Morgunblaðið - 18.03.2019, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 18. MARS 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Sósíalismi er núboðaður hér álandi af þeim
ákafa að horfa þarf
aftur til miðrar 20.
aldar til að finna
dæmi um annað
eins. Á sama tíma reka stjórn-
völd í Venesúela enn eina til-
raunastofuna fyrir þessa mis-
heppnuðu pólitísku stefnu, svona
rétt eins og til að rifja upp hvers
vegna vissara er að hafna sósíal-
ismanum áður en tilraunir hefj-
ast.
Líklega hefur fáa grunað, þeg-
ar rafmagnið fór af 23 af 24 fylkj-
um Venesúela nýverið, að það
tæki sex sólarhringa að gera við
bilunina. Þykir þetta löng bið,
jafnvel í landi þar sem íbúarnir
eru orðnir vanir því að aðgangur
að rafmagni geti verið stopull.
Nicolas Maduro, forseti lands-
ins, söng gamalkunnugt stef
fljótlega eftir að rafmagnsbilunin
hófst. Hann kenndi Bandaríkja-
stjórn um skemmdarverk á El
Guri-vatnsaflsvirkjuninni. Gervi-
hnattamyndir NASA benda til
þess að eldur hafi kviknað í
stjórnstöð virkjunarinnar en
ekkert hefur komið fram sem
bendir til að samsæriskenningar
Maduros standist skoðun.
Raunar er nærtækari skýring
sú sem sérfræðingar hafa helst
bent á, að sósíalistastjórn Cha-
vistanna hafi látið undir höfuð
leggjast í þau tuttugu ár sem hún
hefur verið við völd að uppfæra
raforkukerfi landsins. Í staðinn
hafa öll „eggin“ verið lögð í sömu
körfuna með El Guri-virkjuninni,
sem framleiðir 80% af raforku
landsins, og einfald-
lega treyst á að hún
myndi halda sama
hvað liði aukinni
orkuþörf landsins.
Þá hefur brýnu við-
haldi ekki verið
sinnt, og svo virðist sem landið
skorti einnig kunnáttufólk til
starfa í raforkugeiranum.
Auk orkuskortsins, í þessu
landi þar sem næga orku er að
finna, bæði olíu og vatnsafl, voru
aðrar afleiðingar rafmagnsleys-
isins ekki síður alvarlegar. Í
borginni Maracaibo, miðstöð
olíuframleiðslu landsins, létu
menn greipar sópa um verslanir í
algjöru óðagoti. Hermdu fregnir
þaðan að gripdeildirnar hefðu
haldið áfram jafnvel eftir að raf-
magninu var komið aftur á. Ör-
yggissveitir Maduros máttu sín
lítils gegn æstum múgnum.
Óeirðirnar í Maracaibo eru
bein afleiðing þess langvarandi
skorts á matvælum, lyfjum og
annarri nauðsynjavöru sem
óstjórn Chavistanna hefur komið
á í Venesúela. Landið, sem áður
var eitt hið ríkasta í Suður-
Ameríku og hefur alla burði til að
vera í þeim hópi, býr nú við
heimatilbúnar hörmungar von-
lausrar efnahagsstefnu.
Lausnin hefur legið ljós fyrir í
langan tíma. Maduro og kónar
hans verða að fara frá og boða
verður til raunverulegra lýðræð-
islegra kosninga í landinu sem
allra fyrst. En jafnvel þá er ljóst
að það mun taka næstu valdhafa
langan tíma að koma Venesúela
aftur á réttan kjöl eftir tuttugu
ára óstjórn.
Sósíalisminn minnir
á sig í Venesúela um
leið og hann er boð-
aður hér á landi}
Slökkt á heilu landi
Eitt sinn varsagt að lygin
gæti ferðast hálfa
leið um heiminn áð-
ur en sannleikurinn
svo mikið sem reim-
aði á sig skóna. Áhöld eru um
hvort Mark Twain, Churchill
eða einhver annar sem kunni að
orða hlutina hafi mælt þessi
fleygu orð. Ljóst er þó að þau
hafa sjaldan átt betur við en nú
á tímum samfélagsmiðla og fals-
frétta.
Þannig bar nýlega á því að
mynd var dreift um samfélags-
miðla, þar sem sjá mátti börn,
líklega ekki eldri en fimm ára,
hanga á rimlum. Fylgdi með
texti, þar sem greint var frá því
að hér væru börn hins ofsótta
minnihlutahóps Róhingja í
Búrma að verða fyrir hræðileg-
um pyndingum. Þegar nánar var
að gáð kom í ljós að myndin var
tekin árið 2003 og sýndi ekki
pyndingar heldur fimleika-
æfingu kínverskra skólabarna.
Sú leiðrétting hefur hins vegar
borist seint og illa og upphaf-
legu myndinni af meintum
„pyndingum“ er ennþá deilt sem
heilögum sannleik.
