Morgunblaðið - 01.04.2019, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 1. APRÍL 2019
Engan æsing Landselur flatmagar á skeri á Álftanesi, lætur sólina ylja sér, bersýnilega ánægður með geisla hennar og eflaust meðvitaður um að vorið er innan seilingar.
Mikael Sigurðsson
Nú liggur fyrir um-
fangsmikil dómafram-
kvæmd Hæstaréttar í
sakamálum tengdum
efnahagshruninu. Í
mörgum þessara mála
hefur reynt á svonefnd
umboðssvik. Lögð er
refsing við umboðss-
vikum í 249. gr. al-
mennra hegning-
arlaga. Ákvæðið
hljóðar svo: „Ef maður,
sem fengið hefur aðstöðu til þess að
gera eitthvað, sem annar maður
verður bundinn við, eða hefur fjár-
reiður fyrir aðra á hendi, misnotar
þessa aðstöðu sína, þá varðar það
fangelsi allt að 2 árum, og má þyngja
refsinguna, ef mjög miklar sakir eru,
allt að 6 ára fangelsi.“ Eins og á við
um önnur auðgunarbrot er það einn-
ig skilyrði umboðssvika að brotið sé
framið í auðgunarskyni, sbr. 243. gr.
hegningarlaganna.
Síðan hegningarlögin voru sett ár-
ið 1940 hafa skilyrði umboðssvika-
ákvæðisins í 249. gr.
laganna verið skýrð og
mótuð í dómafram-
kvæmd. Í stuttu máli
felast umboðssvik í því
að sá brotlegi misnotar
aðstöðu sína, t.d. trún-
aðarstöðu innan fyrir-
tækis. Sú misnotkun
verður þess síðan
valdandi að fjártjón
verður eða veruleg
fjártjónshætta skapast.
Í dæmaskyni má nefna
það tilvik að fram-
kvæmdastjóri félags
fer út fyrir heimildir sínar með því
að lána fjármuni félagsins án þess að
endurgreiðsla sé tryggð á fullnægj-
andi hátt. Til álita kemur að virða
slíka háttsemi sem umboðssvik, þ.e.
misnotkun á aðstöðu með því að lána
fjármuni andstætt heimildum sem
síðan veldur tjóni eða verulegri
hættu á því. Til að dómstólum sé
fært að sakfella fyrir umboðssvik
þarf ákæruvaldið að færa sönnur á
öll skilyrði brotsins þannig að sekt
teljist hafin yfir skynsamlegan vafa.
Í dómum Hæstaréttar tengdum
efnahagshruninu hafa þeir sem
ákærðir hafa verið fyrir umboðssvik
ýmist verið sakfelldir þar sem skil-
yrði brotsins þóttu sönnuð eða þeir
sýknaðir þar sem einhver skilyrði
eða þau öll skorti.
Kjarni umboðssvika felst í mis-
notkun á aðstöðu. Áhættusamar lán-
veitingar eða misheppnaðar við-
skiptaákvarðanir innan fyrirtækis
eru því ekki umboðssvik nema þær
feli í sér misnotkun á aðstöðu og
uppfylli önnur skilyrði brotsins, þar
á meðal um auðgunarásetning.
Dómstólar þurfa vissulega að gjalda
varhug við að fella ákvarðanir
stjórnenda og starfsmanna fyr-
irtækja, sem á ytra borði eru við-
skiptalegs eðlis, undir umboðssvik.
Við mat á þessu hafa dómstólar með-
al annars litið til þess hvort ákvörð-
un hafi brotið gegn innri reglum
fyrirtækis, svo sem lánareglum. Sé
það raunin eru auknar líkur á að
ákvörðunin teljist fela í sér misnotk-
un á aðstöðu. Að auki þarf misnotk-
unin sem fyrr segir að hafa leitt til
tjóns eða skapað verulega fjártjóns-
hættu til að hægt sé að virða hana
sem umboðssvik.
