Morgunblaðið - 30.03.2019, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. MARS 2019
Mér verður hugsað
hálfa öld aftur í tím-
ann, til 30. mars 1969.
Þá stóð ég uppi á
vörubílspalli við Al-
þingishúsið, ræðumað-
ur á fjölmennum úti-
fundi sem mótmælti
aðild Íslands að NATÓ
og veru Bandaríkja-
hers á Íslandi. Þá var
mér efst í huga sú
hætta sem stafar frá hernaðarbanda-
lögum að sjálfstæði þjóða. Minna en
ár var liðið frá innrás Varsjár-
bandalagsins í Tékkóslóvakíu (21.
ágúst 1968) og tæp tvö ár voru frá
valdaráni NATÓ herforingja í Grikk-
landi sem steyptu lýðræðislega kjör-
inni stjórn af stóli (21. apríl 1967).
Nú er Varsjárbandalagið ekki
lengur til. Það varð til fyrir frum-
kvæði Sovétríkjanna nokkrum árum
eftir að Bandaríkin komu NATO og
ýmsum öðrum hernaðarbandalögum
á laggirnar sem umkringdu Sov-
étríkin og Kína. Þegar kalda stríðinu
lauk og Sovétríkin leystust upp, þá
heyrði Varsjárbandalagið sögunni til.
En NATÓ stóð eftir einsog nátttröll,
fallið á tíma og fór að leita sér að
nýju hlutverki.
NATÓ í Víetnam
Þegar réttlæta átti til-
vist hernaðarbandalags-
ins NATÓ í upphafi og
lengi vel, var því teflt
fram sem varn-
arbandalagi og áhersla
lögð á samstöðuna, árás
á eitt aðildarríkja væri
árás á þau öll. Þetta hef-
ur horfið í skuggann
fyrir nýju hlutverki sem
er að taka beinan þátt í
hernaðarbrölti Banda-
ríkjastjórnar um heim allan. Þegar
að er gáð þá er þetta ekki nýtt af
nálinni. Eftir að Frakkar guldu af-
hroð í Víetnam og gáfust upp í ágúst
1954, tóku Bandaríkin við hlutverki
nýlenduherrans og reyndu að kæfa
sjálfstæðisbaráttu Víetnama. Ekkert
var til sparað nema kjarnorkuvopn.
Þegar hernaðurinn stóð sem hæst
voru allt að 600 þúsund bandarískir
hermenn í Víetnam. Eiturefnahern-
aði var beitt óspart. Hann er enn að
orsaka vansköpun barna og krabba-
mein og mun gera um ókomin ár og
sennilega aldir. Allar tegundir vopna
voru reyndar og ný vopn þróuð í Ví-
etnamstríðinu sem stóð allt til 30.
apríl 1975, þótt friðarsamkomulag
hefði verið undirritað í París 27. jan-
úar 1973. Og í þessu sambandi er
vert að rifja upp að Bandaríkin stóðu
ekki ein í þessu stríði, hersveitir ann-
arra NATÓ ríkja og aðildarríkja
annarra hernaðarbandalaga svo sem
Ástralíu (aðili að ANZUS) tóku
drjúgan þátt.
NATÓ, hluti af
stríðsrekstri USA
Bandaríkin hafa ástundað hernað
og innrásir í ótal lönd í flestum
heimsálfum frá stríðslokum 1945 og
fram á þennan dag. Hernaðarbanda-
lögin á þeirra vegum, ekki síst
NATÓ, hafa leikið stórt hlutverk.
Síðustu árin hefur þetta verið áber-
andi í Afganistan, Írak, Líbýu, Sýr-
landi að ógleymdum hernaðinum á
Balkanskaga á 10. áratug síðustu
aldar. Þá má benda á hernað Ísraels
gegn Palestínumönnum og öðrum
nágrönnum. Þar hafa vopn, fjármagn
og annar stuðningur frá Bandaríkj-
unum allt að segja. NATÓ kemur
þar ekki beint við sögu, nema Banda-
ríkin, en Ísrael hefur eins konar
aukaaðild að NATÓ, tekur þátt í her-
æfingum og samstarfi leyniþjónusta.
NATÓ og ímynd Íslands
Allt þetta er mikið meira en nóg
fyrir Ísland til að segja sig úr þessu
stríðsbandalagi. Aðild að NATÓ
stangast á við þá mynd sem Íslend-
ingar vilja eiga af sinni þjóð og það
friðarhlutverk sem okkar herlausa
þjóð getur skilað meðal þjóða. En þá
er eitt ónefnt sem nær allir Íslend-
ingar og flest fólk hvar sem er í
heimi getur sameinast um. Það er
andstaða við kjarnorkuvígbúnað.
Kjarnorkuvopn ógna allri tilvist
mannkynsins og öllu öðru lífi á jörð-
inni.
