Morgunblaðið - 01.04.2019, Blaðsíða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 1. APRÍL 2019
Suðurlandsbraut 26 Sími: 587 2700
Opið: 11-18 virka daga, 11-16 laugardaga www.alno.is
Mannskæðustu nátt-
úruhamfarir seinni
tíma á Íslandi urðu
þegar snjóflóð féllu í
Súðavík og á Flateyri
1995 með þeim afleið-
ingum að 34 létu lífið.
Þessir atburðir gjör-
breyttu viðhorfi lands-
manna til öryggis
vegna ofanflóðahættu
enda ljóst að ekki yrði unað við að
slík hætta væri fyrir hendi. Í kjölfar-
ið var því gripið til róttækra aðgerða
til að tryggja öryggi íbúa á svæðum
þar sem hætta er á ofanflóðum.
Ný lög voru sett um varnir gegn
snjóflóðum og skriðuföllum þar sem
gerðar voru grundvallarbreytingar á
stjórnsýslu og þátttöku stjórnvalda í
vörnum vegna ofanflóða. Sveitar-
félög voru m.a. skylduð til þess að
reisa varnir gegn ofanflóðum á til-
teknum hættusvæðum eða tryggja
öryggi íbúa með öðrum hætti.
Verkefni sem varða ofanflóðamál
og málaflokkurinn voru flutt til um-
hverfisráðuneytisins og Veðurstofu
Íslands var falin ábyrgð á gerð
hættumats, reglulegu snjóflóðaeft-
irliti, mati á aðstæðum, rannsóknum
og ráðgjöf um ofanflóðavarnir. Þá
var sérstök ofanflóðanefnd skipuð af
umhverfisráðherra til að hafa um-
sjón með verkefnum á sviði ofan-
flóðamála. Nauðsynlegt var að skil-
greina ásættanlega áhættu vegna
snjóflóða og skriðufalla fyrir íbúða-
byggð í þéttbýli áður en unnt var að
hanna og reisa varanlegar varnir,
m.a. þar sem hætta vegna ofanflóða
er annars eðlis en hætta vegna ann-
arrar náttúruvár.
Megináherslan var á varanlegar
varnir nema sýnt væri fram á að
mun hagkvæmara væri að kaupa
upp eignir. Til þess að fjármagna
framkvæmdirnar og önnur verkefni
þeim tengd kváðu lögin á um stofnun
á nýjum sjóði, Ofanflóðasjóði. Tekju-
stofn hans var árlegt gjald sem lagt
var á allar brunatryggðar fasteignir,
en þær námu um 2,5 milljörðum
króna árið 2019. Þó takmarkast fjár-
heimildir sjóðsins við þá upphæð
sem ákveðin er árlega í fjárlögum.
Lögum um varnir gegn snjóflóð-
um og skriðuföllum var breytt 2014
og 2017 til þess að heimila notkun á
hluta fjármuna Ofanflóðasjóðs til að
standa undir gerð hættumats fyrir
aðra náttúruvá, þ.e. eldgos, vatns-
flóð og sjávarflóð sem Veðurstofa Ís-
lands annast. Lögunum var svo
breytt 2018 og þá var kveðið á um að
gjaldið sem áður skyldi renna í Of-
anflóðasjóð rynni í ríkissjóð í sam-
ræmi við ný lög um opinber fjármál
en fjárheimildir sjóðsins verða líkt
og áður ákvarðaðar í fjárlögum.
Fjöldi verkefna framundan
Aðeins er gert ráð fyrir ofanflóða-
vörnum fyrir þegar byggt þéttbýli,
en samkvæmt gildandi regluverki er
óheimilt að skipuleggja íbúðabyggð,
frístundabyggð eða svæði fyrir at-
vinnustarfsemi á áður óbyggðum
svæðum nema tryggt sé að áhætta
fólks m.t.t. ofanflóða verði ásættan-
leg. Ef gildandi skipulag er ekki í
samræmi við hættumat skal endur-
skoða skipulagið. Frá 1996 hefur
verið unnið hættumat fyrir 23 staði á
landinu en hættumati er ólokið fyrir
einn.
Alls hafa verið reistar ofanflóða-
varnir á 15 stöðum sem fjármagn-
aðar hafa verið af fjármunum Ofan-
flóðasjóðs. Undirbúningur frekari
framkvæmda er langt kominn fyrir
fimm staði til viðbótar. Þá er unnið
að frumundirbúningi verkefna á sjö
stöðum.
Að óbreyttum fjárheimildum mun
taka lengri tíma að ljúka fram-
kvæmdum en gert var ráð fyrir í
upphafi. Ástæðan er sú að undirbún-
ingur framkvæmda hefur víða tekið
lengri tíma en áætlanir gerðu ráð
fyrir og að fjárheimildir hafa ekki
staðið undir framkvæmdaþörf.
