Morgunblaðið - 13.04.2019, Page 44

44 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. APRÍL 2019
NÁNAR Á
S A L U R I N N . I S
14/04 kl. 20:00
PÍANÓTRÍÓ
MEÐ TRÍÓ
NORDICA
TÓNLEIKARÖÐ
2 0 1 8–2 0 1 9T Í B r Á
T
rí
ó
N
o
rd
ic
a
fa
g
n
ar
2
5
ár
a
af
m
æ
li
m
eð
þ
v
ía
ð
fl
yt
ja
þ
rj
ú
st
ó
rb
ro
ti
n
p
ía
n
ó
tr
íó
ef
ti
r
R
ac
h
m
an
in
o
ff
,D
vo
ra
k
(D
u
m
ky
)
o
g
T
an
ej
ev
.
KvikmyndagerðarmaðurinnJordan Peele sló óvænt ígegn með sinni fyrstukvikmynd í fullri lengd,
Get Out, fyrir tveimur árum og
hreppti m.a. Óskarsverðlaun fyrir
besta frumsamda handrit. Voru
margir gagnrýnendur á því að sú
mynd væri meðal þeirra bestu árið
2017. Margir hafa því beðið með
óþreyju annarrar kvikmyndar Peele,
Us, eða Við, sem frumsýnd var fyrir
fáeinum vikum og hefur notið góðrar
aðsóknar víða og þá sérstaklega í
Bandaríkjunum. Get Out þótti frum-
leg nálgun á hrollvekjuformið og var
líka krydduð góðu gríni. Peele tók
þar fyrir kynþáttahatur í heimalandi
sínu og stéttaskiptingu, sagði af ungu
pari, hvítri yfirstéttakonu og þel-
dökkum kærasta hennar sem boðið
var í sveitasetur foreldra hennar. Sú
dvöl verður að algjörri martröð og
baráttu upp á líf og dauða, líkt og Us.
Sjá má af öllu útliti og vinnslu Us
að Peele hefur haft úr mun meira fé
að moða við gerð hennar og titillinn
er leikur að orðum, getur bæði þýtt
„við“ og verið skammstöfun á United
States, þ.e. Bandaríkjunum. Með titl-
inum afhjúpar Peele strax að ein-
hvers konar ádeila eða táknsaga sé í
vændum í hrollvekjuformi, líkt og
með Get Out, eins og kemur fljótlega
í ljós. Segir í myndinni af hjónunum
Adelaide og Gabe sem fara með börn
sín tvö í sumarbústað, táningsstúlk-
una Zoru og yngri bróður hennar
Jason. Í upphafi myndar er sagt frá
hryllilegri æskumartröð Adelaide,
þegar hún var í skemmtigarði við
ströndina í Santa Cruz og fór í leyfis-
leysi inn í óhugnanlegan speglasal.
Stóð þar yfir dyrum „finndu sjálfa/n
þig“ og eru það ein af mörgum skila-
boðum Peele til áhorfandans. Ljósin
slökkna í speglasalnum og Adelaide
finnur ekki útganginn. Í myrkrinu
mætir hún tvífara sínum og missir við
það málið til lengri tíma, foreldrum
sínum til mikillar angistar.
Adelaide segir eiginmanni sínum
frá tvífaramartröðinni og að allar göt-
ur síðan hafi henni þótt sem þessi tví-
fari væri á hælunum á henni. Og viti
menn, það reynist hárrétt hjá henni
því tvífarinn birtist kvöld eitt fyrir ut-
an bústaðinn og ekki nóg með það
heldur heil tvífarafjölskylda. Í ljós
kemur að Adelaide, Gabe, Zora og
Jason eiga sér öll tvífara sem virðast
komnir til að drepa þau. „Hver eruð
þið?“ spyr Adelaide tvífarana þegar
þeir hafa brotið sér leið inn í bústað-
inn. „Við erum Bandaríkjamenn,“
svarar tvífari hennar og afhjúpar um
leið að kvikmyndin er einhvers konar
allegóría fyrir Bandaríkin á vorum
dögum, á tímum Trumps. Betra er að
rekja ekki söguþráðinn frekar og
nægir að nefna að framhaldið er
verulega hrollvekjandi en líka spaugi-
legt og á tímabili veit maður hrein-
lega ekki hvað Peele er að fara með
þessu öllu saman.
Vísanir má finna hér og þar í kvik-
myndasöguna, m.a. kvikmyndirnar
Birds, Jaws, The Shining, Friday the
13th, Invasion of the Body Snatchers
og A Clockwork Orange og tvífara-
minnið, „doppelgänger“, er líka vel
þekkt úr hryllingsmyndasögunni.
Skilaboðin eða boðskapur sögunnar
eru ekki alveg eins augljós. Peele
virðist m.a. vera að deila á lífsgæða-
kapphlaupið og bandaríska stétta-
skiptingu (vinahjón Adelaid og Gabe
eru hvít, rík og eiga miklu flottari bú-
stað, bíl og bát en þau sem virðist
valda Gabe allnokkru hugarangri),
hið góða og hið illa í mannskepnunni
líkt og í sögunni um Jekyll og Hyde
og nútímaþrælkun í formi fátæktar
og kúgunar. Hinir undirokuðu rísa
upp gegn þeim sem hafa það gott og
eru kúgarar þeirra án þess að gera
sér grein fyrir því.