Sú ógn hefur frá upphafi komið
fyrst og fremst frá Bandaríkjunum.
Þau urðu fyrsta og eina ríkið enn
sem komið er til að beita kjarn-
orkuvopnum, á Hiroshima og Naga-
saki í ágúst 1945. Síðan tóku Sov-
étríkin að smíða kjarnorkuvopn,
Bretar og Frakkar og mörg fleiri ríki
hafa bæst við, þeirra á meðal Ind-
land, Pakistan og Ísrael. Bandaríkin
hafa alltaf haldið forskoti og haft yf-
irburði yfir hin kjarnorkuveldin í
magni, fjölda og fjölbreytileika þess-
ara gjöreyðingarvopna sem annarra.
En yfirburðir á þessu sviði eru á
vissan hátt marklausir, því að fyrir
löngu er tilkomið slíkt magn þessara
vopna að það nægir til að gjöreyða
lífi á jörðinni mörgum sinnum.
NATÓ byggist á
kjarnorkuvígbúnaði
Meiri hluti Sameinu þjóðanna, 120
ríki, hefur samþykkt sáttmála sem
bannar kjarnorkuvopn með öllu. Af
undarlegum ástæðum er Ísland ekki
með í þessu, þótt enginn geti efast
um hvar þjóðin stendur í þessu máli.
Skýringin er hlýðni Íslands við
NATÓ, en kjarnorkuvopn eru grund-
vallaratriði í vígbúnaði NATÓ. Ekki
bara það, heldur áskilur NATÓ eins-
og Bandaríkin sér rétt til að nota þau
að fyrra bragði. Þótt ekki væri nein
önnur ástæða, þá er þessi lífsfjand-
samlega afstaða nóg til að sannfæra
okkur um að Ísland á ekki heima í
hernaðarbandalaginu NATÓ.
Ísland á heima utan hern-
aðarbandalaga með meirihluta þjóða
heims, sjálfstæð fullvalda þjóð, sem
hefur ekki þörf fyrir her, hvorki er-
lendan né eigin, fer ekki með stríð á
hendur öðrum heldur boðar líf og
frið.
NATÓ er fallið á tíma
Eftir Svein Rúnar
Hauksson
Sveinn Rúnar Hauksson
» Aðild að NATÓ
stangast á við þá
mynd sem Íslendingar
vilja eiga af sinni þjóð
og það friðarhlutverk
sem okkar herlausa
þjóð getur skilað
meðal þjóða.
Höfundur er heimilislæknir.
Vantar þig
ráðleggingar
við sölu eignar
þinnar?
s 893 6001
Kópavogi | Selfossi | s 893 6001 | beggi@fasteignasalan.is
Guðbergur
Guðbergsson
Löggiltur fasteignasali
og leigumiðlari
Eitt af því sem ég
hef töluvert verið
spurð um er hvernig
samstarf ríkisstjórn-
arflokkanna gangi.
Svarið er einfalt; sam-
starfið gengur vel.
Þrátt fyrir ólíka flokka
þá hefur Katrínu,
Bjarna og Sigurði
Inga tekist að leiða
saman öflugan stjórn-
armeirihluta sem náð hefur að af-
greiða hvert stóra málið á fætur
öðru. Samstarfið á þinginu almennt
gengur vel og ég hygg að allir séu
sammála um mikilvægi þess að
vinna að því að auka traust almenn-
ings á okkur og störfum okkar.
Þriðja fjármálaáætlun þessarar rík-
isstjórnar liggur nú fyrir þinginu
og þar sést glöggt að áhersla er
lögð á ábyrg ríkisfjármál og upp-
byggingu innviða, bæði félagslegra
og efnislegra. Mikil áhersla er á
heilbrigðismál, umhverfismál, ný-
sköpun og samgöngur.
Ógnanir í kjölfar
loftslagsbreytinga
Loftslagsmálin eru án efa
stærsta áskorunin, við einfaldlega
verðum að ná markmiðum okkar í
Parísarsáttmálanum.
Fyrsta aðgerðaáætlun
ríkisstjórnarinnar í
loftslagsmálum var
metnaðarfull en nú er
unnið að annarri út-
gáfu þeirrar áætlunar
og við vitum að hún
þarf að vera enn metn-
aðarfyllri. Nauðsyn-
legt er að við leggj-
umst öll á eitt.
Atvinnulífið þarf að
koma að málum ásamt
ríki, sveitarfélögum,
almenningi og félagasamtökum.
Aldrei hefur meiri fjármunum verið
varið til umhverfismála en nú er
gert enda verkefnið brýnt. Til að
leiða saman atvinnulífið og stjórn-
völd hefur verið stofnaður samráðs-
vettvangur stjórnvalda og atvinnu-
lífs. Samráðsvettvanginum er ætlað
að vinna að auknu samstarfi og
lausnum á sviði loftslags- og um-
hverfismála.
