Náttúrufræðingurinn - 2018, Qupperneq 89

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
169
Ekki hefur verið kannað hversu
margar íslenskar plöntur voru teikn-
aðar í Flora Danica, en þær skipta lík-
lega nokkrum tugum. Þar á meðal er
litmynd af naflagrasinu, sem König fann
og lýsti fyrstur manna, og Linné kenndi
við nafn hans, Königia islandica. Hitt er
víst að König lá ekki á liði sínu við grein-
ingar og söfnun plantna þetta rúma ár
sem hann dvaldist á Íslandi. Árangur
hans var ótrúlegur, eins og fram kemur
hér á eftir. Raunar gerði hann fleira en
safna plöntum. Í bréfum hans til Linné,
sem nánar er fjallað um síðar í þessari
grein, kemur fram að hann safnaði
skeldýrum og teiknaði þau, auk þess
nokkrum fuglahömum, ennfremur gekk
hann á Heklu og lýsir aðstæðum þar í
einu bréfanna.
Það átti ekki fyrir König að liggja að
semja heildarskrá yfir plönturnar sem
hann skráði og safnaði á Íslandi. Talið
er að það hafi verið ætlun hans, eins og
síðar verður getið. Ástæðurnar eru ekki
augljósar. Hann dvelst í Höfn næstu tvö
ár, að nema læknisfræði og starfar á ný
sem lyfsali við Friðriksspítala, lýkur
læknisprófi 1767, og er þá sendur til
Indlands. Honum hefði því átt að gefast
tími til þessa verks.
PLÖNTUSKRÁ MÜLLERS
Það kom í hlut Ottós F. Müller, vel
þekkts náttúrufræðings í Höfn, að setja
saman lista yfir plöntur sem König hafði
skráð á Íslandi 1764–1765, og líklega
flestum safnað.
Otto Friedrich Müller var fæddur í Kaup-
mannahöfn 1730. Hann hlaut kirkjulega
menntun, gerðist einkakennari ungs aðals-
manns og ferðaðist víða með honum, en sett-
ist að í Höfn 1767, kvæntist auðugri konu og
komst í náð hjá Friðrik V. konungi, sem veitti
honum starf við Flora Danica. Kom hann út
tveim bindum af ritinu til viðbótar við þau þrjú
sem Oeder hafði ritstýrt. Müller var fjölhæfur
náttúrufræðingur, bæði á sviði grasa- og dýra-
fræði. Á seinni æviárum stundaði hann sjálf-
stæðar rannsóknir, einkum á ormum og frum-
dýrum í jarðvegi og ferskvatni, og ritaði bækur
um þær á latínu, fræðimáli þess tíma. Sagt er
að hann hafi fyrstur manna séð kísilþörung í
smásjá, sem hann reyndar hélt vera dýr vegna
þess að hann hreyfðist af sjálfsdáðum. Hann
frumlýsti mörgum tegundum dýra og plantna,
og bera þau nafn hans. Árið 1776 hratt hann af
stað ritverki um dýralíf Noregs og Danmerkur:
Zoologiae Danicae Prodromus. Hann lést í
árslok 1784.16
Það lá því beint við að Müller tæki
að sér það hlutverk að setja saman skrá
yfir plöntur sem König fann á Íslandi.
Hún kallast því langa nafni Enumeratio
Stirpium in Islandia sponte crescentium
(Skrá yfir plöntur er vaxa af sjálfsdáðum
á Íslandi) og birtist í lítt þekktu tímariti
eða ritröð sem gefin var út í Nürnberg í
Bæjaralandi.7 Skráin er aðeins upptaln-
ing fræðinafna, raðað eftir hinu tilbúna
kerfi Linnés, og tekur til blómplantna,
byrkninga, mosa, fléttna, þörunga og
sveppa. Aðeins á fáeinum stöðum er
vísað til mynda í Flora Danica.
Söfnun og pressun plantna á 18.
öld í hestaferðum og rysjóttri veðráttu
Íslands hefur verið miklum erfiðleikum
bundin. Samkvæmt þessari klausu í
skrá Müllers (neðanmáls) hefur König
safnað meginhluta skráðra tegunda:
Stirpes hac ab indefesso Natu-
rae scrutatore, Joh. Gerh. KOENIG,
Medicinae Doctore, nunc urbis Tran-
quebar, in littore Indiae Coromandel,
Medico practico, annis 1764 et 65 in
Islandia lectae, mihique amice mis-
sae sunt, exceptis paucis, quas viva
voce suplevit.
[Plöntur sem hinn óþreytandi nátt-
úrufræðingur, Joh. Gerh. Koenig,
læknisfræðidoktor, nú starfandi læknir
í borginni Tranquebar á Korómandel-
strönd Indlands, safnaði á árunum
1764–1765 á Íslandi, og sendi mér
vinsamlegast, nema fáeinar sem hann
sagði mér frá.]
PLÖNTUSKRÁ ZOËGA
Í frumútgáfu Ferðabókar Eggerts
Ólafssonar og Bjarna Pálssonar (Sorø,
1772) er prentað „Tilhang om de Is-
landske Urter“ (Viðauki um íslenskar
jurtir) með yfirskriftinni Flora Islandica.
Enginn höfundur er tilgreindur, en í for-
mála bókarinnar er viðaukinn kenndur
Johan Zoëga.8 Þessi viðauki var felldur
niður í hinum íslensku útgáfum bókar-
innar, í þýðingu Steindórs Steindórs-
sonar grasafræðings, 1944 og 1975. Um
það segir Steindór í formála:
Til að bæta úr hinu síðastnefnda
[þ.e. vöntun ritgerðar um íslenskar
plöntur] var flórulisti eftir Johan Zoëga
Grasafræðisafnið, Botanisk Museum í Kaupmannahöfn.