Dómsniðurstöður í málum tengd-
um efnahagshruninu hafa verið
gagnrýndar meðal annars á grund-
velli þess að dómstólar hafi í þessum
málum rýmkað efnislegt inntak
auðgunarásetnings þannig að nú
falli fleiri tilvik þar undir en áður.
Nánar tiltekið hefur gagnrýnin
beinst að þeirri túlkun dómstóla að
veruleg fjártjónshætta og vitneskja
hins brotlega um slíka hættu sé
nægileg til að uppfylla skilyrðið um
auðgunarásetning. Með þessari túlk-
un hafi dómstólar skýrt skilyrðið um
auðgunarásetning með nýjum og
rýmri hætti í hrunsmálunum en áður
þekktist.
Höfundur þessarar greinar telur
að framangreind gagnrýni eigi ekki
við rök að styðjast. Í íslenskum
refsirétti hefur lengi verið litið svo á
að veruleg fjártjónshætta og vitn-
eskja hins brotlega um hana full-
nægi skilyrðinu um auðgunarásetn-
ing. Þannig þurfi misnotkun á
aðstöðu ekki að hafa valdið tjóni
heldur nægi að hún hafi valdið veru-
legri hættu á því til að unnt sé að
sakfella fyrir umboðssvik, að öðrum
skilyrðum uppfylltum. Íslenskur
réttur er ekki einn um þessa túlkun
á skilyrðinu um auðgunarásetning,
heldur hefur sams konar skilyrði
verið skýrt með áþekkum hætti til
dæmis í dönskum og þýskum rétti.
Umrædd túlkun á skilyrðinu er því
ekki nýlunda heldur er um að ræða
viðtekna túlkun sem á sér mun eldri
rætur. Þótt niðurstöður dómstóla í
hrunsmálum séu ekki hafnar yfir
gagnrýni frekar en aðrar dómsnið-
urstöður, er það því niðurstaða
greinarhöfundar að sú tiltekna
gagnrýni sem að framan greinir eigi
ekki rétt á sér.
Eftir Friðrik Árna
Friðriksson Hirst »Með þessari túlkun
hafi dómstólar
skýrt skilyrðið um
auðgunarásetning
með nýjum og rýmri
hætti í hrunsmálunum
en áður þekktist.
Friðrik Árni
Friðriksson Hirst
Höfundur er doktorsnemi í refsirétti
við Lagadeild HÍ.
Umboðssvik og auðgunarásetningur
Það hefur verið fróð-
legt að fylgjast með
þjóðlífinu undanfarið.
Pólitíkin hefur sinn
vanagang, ákvarðanir
eru af skornum
skammti og kerfið velt-
ist einhvern veginn út
og suður og endar oft á
röngum stað. Þessi
ákvarðanatökufælni er
meinsemd í íslensku
þjóðfélagi og hindrar
góða stjórnsýslu og eðlilegar fram-
farir. Rétt er að vekja athygli á eft-
irfarandi atvikum undanfarið:
Forstjóri ISAVIA sagði í sjón-
varpsviðtali nýlega að ef WOW air
hætti að fljúga á Keflavíkurflugvöll,
þyrfti að hækka gjöld sem tapast á
hin flugfélögin sem nota völlinn til
að ISAVIA fái sömu tekjur. Hjá
ISAVIA kunna menn greinilega að
gera alvöru viðskiptaáætlanir!
Kjaraviðræður ganga stirðlega og
verkalýðsfélögin, sem
standa utan sósíal-
istaklíkunnar (Ragnar
Þór, Sólveig Anna, Að-
alsteinn, Vilhjálmur og
co.) þora ekki að gera
kjarasamning, þótt
samningsaðilar séu
komnar langleiðina að
loka þeim. Ákvarð-
anatökufælni. Það er
sorglegt að sjá hvernig
er komið fyrir mínu
gamla verkalýðsfélagi
Dagsbrún, sem nú er
Efling. Forysta félags-
ins hvetur til verkfalla ásamt Ragn-
ari Þór hjá VR og þau beita fyrir sig
fólki í félögunum sem eru erlendir
ríkisborgarar. Kröfuspjöldin eru á
ensku og pólsku og það í íslensku
samfélagi. Nú reynir á þá forystu-
menn í verkalýðshreyfingunni sem
hafa bæði vit og ábyrgð að afstýra
verkföllum og stjórtjóni og semja.
