Morgunblaðið - 18.03.2019, Page 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 18. MARS 2019
Hugað að framtíðinni Rebekka Líf Guðjónsdóttir var sérlega áhugasöm þegar hún skoðaði gæru á bás Bændaskólans á Hvanneyri á kynningu iðn- og verkgreina í Laugardalshöll um helgina.
Rebekka er að spá í að verða bóndi í framtíðinni og Linda Margrét Gunnarsdóttir sýndi henni dýrðina og fræddi hana um námið í bændaskólanum. Yfir 30 framhaldsskólar voru með kynningu.
Eggert
Það fer ekki fram
hjá neinum að mikil
ólga og óvissa einkenn-
ir samfélag okkar nú
um stundir og á það
raunar við um flest
vestræn ríki. Slík staða
hefur vissulega verið
uppi fyrr á tíð en það
sem er nýtt er hraði
breytinganna í um-
hverfi okkar og hversu
djúptækar þær eru í
smáu og stóru. Gagnvart ein-
staklingum og í atvinnulífi er mest
áberandi gjörbreytt tækni jafnt í
samskiptum og vinnuumhverfi og
krafa um aðlögun sem henni fylgir
jafnt til sjós og lands. Hér er horft til
um átta áratuga sem svarar til
meðalaldurs manna nú um stundir.
Fyrir undirritaðan sem í barnæsku
hafði þann starfa að handmjólka
kýr, moka flór, reka búpening í haga
og standa svo við slátt með orfi og ljá
eru nútímastörf á sveitabæjum
ósambærileg. Litið til sjávarsíð-
unnar eru umskiptin síst minni og
raunar stórtækari miðað við inngrip
í auðlindina. Þrennt hefur valdið
mestum umskiptum litið til baka: Sí-
vaxandi orkuframleiðsla með kol og
olíu sem meginorkugjafa, tilkoma
tölvu og nettenginga og flutningur
fjármagns og varnings að heita má
heimshorna á milli. Það fyrstnefnda
veldur háskalegum loftslagsbreyt-
ingum, tölvan hefur gjörbreytir
mannlegum samskipt-
um og uppsöfnun fjár-
magns á æ færri hend-
ur aukið á misskiptingu
í áður óþekktum mæli.
Ófullnægjandi
þekking
á íslenskri náttúru
Höfuðatvinnuvegir
okkar byggjast nú sem
fyrr meira á náttúru-
gæðum en almennt
gerist í iðnvæddum
ríkjum. Það á einnig
við um ferðaþjón-
ustuna sem vaxtarsprota þar sem ís-
lensk náttúra er meginaðdráttar-
aflið. Því skiptir góð grunnþekking á
íslenskri náttúru höfuðmáli og sjálf-
bær nýting auðlinda lands og hafs.
Rannsóknir á íslenskri náttúru voru
lengi hornreka samanborið við önn-
ur Norðurlönd. Þótt smám saman
hafi verið úr því bætt vantar enn
mikið á að viðunandi undirstaða sé
til staðar. Þetta á m.a. við um land-
grunn og hafsbotn þar sem veiðar
með botnvörpu og fleiri veiðar-
færum hafa valdið miklum breyt-
ingum í tímans rás. Á landi hefur of-
beit búfjár, jafnt sauðfjár og hrossa,
reynst afdrifarík, að ekki sé talað
um stórfellda þurrkun votlendis á
seinni hluta síðustu aldar. Endur-
heimt þessara náttúrugæða er enn
að mestu einskorðuð við hátíðar-
ræður. – Takmörkuð þekking á nátt-
úrunni kemur niður á skipulagi um
ráðstöfun lands þar sem handahóf
hefur alltof víða ráðið för. Þetta birt-
ist okkur m.a. í virkjun vatnsafls þar
sem verkfræðileg hagkvæmni hefur
ráðið för, oft á kostnað verðmætra
náttúrugæða. Enn er þetta sérstakt
áhyggjuefni þegar um er að ræða
virkjanir undir 10 megavöttum í afli,
sem ekki falla undir ákvæði laga um
verndar- og orkunýtingaráætlanir,
þ.e. svonefnda rammaáætlun.