Mögulega þykir
þetta léttvægt
dæmi en þetta er
ekkert einsdæmi. Í
hverri viku er fjölda
mynda, sem gerð-
ust á einum stað, dreift með
þeim skilaboðum að þær sýni
eitthvað sem ekki átti sér stað,
að minnsta kosti ekki með þeim
hætti sem sagt er frá. Og áður
en nokkur nennir að leggja sig
eftir sannleikanum er hinn „nýi
sannleikur“ kominn á flug, far-
inn hálfa leið um heiminn.
Það má velta fyrir sér, hver sé
ábyrgð samfélagsmiðla og hinn-
ar miklu byltingar í upplýs-
ingageiranum sem orðið hefur.
Um leið og auðveldara er en
nokkru sinni að afla sér þekk-
ingar og vitneskju um flesta
hluti, hefur orðið miklu auðveld-
ara að dreifa lygum og rang-
færslum en áður.
Hættan er ekki síst sú, að fólk
verði á endanum ónæmt og jafn-
vel ófært um að gera skýran
greinarmun á því sem er satt og
hinu sem er ósatt. Verði sú
raunin gætu afleiðingarnar fyrir
lýðræðið og samfélag okkar orð-
ið grafalvarlegar.
Falsfréttir geta
dreifst með litlum
fyrirvara}
Hvað er rétt og hvað er rangt?
Í
slenskan er sprelllifandi tungumál.
Hún er undirstaða og fjöregg ís-
lenskrar menningar og hún er skóla-
málið okkar. Hinn 1. apríl nk. skipu-
leggur mennta- og
menningarmálaráðuneytið ráðstefnu um ís-
lenskukennslu í skólum landsins í samvinnu
við Háskóla Íslands, Háskólann á Akureyri,
Kennarasamband Íslands og Samband ís-
lenskra sveitarfélaga. Við hvetjum skólafólk
og alla velunnara íslenskunnar til þátttöku.
Ráðstefnan er liður í aðgerðum okkar til
þess að efla íslensku sem opinbert mál hér á
landi en þær eru meðal annars kynntar í
þingsályktun þess efnis sem lögð var fyrir á
Alþingi fyrr í vetur. Eitt af markmiðum að-
gerðanna er að efla íslenskukennslu á öllum
skólastigum. Á ráðstefnunni munum við með-
al annars horfa til niðurstaðna rannsóknar á stöðu ís-
lenskukennslu sem miðlað er í bókinni Íslenska í grunn-
skólum og framhaldsskólum sem nýverið kom út í
ritstjórn Kristjáns Jóhanns Jónssonar og Ásgríms Ang-
antýssonar. Um er að ræða fyrstu heildstæðu rannsókn-
ina sem fram fer á öllum þáttum íslenskukennslu hér á
landi. Að henni standa sjö íslenskukennarar við Háskóla
Íslands og Háskólann á Akureyri auk meistara- og dokt-
orsnema við skólana. Niðurstöðurnar sýna jákvætt og
virðingarvert starf en einnig ýmislegt sem bet-
ur má fara.
Það eru blikur á lofti og ýmislegt bendir til
þess að viðhorf til íslenskunnar sé að breytast.
Þekktar eru tölulegar upplýsingar um hrak-
andi lestrarfærni og lesskilning íslenskra nem-
enda. Nemendum sem hafa annað móðurmál
en íslensku vegnar verr í skólakerfinu og þeim
er hættara við brotthvarfi úr námi. Framboð á
afþreyingarefni á ensku hefur aukist gríðarlega
og merki eru um að fleira ungt fólk velji að lesa
á ensku. Samfara minnkandi bóklestri er raun-
veruleg hætta á því að það sem áður var talið
eðlilegt ritmál fari að þykja tyrfið og torlesið.
Við ætlum að snúa vörn í sókn fyrir íslensk-
una. Kennarar og skólafólk eru lykilaðilar í því
að vekja áhuga nemenda á íslensku máli en
slíkur áhugi er forsenda þess að íslenskan þró-
ist og dafni til framtíðar. Að sama skapi er áhuga- og af-
stöðuleysi það sem helst vinnur gegn henni. Við náum ár-
angri með góðri samvinnu og á ráðstefnunni mun gefast
gott tækifæri til að fræðast, greina stöðuna og skiptast á
skoðunum um stöðu og framtíð íslenskukennslu í skólum
landsins. Ég hvet alla sem hafa brennandi áhuga á þessu
mikilvæga málefni til þess að mæta á ráðstefnuna.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Áfram íslenska – staða
íslenskukennslu í skólum
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Samkvæmt nýbirtri skýrsluglíma sænskir eldri borg-arar við nokkurn áfengis-vanda. Þannig drekka 27%
af 75 ára gömlum sænskum körlum
hættulega mikið áfengi og 10% af 75
ára sænskum konum. Eldra fólk er
viðkvæmara fyrir áfengisáhrifum en
yngra fólk og því í meiri hættu að
þróa með sér áfengisvanda. Hópur
vísindamanna frá Svíþjóð, Banda-
ríkjunum, Kanada og Ástralíu rann-
sakaði áfengisneyslu sænskra eldri
borgara og skrifaði skýrsluna.
