Náttúrufræðingurinn - 2018, Qupperneq 93

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
173
Khöfn 27. september 1766:
König byrjar á því að þakka Linné
fyrir tvö bréf sem hann hafi fengið
með Jóhanni Zoëga og fyrir nafngift
á tegund og ættkvísl naflagrassins, og
biðst afsökunar á að hafa ekki séð þrjá
fræfla (Stigmata) á því. „Dazu war ich
auch nur mit einem simplen Microscop
zu dieser Reise versehen.“ – þ.e. hafði
ekki nógu góða smásjá. Hann ræðir enn
um sjávarþörungana sem hann sendi
tölusetta til Linnés, og segist bráðum
ætla að senda honum betri sýnishorn
sem hann eigi von á frá Færeyjum. Síðan
getur hann um sóley og maríuvönd sem
hann hafði sent Linné til nánari grein-
ingar. Hann segir mosann Fontinalis
(ármosa) algengan í ám og vötnum á
Íslandi, en stærstu eintökin hafi hann
séð í dimmum og blautum hellum. Hann
lætur í ljós þá ósk að rannsóknir hans
við erfiðar aðstæður og jafnvel lífshættu
yrðu betur kunnar í hinum lærða heimi
og vonast eftir aðstoð Linnés í því sam-
bandi. Honum finnst leitt að geta ekki
skrifað bréfin á tungumáli sem Linné
líki betur og bætir við til skýringar: „Ég
er fæddur Líflendingur, en get ekki tjáð
hugsanir mínar betur á öðru tungumáli
en þýsku.“ Hann segist hafa látið teikna
nokkrar skeldýrategundir á Íslandi (sbr.
ummæli Þorvalds Thoroddsens um
teiknarann sem honum hafi fylgt), og
hafi lýst þeim á þýsku, en þar á meðal
séu nokkrar nýjar kvíslir, og lofar að
senda sýnishorn.
Að lokum er sagt frá Heklu, sem
hafi gosið sandi og grjóti og stundum
eldi þetta ár, þ.e. 1766. Gosið hófst 5.
apríl og stóð í átta daga, en tók sig aftur
upp síðar. „Á síðasta ári kleif ég tind
hennar og fann þar gjá, um 100 skrefa
breiða. Hinir þverhníptu gjáveggir voru
úr eintómum hörðum og fíngerðum
jaspis [hrafntinnu?] og báru þess ekki
merki að hafa skaddast af eldi. Ég tók
nokkur sýnishorn af þessu bergi. Gjá-
veggirnir voru örugglega meira en 100
álna háir, en skekktust til endanna,
botninn var þakinn snjó, og því veit ég
ekki raunverulega dýpt. Merkilegt var
að áttavitar sem ég hafði meðferðis vís-
uðu ekki á pólana meðan ég var uppi á
fjallshryggnum.“ Síðan kemur skrá yfir
nokkrar blómjurtir og sæþörunga sem
König hefur sent Linné, sumar með
lýsingum á latínu. Þar er meðal annars
skýring íslenska heitisins baldursbrá.
Khöfn 8. nóvember 1766:
Í þessu stutta bréfi segir nánar frá
lýsingum og teikningum Königs á fjöru-
dýrum frá Íslandi, sem hann segist
gjarnan vilja fá til baka. Líklega séu þær
ófullkomnar þótt hann hafi reynt að fara
nákvæmlega eftir sýnunum. Reyndar
hafi hann séð margar skeljategundir
sem ekki hafi gefist tóm til að teikna
á hinum stuttu vetrardögum. Hann
kveðst hafa sent Linné ham af fuglinum
Tringa ferruginea (rauðbrysting), sem
hann segir algengan á Íslandi. Loks er
nánari lýsing á Heklu og fráviki áttavit-
ans þar.
Khöfn 21. febrúar 1767:
König þakkar fyrir tvö bréf frá Linné
og skil á teikningum sínum, sem meist-
arinn hafi hrósað. Þörungasýni frá
Færeyjum hafi eyðilagst vegna langs
flutningstíma. Að lokum er þessi setn-
ing: „Næstum alla daga vonast ég eftir
ákvörðun um það hvert örlögin ætla
mér að fara, og þá ætla ég strax að taka
mér það frelsi að greina þér frá því.“
Þessi ákvörðun hefur þó tafist fram
á haust.
