Morgunblaðið - 13.04.2019, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. APRÍL 2019
Hvasst Rokið reif í vegfarendur í Reykjavík í gær í hvössustu hviðunum, eins gott að halda í húfuna.
Eggert
Opið bréf til for-
sætisráðherra, Katr-
ínar Jakobsdóttur:
Í nýgerðum kjara-
samningi á almennum
vinnumarkaði var sam-
ið um miklar kjarabæt-
ur til lægst launuðu
starfsstéttanna. Þeim
til viðbótar lagði ríkis-
stjórnin fram myndar-
legan lífskjarapakka,
sem einkum styður við
láglaunafólk.
En óvissa ríkir enn um viðmið-
anir við hækkanir á lífeyri Trygg-
ingastofnunar, sem varðar tugi
þúsunda manna. Sá hópur er á
margan hátt viðkvæmur og hluti
hans er fjárhagslega verr settur en
flestir aðrir. Mikilvægt er að hann
eigi örugga framtíð í fjárhagslegu
tilliti. Því verður varla beðið með
að svara spurningum þessa bréfs.
Lífskjarapakki ríkisstjórn-
arinnar rennur jafnt til þessa hóps
og annarra. Því fær hann skatta-
lækkun sem samsvarar 15.990 kr.
tekjuhækkun fyrir skatt. Það er
um 6% tekjuhækkun miðað við
fullan lífeyri. Að öðru leyti nýtur
þessi hópur einkum aðgerða
ríkisstjórnarinnar í húsnæðis-
málum og uppbyggingu félagslegs
húsnæðis – og yngri hluti hans
aukinna barnabóta og vaxtalækk-
ana.
Taka má fram að endurskoðun
lífeyriskerfisins í heild er hluti af
aðgerðum ríkisins í þessum lífs-
kjarasamningum og meðal annars
skoðun á „samspili almannatrygg-
inga við greiðslur úr lífeyrissjóði“,
sem varðar skerðingar og frítekju-
mörk. Það er mál sem snertir
marga, en verður ekki rætt hér.
Lagaskylda til hækkana
En lítum á lagaákvæðið sem um
þetta fjallar.
Í 69. gr. laga um
almannatryggingar
nr. 100/2007 segir
m.a.: „Bætur al-
mannatrygginga …
skulu breytast árlega
í samræmi við fjárlög
hverju sinni. Ákvörð-
un þeirra skal taka
mið af launaþróun,
þó þannig að þær
hækki aldrei minna
en verðlag sam-
kvæmt vísitölu
neysluverðs.“ Hér
skýrist að breytingar á lífeyri mið-
ast við launaþróun og viðmiðunin
við neysluvísitölu á einungis við ef
launavísitala fellur niður fyrir hana
– við óvenjulegar aðstæður. Þá er
lífeyrisþegum hlíft við versta skell-
inum.
Það skal tekið fram að launa-
vísitala hækkar jafnan meira en
neysluvísitala og bætur hækkuðu í
svipuðu hlutfalli og laun á áratugn-
um á eftir 2007.
En dregið hefur í sundur; í jan-
úar 2019 hækkaði lífeyrir um 3,6%
meðan launavísitala hafði hækkað
um nálægt 6% á árinu 2018
(neysluvísitala hafði hækkað um
3,4%). Þar sem þessi litla hækkun
braut í bága við megin-viðmiðunar-
reglu 69. gr. og engin málefnaleg
rök mæltu með því að víkja frá
henni, ríkir eðlilega tortryggni hjá
lífeyrisþegum gagnvart stjórnvöld-
um. Hverju má búast við núna?
Miðað við samsvarandi
tekjubil
Ef lífeyrir hækkar eins og laun
á samsvarandi tekjubili (lægstu
launaflokkarnir), mun fullur líf-
eyrir hækka um 90 þús. kr. á
næstu þremur árum. Sjá nánar í
töflu 1. Það er í sjálfu sér eðlileg
túlkun á ákvæðum 69. gr. meðal
annars með þeim rökum að fullur
lífeyrir hefur jafnan miðast við
lægstu laun. Þetta kæmi flestöllum
Íslendingum upp fyrir framfærslu-
viðmið velferðarráðuneytisins ef
verðbólga fer ekki af stað.
Ef þessar lífeyrisgreiðslur lækka
með hækkuðum tekjum eins og
verið hefur hæfust skerðingar við
um 370 þús. kr. fyrir sambúðarfólk
í lok tímabilsins og lífeyrir félli al-
veg niður við um 635 þús.
