Náttúrufræðingurinn - 2018, Blaðsíða 81

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
161
Núna fjölgaði um 11 pör við Arnarnes
en mikil fækkun varð í óshólmunum.
Vorið 2010 var þarna næstfjölsetnasti
varpstaðurinn í Eyjafirði, alls 54 pör.2
Vorið 2015 voru aðeins 18 varppör á
svæðinu, sem er samdráttur um 36
pör eða 67%. Stærsti hluti varpsins við
Fnjóská 2010 var á eyri skammt neðan
við brúna á ánni. Vorið 2015 voru mikil
umsvif á þessu svæði við malarnám og
er sennilegt að það hafi fælt fuglana frá
varpstaðnum.
Í Krossanesborgum varð rúmlega
helmings fækkun, úr 45 pörum 2010 í
20 pör 2015. Krossanesborgir eru annað
svæðið af tveimur (hitt er Hrísey) þar
sem einnig hefur verið talið önnur ár en
í reglubundnum talningum á fimm ára
fresti. Á tímabilinu 1998 til 2013 eru til
tölur um fjölda varppara þessi ár: 1998
(10 pör), 2003 (11), 2008 (18) og 2013
(31).4 Krossanesborgir voru friðlýstar
sem fólkvangur árið 20055 en fækkun
hefur hafist milli 2010 og 2013. Ekki er
sennilegt að truflun hafi hrakið storm-
máfa á brott þannig að leita verður
annarra skýringa.
Stormmáfum hélt áfram að fækka við
Akureyrarflugvöll en á sama tíma fjölg-
aði mikið í óshólmum Eyjafjarðarár
skammt austan flugvallar. Augljóst er
að tilflutningur er vegna aðgerða starfs-
manna flugvallarins til að fækka fuglum
við flugvöllinn.6 Vorið 2010 urpu 45 pör
við flugvöllinn en 32 vorið 2015. Þau
voru flest 85 árið 2000.1 Í óshólmum
Eyjafjarðarár austan flugvallar voru 48
varppör árið 2010 en vorið 2015 voru
þau orðin 147, sem er aukning um 99
pör. Hluta þessarar fjölgunar má skýra
með tilflutningi frá öðrum varpstöðum
sunnan óshólmanna beggja vegna
Eyjafjarðarár suður að þverbraut milli
Hrafnagils og Laugalands. Á því svæði
fækkaði milli áranna 2010 og 2015 um
22 pör, úr 94 pörum í 72.
Einn af fjölsetnustu stöðunum 2010
var á áreyrum Þverár fremri við bæinn
Munkaþverá, alls 41 par. Árið 2015 voru
þar aðeins 18 pör, sem er 56% fækkun.
Undanfarin ár hefur verið mikið mal-
arnám á Þveráreyrum sem hélt áfram
árið 2015. Hefur það eflaust orsakað
tilflutning fuglanna til annarra svæða.
Sum þessara para hafa að líkindum
flutt sig norður í óshólmana þar sem
er ágætt næði um varptímann. Á sama
tímabili hélst fjöldi para óbreyttur við
Stokkahlaðir vestan Eyjafjarðarár gegnt
Munkaþverá. Talið er að sumir fuglanna
hafi flutt sig þangað frá Munkaþverá
milli áranna 2005 og 2010.2
Eftir nær samfellda fjölgun storm-
máfa í Eyjafirði frá 1980 til 2010 fækk-
aði um 5,8% til ársins 2015 (4. mynd).
Á þessu stigi er erfitt að fullyrða að
fjöldi verpandi stormmáfa í Eyjafirði
hafi náð hámarki á svæðinu. Þannig
getur einhver fækkun orsakast af lélegu
varpi í einstökum árum þannig að sum
varppör hafi flutt sig frá varpstöðunum
fyrir talningu.
Í talningunum 2005 og 2010 bætt-
ust nýir varpstaðir við milli eldri staða
innan athugunarsvæðisins, frekar en
í útjöðrum þess. Í samantekt um þær
talningar var álitið líklegt að stormmáfar
myndu nema land í Ólafsfirði.2 Storm-
máfar hafa sést árlega við Ólafsfjarðar-
vatn að vorlagi frá 2010 (eigin ath.).
Fyrsta hreiðrið fannst þar sumarið 2013
og eitt hreiður vorið 2015.
Enn sem fyrr eru stormmáfar
hvergi taldir reglulega hér á landi á
stóru svæði nema í Eyjafirði þar sem
stærsta hluta íslenska varpstofnsins
er að finna. Kringum árið 2000 var
íslenski stormmáfsstofninn álitinn vera
um 700 varppör og allt að 70% hans á
vöktunarsvæðinu í Eyjafirði.1
Stormmáfar hafa breiðst út um
landið frá því þeir fóru að verpa hér um
miðja síðustu öld. Verpa þeir nú strjált
á láglendi um land allt nema sáralítið á
Vestfjörðum og takmarkað á Suðurlandi.
Skipuleg heildarúttekt á íslenska varp-
stofninum hefur ekki farið fram síðan
árin 1980 og 1981.1 Er fyllilega kominn
tími á aðra landstalningu og samantekt
á þekktum varpstöðum. Nýir varpstaðir
hafa verið skráðir jöfnum höndum eftir
því sem upplýsingar hafa komið fram. Þá
hefur verið talið á mörgum varpstöðum
þegar tækifæri hafa gefist. Um 130 varp-
staðir eru nú skráðir en varppör eru
horfin frá sumum þeirra, eins og sjá má
í Eyjafirði (2. mynd). Á flestum þessara
staða verpa aðeins stök eða fáein pör en
meginþorri para utan Eyjafjarðar virðist
verpa á aðeins örfáum stöðum, svo sem
í Blönduhlíð í Skagafirði (1990: 31 par),
á Héðinshöfða á Tjörnesi (2003: 18),7 í
Kelduhverfi (2007: 13),8 á Austursandi
í Öxarfirði (2009: 35)9 og við Þinganes
í Nesjum (2006: 33).10 Miðað við til-
tækar talningar í fórum höfunda verpa
nálægt 250 pör utan vöktunarsvæðisins
í Eyjafirði þar af um það bil helmingur
á ofangreindum fimm stöðum. Heildar-
stofninn í landinu var áætlaður um 880
pör 2015 og hefur Eyjafjörður því haldið
sínum hlut með um 70% íslenska stofns-
ins. Vöktunin í Eyjafirði gefur því enn
góða vísbendingu um framvindu varp-
stofns stormmáfa á Íslandi. Engu að
síður er æskilegt að stormmáfar verði
vaktaðir á fleiri stöðum í landinu.
4. mynd. Heildarfjöldi stormmáfspara í Eyjafirði á tímabilinu 1980–2015. Línuleg aðhvarfs-
greining er notuð til að lýsa stofnframvindu. – Total number of breeding Common Gull pairs in
Eyjafjörður 1980–2015. Linear regression is used to define the population changes.
1975
0
100
200
300
400
500
600
700
y = 16,259x - 32095
R2 = 0,93559
1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020