Allir tapa á verkföllum, það er löngu
sannað. Það er alveg ótrúlegt að
þetta sé að gerast á árinu 2019.
Mótmæli hælisleitenda eru alveg
með ólíkindum. Þar er kominn nýr
kröfugerðarhópur með stuðningi
Samfylkingar og Pírata, sem gagn-
rýnir lögregluna fyrir að halda uppi
lögum og reglum í þessu landi. Há-
marksniðurlægingin í þessu máli
var að hælisleitendum var boðið að
tjalda á Austurvelli í boði meirihlut-
ans hjá Reykjavíkurborg og síðan
að vanvirða styttu Jóns Sigurðs-
sonar. Við eigum nóg með að hjálpa
þeim, sem höllustum fæti standa í
okkar samfélagi og eigum að sinna
því vel.
Raforkumál landsmanna eru að
komast í öngstræti. Margir lands-
menn virðast vera á móti því að
framleiða og flytja rafmagn. Spár
um raforkuþörf okkar til næstu ára
sýna að við erum ekki aflögufær til
aukinnar þarfa íbúa og fyrirtækja
og alls ekki fyrir ný verkefni svo
sem gagnaver. Einungis góður
vatnsbúskapur í uppistöðulónum
Landsvirkjunar hefur haldið okkur
á floti. Nýir virkjunarkostir liggja
fyrir í rammaáætlun t.d. í Þjórsá, og
eru því sem næst tilbúnir til útboðs
en engar ákvarðanir eru teknar og
engin stefna virðist í gangi. Það er
greinilega mikilvægara hjá ráða-
mönnum að komast á forsíðu Smart-
lands í Mogganum heldur en að
leysa raforkumál landsmanna.
Dómur mannréttindadómstóls í
máli Sigríðar Andersen var for-
dómalaus og ótrúlegur. Það er nú
einu sinni staðreynd að ein blaðsíða
með texta getur verið þrætuepli lög-
fræðinga og milljónir þeirra um all-
an heim hafa af því atvinnu að vera
ósammála um túlkun textans! Að
Róbert nokkur Spanó skyldi sitja í
dómnum vekur efasemdir um ágæti
niðurstöðunnar. Sigríður Andersen
hefur fullan stuðning minn og sam-
úð í þessu máli. Vonandi nær hún
vopnum sínum eftir niðurstöðu
áfrýjunar. Það er merkilegt að
Vinstri grænir hafa farið hamförum
við að koma Sigríði Andersen frá.
En á sama tíma eru þau með Má
Guðmundsson seðlabankastjóra í
kjöltunni á sér og það fer greinilega
vel um hann.
Ný fjármálaáætlun ríkisstjórn-
arinnar hefur litið dagsins ljós. Eitt
sem vekur athygli í henni eru aukin
framlög til samgöngumála, sem er
fagnaðarefni. Þetta vekur því spurn-
ingar um átak í samgöngumálum
með gjaldtöku, það er ekki með í
dæminu sem er miður að mínu mati.
Lykillinn í þeirri hugmynd er að
ferðamenn greiði stóran hluta fram-
kvæmda og svo verða menn að huga
að gjaldtöku þegar rafknúnir bílar
verða allsráðandi.
Eftir Gunnar Inga
Birgisson » Það er greinilega
mikilvægara hjá
ráðamönnum að komast
á forsíðu Smartlands
í Mogganum heldur en
að leysa raforkumál
landsmanna.
Gunnar Ingi
Birgisson
Höfundur er bæjarstjóri
og verkfræðingur.
gunnarb@fjallabyggd.is
Margt er skrýtið í kýrhausnum