Áætlaður kostnaður vegna ólokinna
framkvæmda er um 19 milljarðar kr.
en kostnaður vegna framkvæmda til
þessa er um 21 milljarður kr. á nú-
gildandi verðlagi.
Lög um varnir gegn snjóflóðum
og skriðuföllum og stofnun Ofan-
flóðasjóðs hafa reynst gríðarlega
mikilvæg öryggisbót fyrir íbúa
þeirra staða sem búa við ofanflóða-
hættu. Öryggi fólks á þessum svæð-
um hefur aukist verulega vegna
varna sem reistar hafa verið á und-
anförnum tveimur áratugum. Þá
hefur orðið til ómetanleg þekking á
ofanflóðahættu og á hönnun og gerð
ofanflóðavarna. Sömuleiðis er þekk-
ing sveitarstjórna og heimamanna á
þeim aðstæðum sem þeir búa við
mun meiri en áður var. Fjöldi varn-
arvirkja hefur þegar sannað gildi
sitt en yfir 40 flóð hafa fallið á varn-
argarða sem reistir hafa verið frá
flóðunum á Vestfjörðum árið 1995.
Einstök sveitarfélög hefðu ekki haft
tök á að fara í þessar framkvæmdir
vegna hættu á snjóflóðum og skriðu-
föllum án stuðnings Ofanflóðasjóðs.
Aukið öryggi fólks á snjóflóðasvæðum
Eftir Hafstein
Pálsson og Tómas
Jóhannesson
» Fjöldi varnarvirkja
hefur þegar sannað
gildi sitt en yfir 40 flóð
hafa fallið á varnar-
garða sem reistir hafa
verið frá flóðunum á
Vestfjörðum árið 1995
Hafsteinn Pálsson
Höfundar starfa að
ofanflóðamálum.
Tómas Jóhannesson
Sífellt er verið að
reyna að mynda hjá
þjóðinni jákvæð við-
horf til sölu á verð-
mætum og arðsömum
innviðafyrirtækjum
samfélagsins til einka-
fjárfesta. Til þess er
beitt margskonar áróð-
ursbrögðum. Til að
mynda var í Mark-
aðnum, fylgiriti
Fréttablaðsins 13. mars sl., opnan
lögð undir umfjöllun um kosti einka-
væðingar Flugstöðvar Leifs Eiríks-
sonar og Keflavíkurflugvallar undir
fyrirsögninni „Evrópskum völlum í
einkaeigu fjölgað hratt“. Umfjöll-
unin er að mestu byggð á viðtali við
forstjóra Gamma fjármálafyrirtæki
og fólk úr fjármálageiranum, sem
lýsir jákvæðum viðhorfum sínum til
fjárfestingum einkaaðila í innviðum
samfélagsins.
Lymskulegur áróður
Umfjöllunin er lymskulegur áróð-
ur fyrir því að ríkið selji Flugstöð
Leifs Eiríkssonar að hluta eða öllu
leyti. Sagt er frá því að nú sé ríflega
helmingur allra flug-
valla innan Evrópu-
sambandslandanna í
eigu annarra en stjórn-
valda. Til samanburðar
var hlutfallið árið 2010
aðeins 22 prósent.
Þetta á að sýna að ríki
Evrópusambandsins
séu að forða sér frá
rekstri tengdum flug-
félögum sem sé mjög
áhættusamur. Það
hljóti einnig að eiga við
rekstur Flugstöðvar
Leifs Eiríkssonar því rekstur flug-
félaga í heiminum sé erfiður. Þar á
meðal íslensku flugfélaganna. Því
þurfi stjórnvöld að draga sig út úr
þeim áhætturekstri, allavega að
hluta.
Gylla fjárfestingar-
möguleika á Íslandi
Fjármálafyrirtækið Gamma hefur
árum saman unnið að því að koma
útlendendum innviðafjárfestum í
verkefni hér á landi. Árið 2016 gaf
Gamma út skýrslu sem lýsir hluta af
starfsemi fyrirtækisins. Í því sam-
bandi sagði forstjóri Gamma: „Vext-
ir í heiminum hafa verið í sögulegu
lágmarki sem þýðir að lánsfé er
sögulega ódýrt. Fjárfestar þurfa því
að hafa talsvert fyrir því að finna
fjárfestingar sem skila viðunandi
ávöxtun“ og ennfremur sagði for-
stjórinn: „Við höfum fundað með
stórum innviðafjárfestum beggja
vegna Atlantshafsins og finnum fyr-
ir miklum áhuga þeirra á að fjár-
festa í innviðaverkefnum hér á
landi.“ Samkvæmt þessu virðist
Gamma vera að gylla fyrir útlendum
fjárfestum að vænlegt sé að hagnast
á Íslendingum. Mögulegt væri að
græða meira hér en víða annars
staðar.