Á sama tíma og ég ítreka mik-
ilvægi þess að draga úr losun og
auka bindingu þá þurfum við líka
að búa okkur undir þær breytingar
sem óhjákvæmilega verða og eru
þegar orðnar. Miklar öfgar í veð-
urfari, hækkun yfirborðs sjávar,
bráðnun jökla og súrnun sjávar svo
eitthvað sé nefnt. Skortur er á
rannsóknum og vöktun á lífríki
landsins og hafsins í tengslum við
loftslagsbreytingar og brýnt er að
bæta úr því. Ef ekki er nægileg
þekking á líklegum afleiðingum
loftslagsbreytinga og súrnun hafs-
ins er ekki hægt að aðlaga sam-
félagið að væntanlegum breyt-
ingum. Einnig er þá erfitt að
byggja ákvarðanir, svo sem í skipu-
lagsmálum og varðandi varnir gegn
náttúruvá, á bestu mögulegu upp-
lýsingum um væntanlegar breyt-
ingar á sjávarstöðu, vatnafari o.fl.
þáttum.
Tækifæri sem geta
fylgt í kjölfarið
Það kunna líka að vera tækifæri
mitt í ógninni, eins og oft er. Breyt-
ingar á norðurslóðum auka enn
mikilvægi Íslands út frá staðsetn-
ingu okkar á jarðarkúlunni. Mik-
ilvægi þess að við leggjum okkar af
mörkum við að tryggja frið og ör-
yggi á norðurslóðum er mikið. Opn-
un siglingaleiða getur skapað hér á
landi mikil tækifæri fyrir
umskipunarhöfn. Við sjáum núna
svart á hvítu í tengslum við loðnu-
brest mikilvægi þess að auka enn
frekar hafrannsóknir og þekkja þau
áhrif sem loftslagsbreytingar og
nýting auðlinda hefur á matarkist-
una í kringum okkur. Sjávar-
útvegur er, og verður, ein af meg-
instoðum íslensks atvinnulífs og því
verðum við að tryggja öflugar haf-
rannsóknir. Nýtt hafrannsóknaskip
mun skipta miklu máli í þessum
efnum.
Rannsóknir, nýsköpun og þróun
Áhersla á rannsóknir og nýsköp-
un er mikil í stjórnarsáttmálanum.
Hækkað hefur verið endurgreiðslu-
þak vegna rannsókna, unnið er að
nýsköpunarstefnu og umtalsverðum
fjármunum verður varið á næstu
árum í nýsköpun, rannsóknir og
þróun. Það mun leiða af sér fjölgun
stoða í atvinnulífinu og vonandi
færa okkur frá því að vera fyrst og
fremst auðlindadrifið hagkerfi í að
verða meira hugvitsdrifið hagkerfi.
En þegar kemur að rannsóknum og
nýsköpun geta núverandi stoðir at-
vinnulífsins skipað stóran sess.
Þannig hefur á síðustu árum ný-
sköpunarfyrirtækjum sem tengjast
sjávarútvegi fjölgað mikið. Bæði
eru það fyrirtæki sem fullnýta hrá-
efnið og vinna, t.d. læknavörur og
fæðubótarefni úr hráefni sem áður
var fleygt. Einnig fyrirtæki sem
þróa hugbúnað, veiðarfæri og fram-
leiðslukerfi fyrir fiskvinnslur. Ís-
land á tækifæri til að verða eins-
konar kísildalur sjávarútvegs í
heiminum.
Það sem er að gerast á
norðurslóðum gefur okkur líka
tækifæri til að verða leiðandi í
rannsóknum, vísindum og tækniyf-
irfærslum á málefnum tengdum
norðurslóðum, þá sérstaklega um-
hverfismálum og málefnum hafsins.
Ísland getur leitt saman vís-
indamenn alls staðar að úr heim-
inum. Stundum flækjast stjórn-
málin fyrir vísindunum, sem þau
eiga auðvitað ekki að gera, en er þó
staðreynd oft á tíðum. Hér á landi
gætum við búið til hlutlausan vett-
vang rannsókna á málefnum tengd
norðurslóðum. Þátttaka okkar í
Norðurslóðaráðinu er lykillinn að
þessu og formennska okkar í ráðinu
eykur möguleika á því að leiða sam-
an ólíka aðila til samstarfs á þess-
um vettvangi. Ísland hefur alla
burði til að verða vagga rannsókna,
vísinda og nýsköpunar í málefnum
tengd norðurslóðum.
Okkur gengur vel en verkefnin
eru og verða ærin en tækifærin eru
líka næg.
Ríkisstjórnin á réttri leið
Eftir Bryndísi
Haraldsdóttur » Samstarf ríkisstjórn-
arflokkanna gengur
vel, verkefnin eru og
verða ærin en tækifærin
eru líka næg.
Bryndís Haraldsdóttir
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokks.