafi notið þess að
ganga í íslenskri náttúru bæði sunn-
an- og norðanlands. „Við einsettum
okkur báðir að koma aftur til Íslands
einn daginn, en vissum ekki að það
myndu líða 36 ár milli heimsókna.“
Leikhús á að tala beint til okkar
Cederholm hefur sinnt leiklistinni
frá táningsaldri og því liggur beint
við að spyrja hvort aldrei hafi komið
annað til greina en að þjóna lista-
gyðjunni. „Leiklistin varð ofan á fyr-
ir tilviljun, því þegar ég var yngri
ætlaði ég að verða sjávarlíffræð-
ingur. Á snemmtáningsárum mínum
tók ég þátt í leiklistarstarfi í skól-
anum sem leiddi til þess að 1979
stofnaði ég í félagi með fleirum leik-
hópinn Dr. Dante’s Desperate Reno-
vationsshow sem var undir sterkum
áhrifum frá dadaismanum. Síðan
hefur ekkert annað en leiklistin
komist að,“ segir Cederholm sem út-
skrifaðist sem leikari frá leiklistar-
skóla Odense-leikhússins 1986.
Um svipað leyti var nafni leik-
hópsins breytt í Dr. Dante og árið
1992 var Cederholm ráðinn leik-
hússtjóri Aveny Teatret, sem fljót-
lega skipti um nafn og varð Dr. Dan-
tes Aveny. „Undir merkjum Dr.
Dante tókst okkur að skapa nokkurs
konar neðanjarðarleikhús eða hlið-
arheim við hefðbundna leikhúsið í
Danmörku þar sem við settum sjálf
allar reglurnar. Segja má að við höf-
um verið í uppreisn við hefðina, því
okkur fannst hefðbundna stofnana-
leikhúsið leiðinlegt og gamaldags.
Við höfðum mikil áhrif á danskt leik-
hús með sýningum okkar og vinnu-
aðferðum. Sem dæmi notuðum við
óþekkta leikara sem í framhaldinu
urðu að stórstjörnum,“ segir Ceder-
holm og nefnir í því samhengi leik-
ara á borð við Mads Mikkelsen, Ul-
rich Thomsen, Sofie Gråbøl, Trine
Dyrholm og Nikolaj Coster-Waldau.
„Við urðum suðupottur fyrir ungt
leikhúsfólk sem langaði eitthvað
annað en að komast bara á samning
hjá Konunglega leikhúsinu. Ein sér-
staða okkar var að við settum nær
einvörðungu upp ný dönsk leikrit þó
að einstaka ný erlend verk slæddust
einnig með,“ segir Cederholm og
nefnir í því samhengi heims-
frumsýningu á leikgerð á skáldsög-
unni American Psycho.
Af hverju fannst ykkur mikilvægt
að setja á svið ný dönsk verk?
„Eitt af vandamálunum við leik-
húsið er að það er oft sorglega mikil
fjarlægð milli umfjöllunarefnis stóru
leikskáldanna á borð við Tsjekhov
og Shakespeare og samtímans.
Leikhúsið á að tala beint til okkar.
Sú mýta var ríkjandi í dönsku leik-
húsi að áhorfendur nenntu ekki að
sjá ný dönsk leikrit auk þess sem
ekki væru nógu mörg góð leikskáld.
Við afsönnuðum þá kenningu. Ég
held líka að hlutverk leikaranna hafi
breyst undir okkar stjórn. Við litum
á þá sem meðskapendur sýninga.“
Gætir áhrifa Dr. Dante enn í
dönsku leikhúslífi?
„Já, ég leyfi mér að halda því fram
að afstaða áhorfenda hafi breyst.