Tölurnar eru nokkuð aðrar fyrir
öryrkja, sem eru ekki með frí-
tekjumark fyrir allar tekjudeildir,
sem réttlætir umræðu um krónu-á-
móti-krónu kerfi og eru með
grunnlífeyri (51 þús.) sem gengur
upp allan tekjuskalann.
Ég áætla að árlegur kostnaður
ríkisins af þessari viðmiðun myndi
hækka ellilífeyri um 23 milljarða
frá fjárlögum yfirstandandi árs til
2022 eða um 5 til 5,7 milljarða á
ári. Talan fyrir öryrkja er óvissari,
en gæti endað í 20 milljarða hækk-
un frá því sem nú er.
Miðað við lágmarks-
tekjutryggingu
Lágmarkstekjutrygging hækkar
hins vegar minna en lægstu taxtar,
um 68 þús. kr. Samningsaðilar eru
að hverfa frá því kerfi og leggja nú
meiri áherslu á að taxtalaun séu
viðunandi og kjarasamningarnir
endurspegla það. Því verður varla
miðað við hana ef sækja á tekju-
viðmiðanir til nýgerðra samninga,
þó það hafi verið gert í fortíðinni.
Upphæðir lágmarkstekjutrygg-
ingar eru samt tilgreindar í töflu 1
til viðmiðunar.
Miðað við launavísitölu
Það má hugsa sér að ríkið vilji
ekki miða við hækkanir á samsvar-
andi tekjubili; að það túlki ákvæði
69. gr. um launaþróun þannig að
miða ætti við hækkun launa-
vísitölu. En álykta má að ákvæðið
segi fremur fyrir um að viðmiðun
sé sótt til samsvarandi tekjubils,
það er að miða við lægstu taxta,
við aðstæður þegar þeir hækka
meira en launavísitala – og gæti þá
þessi túlkun verið lagalega mjög
vafasöm.
Launavísitala hefur í för með sér
hlutfallslega hækkun sem verður
fyrirsjáanlega verulega minni en
hin fasta krónutöluhækkun kjara-
samninganna. Sjá nánar í töflu 1.
Nú eru samningar lausir fyrir
margar stéttir launþega og ekki
fyrirséð hvað launavísitala mun
hækka mikið á næstu þremur ár-
um. En ef miðað er við meðal-
hækkanir nýgerðra samninga má
reikna með að hún hækki um 20%
alls á næstu þremur árum. Það
jafngildir árlegum hækkunum rík-
isútgjalda vegna ellilífeyris um 14
milljarða frá því sem nú er til enda
tímabilsins og örorkulífeyris um 12
milljarða.
Hvenær hækka
lífeyrisgreiðslurnar
Spurning er hvenær lífeyris-
greiðslurnar hækka, en kjarasamn-
ingurinn kemur til framkvæmda 1.
apríl í ár og á næsta ári, en 1. jan-
úar 2021 og 2022. Mikilvægt er að
hækkanir lífeyris séu samstiga
framkvæmd samningsins þannig að
þær haldi í við lægstu laun, en
komi ekki til framkvæmda 1. jan-
úar árið á eftir hækkun á vinnu-
markaði.
Niðurlag
Krónutöluhækkanir á taxta eru
meginform samninganna og ætti
lífeyrir að taka mið af hækkunum
á taxta láglaunafólks á samsvar-
andi tekjubili, sem eru samtals um
90.000 krónur á samningstíma-
bilinu. Önnur viðmið myndu þýða
að lífeyrisþegar drægjust verulega
aftur úr láglaunafólki á vinnu-
markaði.
Með von um svar eins fljótt og
unnt er.
Aldraðir, öryrkjar og nýgerðir kjarasamningar
Eftir Hauk
Arnþórsson
»Hvaða hlutdeild
fá aldraðir og
öryrkjar í ávinningi
nýgerðra kjara-
samninga á almenn-
um vinnumarkaði?
Haukur
Arnþórsson
Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
Íbúar Grafarvogs hafa
fengið fréttir úr ráðhúsinu.