Hinir vænlegu
fjárfestingarkostir
Í áðurnefndri skýrslu sem Gamma
gaf út handa útlendum fjárfestum
eru tilgreind, sem „vænleg innviða-
verkefni svo sem Sundabraut,
stækkun Hvalfjarðarganga, breikk-
un vega, orkufyrirtæki, Landsnet,
Isavia (alþjóðaflugvöllur), sæstreng-
ur til Bretlands, landspítali, létt-
lestakerfi á höfuðborgarsvæðinu,
lest milli Reykjavíkur og Keflavík-
urflugvallar“. Nú segir í Mark-
aðnum: „Fjárfestar, innlendir sem
erlendir, hafa á síðustu árum rætt
við stjórnvöld um hugsanlega að-
komu að uppbyggingu Keflavík-
urflugvallar en ríkisfyrirtækið
Isavia, sem rekur flugvöllinn, áform-
ar að fjárfesta fyrir liðlega 91 millj-
arð króna á næstu þremur árum til
stækkunar á vellinum. Þrátt fyrir já-
kvæð viðbrögð af hálfu ráðamanna
hafa þær þreifingar, sem hafa eink-
um verið á óformlegum nótum, enn
sem komið er ekki borið árangur.“
Fjárfestar eru óánægðir.
Þrýstingur frá fjárfestum
Það er ljóst að mikill þrýstingur
er frá fjárfestum að komast inn í
fyrirtæki innviða samfélagsins með
fjármagns sitt. Fjárfestar sækjast
ekki eftir fjárfestingum nema það
séu verulega meiri líkur á hagnaði
en tapi. Því sækjast þeir eftir að
komast yfir fyrirtæki sem sam-
félagið getur ekki verið án. Þar geta
þeir verið öruggir með fjárfestingu
sína því þeir ráða verðlagningu
þeirrar þjónustu sem fyrirtækin
veita. Fjárfestar sækjast eftir fyr-
irtækjum sem mest hagnaðarvon er
í og minnst áhætta. Áhættan í eign
samfélagsins í Ísavia er ekki það
mikil að hún réttlæti það að afsala
sér fyrirtækinu til einkafjárfesta.
Flugstöð Leifs Eiríkssonar og
Keflavíkurflugvöllur er vel statt
fyrirtæki sem skilar arði sem fer í
uppbyggingu og eignaaukningu.
Ríkið þarf ekki að leggja fé í fram-
kvæmdir við stækkun Flugstöðv-
arinnar sem hefur fjármagnað fram-
kvæmdir án beinnar ríkisábyrgðar.
Flugstöðin á skilyrðislaust að vera í
fullri eign og umráðum ríkisins um
alla framtíð. Gleymum því ekki að
Ísland er eyja sem hefur ekki land-
vegi við umheiminn eins og Evrópu-
sambandslöndin.
Ásókn fjárfesta í samfélagseigur
Eftir Árna
Þormóðsson » Flugstöðin á
skilyrðislaust
að vera í fullri eign
og umráðum ríkisins.
Árni Þormóðsson
Höfundur er eldri borgari.
Það er með ein-
dæmum hversu
mörg góð þjón-
ustufyrirtæki eru
tilbúin að bjóða al-
menningi vinnu hjá
sér. Ég hef áður
nefnt kaupmenn
sem vilja láta okk-
ur um að stimpla
inn vörurnar og bera ábyrgð á því
öllu en það eru fleiri sem bjóða okkur
að létta undir rekstrinum hjá sér.
Hins vegar er lítið um að greitt sé
fyrir slíkt þótt það væri einfaldasta
mál að gefa t.d. 5% afslátt ef við-
skiptavinur tekur að sér að lesa á
mæli fyrir veitustofnun og sparar
henni þar með starfskraft. Ferða-
skrifstofur vilja líka að við „bókum á
netinu“ og sleppa þá að vísu bók-
unargjaldinu sem ekki hossar hátt í
dýrri ferð.
Við, sauðsvört alþýðan, vildum
kannski allt eins hafa beint samband,
a.m.k. í síma, við raddir kliðmjúkra
kvenna sem leysa málin áreynslu-
laust fyrir okkur.
Eins er það með uppáhalds-
bankann þar sem maður þekkti áður
alla. Nú er einkum bent á tæki,
heimabanka og annað, sem fólk á að
nýta sjálft þó að það sé statt í must-
erinu miðju. Góðu dagarnir, hvar eru
þeir nú?
Sunnlendingur.
Velvakandi Svarað í síma
569-1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Borist
hafa bréf
Viðskiptavinir
skanna sjálfir inn.