Þegar við rákum Dr. Dante settum
við upp margar mjög vinsælar sýn-
ingar, en inni á milli voru líka mis-
heppnaðar sýningar. Vegna þess að
við vorum tilbúin að taka áhættu og
skapa ný verk þá breyttist afstaða
áhorfenda og þeir voru tilbúnir að
taka áhættuna með okkur og voru
sem dæmi tilbúnir að koma aftur
þrátt fyrir að hafa séð misheppnaða
sýningu. Undir venjulegum kring-
umstæðum eru misheppnaðar sýn-
ingar það versta í leikhúsinu, líka
þegar um er að ræða sýningar í öðr-
um leikhúsum, því vondar sýningar
fæla áhorfendur burt úr leikhúsinu,
enda nennir enginn að láta sér leið-
ast í leikhúsinu. Þeir sem skapa
vondar sýningar eru þannig að
skemma fyrir öllum í bransanum.“
En víkjum aftur að Einræðisherr-
anum. Hvernig kviknaði hugmyndin
að því að leikgera þessa kvikmynd?
„Það var góður vinur minn sem
gaukaði þessari hugmynd að mér,“
segir Cederholm og fer ekki dult
með að hann hafi verið mikill aðdá-
andi Chaplin frá unga aldri. „Ég hef
haldið upp á Chaplin frá því ég var
smápolli og fór snemma að líkja eftir
honum og leika fyrir fjölskylduna og
vini,“ segir Cederholm.
Hvað er það við Chaplin sem
heillar?
„Hann er góður fulltrúi almenn-
ings sem allir geta samsamað sig við.
Hann er einstaklega geðþekkur með
öllum sínum göllum og vangetu.
Hann er mannlegur. Það er auðvelt
að skynja hvernig honum líður.
Chaplin gat ekki aðeins leikið, held-
ur skrifað handrit, samið tónlist og
leikstýrt. Í nútímamenningu er orðið
fínna en líkaminn með sama hætti og
harmleikurinn er fínni en gaman-
leikurinn,“ segir Cederholm og tek-
ur fram að slíkt hámenningarsnobb
hafi ávallt pirrað sig og leggur
áherslu á að í Einræðisherranum sé
líkamlegri getu leikaranna gert
mjög hátt undir höfði.
„Einræðisherrann er fyrsta kvik-
mynd Chaplin með hljóði, en leik-
stíllinn allur og fagurfræði mynd-
arinnar er undir sterkum áhrifum
þöglu myndanna. Við erum trú leik-
stíl myndarinnar og bjóðum því upp
á gamaldags leikhús í jákvæðum
skilningi þess orðs. Þannig búa leik-
ararnir til öll hljóðin á sviðinu. Af því
leiðir að tálsýnin verður öll til í höfði
áhorfenda en ekki vegna tækni-
brellna okkar. Í því liggur styrkur
leikhússins, að áhorfendur trúa orð-
um leikaranna og skapa tálsýnina
sjálfir,“ segir Cederholm og heldur
áfram: „Sagan er skemmtileg, en á
sama tíma dapurleg sökum þess að
verkið fær okkur til að horfast í augu
við það að staða heimsmálanna
minnir óþægilega mikið á stöðu mála
undir lok fjórða áratugar síðustu
aldar,“ segir Cederholm og vísar þar
til uppgangs þjóðernishyggju.
Chaplin notaði öll meðöl
„Chaplin skrifaði handritið að
myndinni árið 1937, aðeins fáeinum
árum eftir að Hitler komst til valda
en áður en seinni heimsstyrjöldin
skall á. Margir reyndu að telja hann
ofan af því að gera þessa mynd, enda
þótti ekki við hæfi að hæðast að lýð-
ræðislegum kjörnum valdhafa ann-
ars lands. Með mynd sinni varaði
Chaplin samferðafólk sitt við Hitler
og þeim öflum sem hann var í for-
„Fullkomið fyrir samtímann“
 Þjóðleikhúsið frumsýnir Einræðisherrann á Stóra sviðinu annan í jólum  Um er að ræða leikgerð
Nikolajs Cederholm á samnefndri kvikmynd eftir Chaplin  „Þung pólitísk undiralda í verkinu“
Morgunblaðið/Eggert
Árangur „Af mér fer það orð að ég ætlist til mikils, en á móti kemur að árangurinn lætur ekki á sér standa,“ segir leikstjórinn Nikolaj Cederholm.
SMÁRALIND – KRINGLAN
Opið frá 10- 13 í dag
Gleðileg jól!