Þegar fréttir berast neðan
úr ráðhúsi bera þær venju-
lega ekki með sér fagnaðar-
erindið til íbúa. Meirihlutinn
sýnir Grafarvogi eingöngu
áhuga þegar skera á niður
og núna á að skera þjónustu
sem sveitarfélögum ber lög-
bundin skylda til þess að
veita. Það á að loka einum
skóla og hringla með þrjá
aðra þannig að yfir helmingur barna í
norðanverðum Grafarvogi getur ekki
gengið í sinn hverfisskóla. Raunar geta
þau ekki heldur bókstaflega gengið í skóla
því það mun taka þau um hálfa klukku-
stund að komast í sinn skóla. Á þeirri
göngu munu þau fara fram hjá hverfis-
skólanum sínum og yfir umferðarþungar
götur. Allt í nafni betri þjónustu við for-
eldra og börn í hverfunum.
Ef ekki væri verið að bruðla með skattfé
okkar í gæluverkefni væri þessi staða ekki
uppi. Reykjavíkurborg, sem á að vera leið-
andi í því að veita góða þjónustu, er með
þessu að marka ákveðin spor sem ekkert
annað sveitarfélag hefur stigið. Að loka
hverfisskóla í fullum rekstri. En við skul-
um samt öll muna að það er gert af því
Reykjavíkurborg er að veita með þessu
miklu betri þjónustu. Þvílík firra, að reyna
að matreiða þetta ofan í íbúa, foreldra og
börn með þessum hætti.
Íbúar við Kelduskóla – Korpu héldu
fjölmennan fund. Töluverður fjöldi borg-
arfulltrúa var mættur og þar gátu íbúar
sagt sína skoðun. Það var mikill hita-
fundur og öllum borgarfulltrúum sem
þarna voru ætti að vera það ljóst að for-
eldrar vilja þetta alls ekki.
Íbúar afhentu á þessum
fundi tvö þúsund undir-
skriftir þar sem foreldrar og
íbúar mótmæltu þessum að-
gerðum og óskuðu eftir því að
ekki yrði farið í þessar breyt-
ingar. Fulltrúar meirihlutans
í borgarstjórn skýrðu þá frá
því að stór samráðshópur
hefði verið skipaður og hefði
hann hafið sína vinnu. Í hon-
um eru fulltrúar allra aðila,
líka foreldra. Það sem meiri-
hlutinn gerir sér samt ekki
grein fyrir er að í þessum
hópi eru tveir foreldrar úr þessum fjórum
skólum og annar er jafnframt starfsmaður
í einum af skólunum. Starfsmaður sem á
allt sitt undir borginni. Þannig er samráðið
við íbúa og foreldra í norðanverðum Graf-
arvogi og enginn trúir því að einhver önn-
ur niðurstaða komi úr hópnum en sú sem
borgin hefur þegar ákveðið. Því þannig
vann síðasti meirihluti og enginn trúir því
að eitthvað hafi breyst í vinnubrögðum
borgarinnar. Vonandi hef ég rangt fyrir
mér, vonandi verður hlustað, vonandi er
samráðið af heilindum.
Eftir Valgerði
Sigurðardóttur
»Reykjavíkurborg, sem
á að vera leiðandi í því
að veita góða þjónustu,
er með þessu að marka
ákveðin spor sem ekkert
annað sveitarfélag hefur
stigið. Að loka hverfisskóla
í fullum rekstri.
Valgerður
Sigurðardóttir
Höfundur er borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins.
valgerdur.sigurdardottir@reykjavik.is
Ekkert hlustað –
ekkert samráð
Tafla 1: Yfirlit yfir upphæðir fullra lífeyrisgreiðslna miðað við ólíka framkvæmd lífeyr-
ishækkana.
Miðað er við að hækkanir verði samtímis hækkunum á vinnumarkaði, annars koma
þær fram ári síðar.
* Hækkanir eru föst krónutala.
** Hækkanir miða við hlutfallstölu og eru áætlaðar.
2019 2020 2021 2022
Miðað við samsvarandi tekjubil:*
Lífeyrir sambúðarfólks 265.105 289.105 313.105 338.105
Lífeyrir einstæðra 327.800 351.800 375.800 400.800
Miðað við lágmarkstekjutryggingu:*
Lífeyrir sambúðarfólks 257.119 271.719 284.696 298.485
Lífeyrir einstæðra 317.000 335.000 351.000 368.000
Miðað við launavísitölu:**
Lífeyrir sambúðarfólks 261.450 274.523 288.249 302.661
Lífeyrir einstæðra 322.342 338.459 355.382 373.151