Fallvaltur ferðamannaiðnaður
Vöxtur í komu erlendra ferða-
manna til Íslands undanfarinn ára-
tug er meiri en annars staðar þekk-
ist og langt umfram það sem hóflegt
getur talist. Gjaldeyristekjurnar
hafa vissulega komið sér vel í kjölfar
hrunsins en áhrifin á náttúru vin-
sælla ferðamannastaða eru víða far-
in að valda verulegu tjóni. Þótt nú sé
reynt að bregðast við, m.a. með
lagningu göngustíga og friðlýsing-
um, kemur það ekki í veg fyrir
stækkandi vistspor af vaxandi fjölda,
einkum sunnan- og vestanlands.
Vegna útleigu til ferðamanna hefur
framboð á almennu leiguhúsnæði
dregist verulega saman og leitt til
mikilla verðhækkana, ekki síst á höf-
uðborgarsvæðinu. Stefnumarkandi
ákvarðanir af hálfu stjórnvalda um
gjaldtöku af ferðaþjónustunni, m.a.
til að fjármagna mótvægisaðgerðir,
hefur dregist úr hömlu og við það
bætist óhjákvæmileg endurnýjun
vegakerfisins á allra næstu árum.
Þótt við höfum upplifað margföldun í
fjölda ferðamanna á örfáum árum,
getur samdráttur verið á næsta leiti
af ýmsum ástæðum, þar á meðal
vegna brýnna aðgerða gegn lofts-
lagsbreytingum af flugumferð.
Evrópumet í losun
gróðurhúsalofts
Við höfum lengi talið okkur í
fremstu röð þjóða varðandi raforku-
framleiðslu frá endurnýjanlegum
orkulindum, vatnsafli og jarðvarma.
Það kemur því mörgum í opna
skjöldu þegar fyrir liggur að Ísland
eigi ótvírætt Evrópumet þegar kem-
ur að losun gróðurhúslofts á hvern
íbúa. Talan hérlendis á árinu 2016
var um 17 tonn á mann skv. Hag-
stofu Íslands en aðeins rúm 7 tonn
að meðaltali í löndum Evrópusam-
bandsins. Er þá losun frá íslenskum
flugfélögum innan Evrópu meðtalin
(ETS-kerfið), en færi alls upp í um
20 tonn á mann ef allt alþjóðaflug,
þ.e. til og frá Ameríku og víðar, væri
tekið með í reikninginn. Nú er unnið
að því að fella allt flug undir svo-
nefnt CORSICA-kerfi með gjald-
töku á alla losun, fyrst valfrjálst frá
árinu 1921 en bindandi fyrir flest
ríki eftir 2027. – Við innleiðslu
Kyoto-samkomulagsins 1997 fékk
Ísland heimild til 10% aukningar í
losun miðað við árið 1990. Það dugði
hins vegar ekki þáverandi stjórn-
völdum sem tóku upp betlistafinn og
náðu árið 2001 fram sérákvæði sem
rúmaði álver Alcoa ofl. Nú er hins
vegar Parísarsamkomulagið að taka
við af Kyoto og þá blasir dapurleg
staða Íslands við með tilheyrandi
skuldadögum. Nú keppa stóriðja og
ferðamannaiðnaður um hvor greinin
losi meira af gróðurhúsalofti!
Erfið glíma framundan
Fátt er brýnna en að upplýsa al-
menning um þá erfiðu glímu sem er
framundan vegna loftslagsbreytinga
af mannavöldum. Í því efni á sjón-
varp RÚV lof skilið fyrir þá þáttaröð
sem hófst fyrir viku. Afar brýnt er
að skólakerfið verði búið undir stað-
góða fræðslu um þetta flókna sam-
spil, ekki síst grunnskólastigið. Þar
skiptir miklu að kennsla í náttúru-
fræði og vistfræði verði traust og
beinist ekki síst að íslenskum að-
stæðum. Boðað átak menntamála-
ráðherra til að lyfta skólastarfi er
mikilvægt í þessu samhengi, með
áherslu sérstaklega á kennara-
starfið. Mikill samdráttur í losun
gróðurhúsalofts er óhjákvæmilegur
hér sem annars staðar og honum
verða að fylgja breytingar í atvinnu-
og viðskiptalífi sem og í heimilishaldi
og neyslu. Sem tegund er mann-
kynið komið í miklar ógöngur og
verður héðan í frá að virða takmörk
plánetunnar til að eiga hér trygga
framtíð. Við Íslendingar erum þar
hluti af heild og verðum að leggjast á
árar með ungu kynslóðina í stafni
reiðubúna að moka flórinn.
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Fátt er brýnna en að
upplýsa almenning
um þá erfiðu glímu sem
er framundan.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Treysta þarf undirstöður í íslensku samfélagi