Náttúrufræðingurinn - 2018, Síða 46

Náttúrufræðingurinn
126
a. Smásjá sem hönnuð er til ferðalaga og notkunar utandyra á rannsóknarstað. Orðið felt er tökuorð úr þýsku og skandinavísku málunum,
sem hefur náð útbreiðslu meðal náttúrufræðinga, um vettvang rannsókna í náttúrunni, sbr. feltprófanir, fara í feltið.
Í þessari grein verður sagt frá heimsókn þýska vatnalíffræðingsins Friedrichs
Kurts Reinsch til Íslands í byrjun júlí 1925 og tildrögum hennar. Af tilviljun
rakst höfundur á umfjöllun um sérstaka feltsmásjáa sem Tiyoda-sjónglerja-
fyrirtækið framleiddi fyrir japanska herinn á fjórða áratug síðustu aldar og var
ætluð læknum sem störfuðu við bráðahjálp í átökum. Þar kom fram að þessi
feltsmásjá væri nákvæm eftirgerð af feltsmásjá sem bar nafnið Heimdal og
sjónglerjafyrirtækið Reichert í Vínarborg framleiddi um tíma frá árinu 1927.
Sögu smásjárinnar Heimdal má aftur rekja til vatnalíffræðirannsókna Friedrich
Kurt Reinsch (1895–1927) á Íslandi sumarið 1925.
RANNSÓKNIR Á ÍSLANDI
Í byrjun júlí 1925 kom til Íslands
með farþegaskipinu Botníu ungur
þýskur vatnalíffræðingur, Friedrich
Kurt Reinsch að nafni. Hann starfaði
við vatnalíffræðideild (Lehrkanzel für
Hydrobiologie und Fischereiwesen)
Landbúnaðarskólans í Vínarborg
(Hochschule für Bodenkultur, nú Uni-
versität für Bodenkultur). Búnaðarfélag
Íslands hafði veitt honum 2.000 króna
styrk til vísindalegra vatnalíffræði-
rannsókna hér á landi. Rannsóknirnar
skyldu einkum beinast að lífsskilyrðum
fiska í ám og vötnum og að klaki og
uppeldi vatnafiska.
Friedrich K. Reinsch var vel búinn
rannsóknartækjum við komuna. Sum
þeirra voru sérsmíðuð eftir fyrirsögn
hans og svo virðist sem bæði dr. August
Thienemann prófessor (1882–1960), sem
var stórt nafn í evrópskri vatnalíffræði
þess tíma, og Karl Reichert (1886–1953),
eigandi samnefnds sjónglerjafyrir-
tækis, hafi sýnt undirbúningi verkefnis-
ins persónulegan áhuga og stuðning.
Á tækjalista Reinsch var meðal
annars vinda með 150 m af 3 mm sverum
vír, Ekman-botnsýnataki, búnaður til að
sía botnsýni með 3 möskvastærðum,
svifháfur, háfur, vatnssýnataki með
áfestum hitamæli, snúningshitamælir,
búnaður og efni til súrefnismælinga,
sýnaflöskur, straummælir, skífa til að
mæla sjóndýpi, kíkir, Contessa-Nettel-
-myndavél og Heimdal-feltsmásjá. Alls
voru þetta 113 kíló af tækjabúnaði sem
var haganlega komið fyrir í sérútbúnum
koffortum. Fjórir hestar voru notaðir
til þess að flytja allan búnaðinn á ferð
Reinsch um landið.
Lúðvíg Guðmundsson (1897–1966),
sem þá var kennari í náttúrufræði við
Hinn almenna menntaskóla í Reykja-
vík, síðar stofnandi og skólastjóri
Handíðaskólans, og Eiríkur Einarsson,
nemi í menntaskólanum, síðar arkitekt
(1907–1969), tóku þátt í rannsóknunum
með Reinsch.
Rannsóknirnar hófust við Þingvalla-
vatn um miðjan júlí 1925. Nutu þeir
Reinsch þar aðstoðar Símonar D. Péturs-
sonar í Vatnskoti (1882–1966). Reinsch
lýsti síðar aðdáun sinni á athugunargáfu
Símonar, og alúð þeirri og skilningi sem
athuganir hans á lífinu í vatninu báru
vott um. Tveimur vikum síðar héldu
þeir félagar að Laugarvatni og Apavatni.
Leið þeirra lá í Borgarfjörð um miðjan
ágúst. Þar rannsökuðu þeir Hvítá, mynni
hennar og þverár, Grímsá, Norðurá og
Þverá. Einnig vötn; Hreðavatn, Vatns-
hamravatn og Skorradalsvatn. Þeir voru
í Borgarfirði fram í byrjun september en
Náttúrufræðingurinn 88 (3–4), bls. 125–129, 2018