Náttúrufræðingurinn - 2018, Page 90

Náttúrufræðingurinn
170
prentaður aftan við Ferðabókina. Er
hann að mestu gerður eftir söfnum
danska grasafræðingsins Königs,
sem ferðaðist um Ísland 1764–1765.
Kemur sá listi Ferðabókinni ekki bein-
línis við, og er honum því sleppt hér,
enda ekki mikið á honum á græða
fyrir nútímann.4
Hér skjátlaðist Steindóri; listinn
hefur mikið fræðilegt og sögulegt gildi,
og hefði því átt að fylgja með íslensku
útgáfunni, enda vita fáir um skrá Müll-
ers eða geta aflað hennar.
Johan Zoëga var fæddur 1742 í Ravsted í
Slésvík, sem þá var eitt landa Danakonungs, nú í
Þýskalandi. Hann var prestssonur, gekk í latínu-
skóla í Pløen, síðar hjá lækninum Johan Christ-
ian Fabricius í Tønder, föður dýrafræðings-
ins með sama nafni, þar sem áhugi hans á
náttúrufræði var vakinn. Eftir frekara nám í
menntaskóla í Altona (nú hluti Hamborgar)
1760–1762 fluttist hann til Hafnar, en fór síðar
með Fabriciusi yngra til Uppsala og lagði stund
á grasafræði undir handleiðslu Linnés. Síðan
var hann nokkur ár aðstoðarmaður Oeders við
Grasagarðinn í Höfn, eða til 1770, þegar staðan
var lögð niður. Eftir það gegndi hann ýmsum
störfum í stjórnkerfinu, oftast í ráðuneyti fjár-
mála (Finanskollegiet og Rentekammeret)
og gat sér gott orð á því sviði. Hann var ekki
heilsuhraustur og lést í árslok 1788, 46 ára gam-
all, ókvæntur og barnlaus. Helstu störf hans á
sviði grasafræði voru að skilgreina plöntur frá
Borgundarhólmi og Íslandi fyrir Flora Danica.
Hann hélt sambandi við Linné, sem heiðraði
hann með því að nefna eina plöntukvísl Zoegea,
af körfublómaætt. Hann fékkst við að greina
mosa, og átti töluvert safn af þeim, en plöntu-
safn hans eyðilagðist í árás Englendinga á Höfn
1807.17
Plöntuskrá Joh. Zoëga er að lang-
mestu leyti upptalning á fræðinöfnum
sömu plöntutegunda og birtist í lista
Müllers 1770. Nokkur nöfn hafa fallið
niður, og fáeinum verið bætt við í stað-
inn. Talsverð aukning varð á tegundum
gróplantna, og jókst heildarfjöldinn
um 15 tegundir. Mesta breytingin er að
Zoëga setur víða inn stuttar latneskar
lýsingar tegunda, auk þess nokkrar
klausur á dönsku, og á stöku stað
fundarstaði og íslensk nöfn. Samkvæmt
formála skrárinnar, sem að hluta til
er birtur hér á eftir, hefur hann tekið
þessar viðbætur upp úr minnisgreinum
og plöntusafni Königs.
De faa Efterretninger man er i Stand
at give om den Islandske Flora, har
man den nu værende Missions-Me-
dicus og Kongel. Historicus natura-
lis i Trankebar, Hr. Johann Gerhard
König, at takke, som fra Foraaret
1764 indtil ud paa Høsten 1765 har
opholdt sig paa Island, hvorhen han
blev sendt paa Kongelig Bekostning,
for at indsamle til den bekiendte Flora
Danica. [...] især de urter, som Island
frem for andre Hans Majestæts Lande
frembringer. [...]
Tiiden tillod ham ei, som han havde
i Sinde, selv at skrive en udførlig Flora
Islandica, førend han reiste til sit nær-
værende Opholdssted; derfor har
Hr. Cancellieraad O. F. Müller, hvis
nyttige Iver for Naturhistorien af fle-
ere Skrifter noksom er bekiendt, paa
hans Anmodning, optegnet i Novis
Actis Nat. Curios. Tom IV, pag. 203.
sqq. de Planter, som Hr. König deels
meddelte ham i Natura, og tildeels
mundtlig har navngivet for ham.
Denne Hr. Müllers Enumeratio
stirpium, in Islandia sponte crescen-
tum, er Grunden til vores Flora
Islandica, som bestaaer af henimod
halvsiette Hundrede Arter. Et Manu-
script, som Hr. König har efterladt sig
her, og en Urtesamling, har tient til at
forøge Hr. Müllers Enumeration.
[...] De faa oeconomiske Anmærk-
ninger, samt de Islandske Navne,
ere tagne af ovenmældte Hr. Königs
Manuscript.8
TEGUNDAFJÖLDI Í SKRÁM
MÜLLERS OG ZOËGA
Skrá Müllers (1770): 316 blómplöntur,
23 byrkningar, 72 mosar, 48 fléttur, 57
þörungar og 11 sveppategundir; samtals
um 527 tegundir.
Skrá J. Zoëga (1772): 310 tegundir
blómplantna, 24 byrkningar, 74 mosa-
tegundir, 56 fléttutegundir, 67 þörunga-
tegundir og 14 sveppategundir, samtals
545 tegundir.
Tvær opnur í 1. bindi Flora Danica, útgefið 1761, ekki með lituðum myndum, geymt í Náttúrufræðistofnun Íslands. Ljósm. Ólöf Arngrímsdóttir.