Khöfn 6. september 1767:
Í upphafi þessa bréfs tilkynnir König
að hann sé ráðinn til Kristniboðsins í
Tranquebar (Indlandi), bæði sem læknir
og náttúrufræðingur. Áætlað sé að
hann sigli til Indlands innan sex vikna,
með skipi sem komi við á Madeira og í
Höfðaborg (Suður-Afríku). Hann gerir
sér vonir um að ferðin verði árangursrík
fyrir þekkingu á náttúrunni, og lofar að
uppfylla óskir meistara síns af fremsta
megni. Hann spyr hvað líði ritverki
Linnés um kerfi plönturíkisins (líklega
Systema naturae, 12. útg., 1766–68),
sem hann vill gjarnan hafa með sér.
Hann fagnar því að Tringa frá Íslandi
hafi komist óskemmd í hendur Linnés,
en margir aðrir fuglahamir þaðan hafi
orðið mölnum að bráð og ýmsir nátt-
úrugripir týnst. Í lok bréfsins kemur
fram að hann hefur farið til Noregs og
skoðað þar sæþörunga.
Khöfn 26. september 1767:
Þá hefur König enn fengið svarbréf
frá Linné, með milligöngu Jóhanns
Zoëga, og þakkar sérstaklega fyrir
góð orð um frekari bréfaskipti. Hann
biður meistarann að rita fyrir sig með-
mælabréf til landsstjórans Thulbags í
Kaplandi (nýlendunni sem kennd var
við Góðrarvonarhöfða), því án þess sé
lítil von að hann geti gert þar eitthvað
að gagni. Hann ítrekar ósk sína um að fá
eintak af riti Linnés um plönturíkið.
Khöfn 2. desember 1767:
König segist nú búast við brottför
skipsins á hverri stundu. Hann þakkar
Linné fyrir bréf og umbeðin meðmæli,
og lýsir því hátíðlega yfir að hann vonist
til að njóta þeirrar hamingju að verða
honum og vísindunum að gagni, þrátt
fyrir „muldur smásálna“, sem enn hafa
angrað hann í Höfn.
Tranquebar, 26. febrúar 1769:
Þetta bréf er hvorki meira né minna
en átta blaðsíður með smáu letri í
útprentun. – König rekur ferðasögu
sína og segir frá ýmsum athyglisverðum
dýrum og plöntum sem hann sá í þeim
löndum þar sem skipið kom við. Það
rak alla leið vestur að Suður-Ameríku
en tók þar ekki land og náði loks á
áfangastað seint um vorið. Í lok bréfs-
ins kvartar König yfir launum sínum
hjá trúboðsfélaginu og mælist til þess
við Linné að hann útvegi sér aðra stöðu,
til dæmis í Rússlandi, sem honum lítist
vel á sem Líflendingi. – Af því varð ekki.
Hins vegar fékk hann eins og áður segir
stöðu hjá Breska Austur-Indía-félaginu
1778 og hélt henni til dauðadags 1785, en
hann átti ekki afturkvæmt frá Indlandi.
Ritaskrá Johans G. König er að finna
í bókinni Bibliographia discipuli Linnæi
– Bibliografhies of the 331 pupils of
Linnæus – eftir Sven-Erik Sandemann
Olsen (bls. 336–337). Fyrir utan dokt-
orsritgerðina sem þar er einnig kennd
við Rottbøll, og hefur lengri titil en Þor-
valdur getur um, og plöntuskrár Müll-
ers og Zoëga, sem byggjast á söfnun
hans, eru þetta nær eingöngu bréf,
bréfabrot og útdrættir úr bréfum, sem
hann hefur ritað frá Indlandi og hafa
birst í ýmsum tímaritum og ritsöfnum
á Norðurlöndum og í Þýskalandi á
árunum 1776–1792.22