Dregið hefur úr áfengisneyslu
yngri Svía, einkum fólks undir þrí-
tugu, en á sama tíma hefur áfengis-
neysla Svía eldri en 65 ára aukist
mikið. Þeir eldri eru farnir að
drekka nánast jafn mikið og þeir
yngri.
Áfengismagn í blóði eldra fólks
er að jafnaði meira en í blóði yngra
fólks eftir neyslu sama magns af
áfengi. Þessi lífeðlisfræðilega stað-
reynd skýtur stoðum undir niður-
stöður vísindamannanna. Sven
Andreasson, prófessor við Karól-
ínsku stofnunina í Svíþjóð, segir
þetta útskýra að hluta hvers vegna
hættan á sjúkdómum og slysum hjá
þeim eldri eykst með hlutfallslega
lítilli aukningu áfengisneyslu.
Vísindamennirnir ráðleggja
eldra fólki, sem vill drekka áfengi, að
takmarka neysluna við mest tvær
áfengiseiningar á dag. Æskilegast er
að áfengisneysla þeirra eldri fari
ekki yfir eina áfengiseiningu á dag.
Ein áfengiseining samsvarar 0,33
lítrum af lagerbjór (um 5%), einu
glasi af léttvíni eða 4 cl af sterku
áfengi. Einn einfaldur sjúss af
sterku áfengi er 3 cl.
Eldra fólk er viðkvæmara fyrir
áfengi en yngra fólk af ýmsum
ástæðum, meðal annars vegna
breytinga sem verða í líkamanum
þegar árin færast yfir. Öldrun fylgir
oft að fólk léttist og vöðvamassi
minnkar. Það hefur áhrif á niðurbrot
áfengis í líkamanum. Ensím í lifrinni
sem brjóta niður áfengi eru ekki jafn
virk í eldra fólki og því yngra. Auk
þess er margt eldra fólk á lyfum sem
geta haft áhrif á niðurbrot áfengis.
Áfengi getur dregið úr eða breytt
áhrifum ýmissa lyfja. „Jafnvel lítil
áfengisneysla getur aukið hættu
gagnvart heilsu og öryggi sem þegar
er til staðar á efri árum,“ segir í
skýrslu vísindamannanna.
Vandamál á Íslandi
Áfengisvandi aldraðra á Íslandi
er bæði falinn og fremur lítið rædd-
ur, að sögn Hildar Þórarinsdóttur,
öldrunarlæknis í hálfu starfi við
öldrunardeild Landspítala, sem jafn-
framt var í hálfu starfi á Sjúkrastöð-
inni Vogi. Hún fjallaði um áfeng-
isvanda aldraðra á Læknadögum í
fyrra og birti Læknablaðið viðtal við
hana af því tilefni.
Hildur bendir þar á að aldurs-
samsetning þjóðarinnar sé að breyt-
ast og öldruðum að fjölga. Áfengis-
neysla sé jafnframt almennt að
aukast hjá báðum kynjum en sér-
staklega hjá konum. Hún segir að
komur á sjúkrahús séu oft í beinum
tengslum við neyslu áfengis, annarra
vímuefna eða ávanalyfja.
Þá segir hún að öldrunar-
deildir séu ekki lausar við vand-
ann. Það komi fyrir að fólk sé
beinlínis lagt inn vegna afleið-
inga áfengisdrykkju og geti
jafnvel ekki verið heima þess
vegna. Heimahjúkrun sé líka
stundum í vandræðum með
suma einstaklinga. Ekki sé
hægt að sinna þeim á
heimili þeirra vegna
áfengisdrykkju.
Drykkjuvandamál
hjá eldri borgurum
„Við mælum með því sér-
staklega að eldra fólk noti
áfengi í hófi, einkum ef það
þarf að taka lyf að staðaldri,“
sagði Rafn M. Jónsson, verk-
efnisstjóri áfengis- og vímu-
varna hjá Embætti landlæknis.
„Áfengi hefur víxlverkandi
áhrif á lyf og áfengisneysla
getur því verið varasöm.“
Hann segir kannanir sýna að
áfengisneysla hafi aukist í öll-
um aldurshópum hér á landi
og sérstaklega hjá konum eftir
að sala á bjór var gefin frjáls
1989.
Tölur úr könnunum
um drykkju 18-60 ára
sýna mikla aukningu
frá 1985, þ.e. áður en
bjórinn kom. Árið
1985 drukku um 10%
vikulega en 30 árum
síðar var hlutfall þeirra
sem drekka vikulega
um 50%.
Aldraðir noti
áfengi í hófi
ALDRAÐIR OG ÁFENGI
Rafn M. Jónsson
Reuters
Drykkja Eldra fólk er viðkvæmara fyrir áfengisáhrifum en yngra fólk og
því í meiri hættu að þróa með sér áfengisvanda, samkvæmt nýrri skýrslu.