Einhverra hluta vegna eru allir tví-
farar myndarinnar í rauðum göllum
með sams konar skæri sem þeir nota
til voðaverka og sá eini þeirra sem
getur talað, reyndar með herkjum, er
tvífari Adelaide. Á því fæst skýring
undir lok myndar.
Us er merkileg kvikmynd og þeir
sem kunna að meta góðar hrollvekjur
fá heilmikið fyrir peninginn. Peele
leikur sér skemmtilega með hroll-
vekjuminnið og vísar hingað og þang-
að, m.a. í fuglana hans Hitchcocks og
grímuklædda raðmorðingjann Jason.
Allt útlit myndarinnar er glæsilegt og
ber þar sérstaklega að nefna lýsingu,
myndatöku og liti. Leikararnir
standa sig vel og þá sérstaklega
Nyong’o sem er frábær í sínu tvö-
falda hlutverki, sem Adelaide og ógn-
vekjandi tvífari hennar. Engu líkara
en að þar séu tvær leikkonur á ferð-
inni en ekki ein.
Us er þó ekki gallalaus mynd og
sem fyrr segir þykir mér Peele að-
eins of bókstaflegur þegar kemur að
titlinum og því hverjir tvífararnir eru
í raun og veru, þó þeir valdi líka heila-
brotum. Þeir segjast vera Banda-
ríkjamenn en eru þó líklega eitthvað
meira. Eru þeir við ? Hið illa sem
blundar í manninum? Og svo fram-
vegis.
Myndin er mjög spennandi framan
af og tekur á taugarnar en Peele
fatast flugið í seinni hlutanum þegar
hann fer að útskýra það sem á undan
er gengið, algjörlega að óþörfu.
Margir gagnrýnendur virðast vera
hrifnir af endinum sem á að heita
óvæntur en ég er ekki þeirra á meðal,
fannst hann þvert á móti spilla fyrir
og koma heldur lítið á óvart. Ég hefði
heldur kosið óvissuna.
Á heildina litið er þetta þó prýðileg
hrollvekja, oft fyndin og vekur líka
margar spurningar. Tónlistina ber
svo að nefna sérstaklega því hún er
hreint afbragð, stundum í anda gam-
alla hryllingsmynda en líka eitthvað
alveg nýtt og ferskt. Notkun á þekkt-
um lögum er líka sniðug og eftirtekt-
arverð og ber þar sérstaklega að
nefna „Good Vibrations“ með The
Beach Boys og „Fuck the Police“
með N.W.A. Þá er „I Got 5 On It“
með Luniz líka listilega fléttað inn í
rafmagnað spennuatriði sem minnir á
dansverk. Forvitnilegt verður að sjá
hvað Peele býður upp á næst.
Þau eru Bandaríkjamenn
Ótti Adelaide með börnum sínum, Zoru og Jason, í bústaðnum.
Laugarásbíó, Smárabíó,
Háskólabíó og Borgarbíó
Us bbbbn
Leikstjóri og handritshöfundur: Jordan
Peele. Aðalleikarar: Lupita Nyong’o,
Winston Duke, Elisabeth Moss, Evan
Alex, Shahadi Wright Joseph og Tim
Heidecker. Bandaríkin og Japan, 2019.
116 mín.
HELGI SNÆR
SIGURÐSSON
KVIKMYNDIR
Það er alltaf eitthvað
„ástand“ hefur t.d. ýtt undir alls
kyns samstarf á milli alls ólíkra
geira, sem standa – smæðarinnar
vegna – mjög nálægt hver öðrum.
Þessu er einfaldlega ekki að heilsa í
samfélögum og borgum sem telja
milljónir.
Þetta séríslenska ástand litar
þessa plötu hér – og einnig þá stað-
reynd að Tumi Árnason, sem leikur
hér á saxófón, bjó í húsinu á móti
mér um hríð. Hann var í sambandi
við mig upp á þessa plötu, í gegnum
Messenger eins og svo margir, og
síðustu skilaboðin okkar á milli,
voru beiðni frá mér um hvort hann
gæti komið yfir til mín og hjálpað
mér að bera ísskáp! Tumi hefur
verið að gera athyglisverða hluti í
íslensku tónlistarlífi undanfarin ár.
Hann hefur starfað á ytri mörk-
unum getum við sagt, var t.d. einn
af þeim sem stóðu að spunaútgáf-
unni Úsland en er líka einn stofn-
meðlima Grísalappalísu, og því –
eins og flestir landar hans – þægi-
lega skilyrtur af smæðinni, „neyð-
ist“ til að vera opinn. Sama má
segja um félaga hans hér, Magnús
Trygvason Eliassen, en hann er svo
fjölsnærður að ég verð hvumsa, sé
hann ekki að leika inn á einhverja
plötuna.
Tumi komst ekki í að bera með
mér ísskápinn á sínum tíma en
hafði tíma til að drekka með mér
tíu á dögunum. Formleg ástæða var
afhending nótnablaða sem fylgja
vínylútgáfu plötunnar, en það er
Reykjavik Record Shop sem gefur
út. Við Tumi nýttum færið og
spjölluðum að-
eins um hans fer-
il. Ræddi hann
um nokkurs kon-
ar óformlegan
„hring“ sem
hann tilheyrir,
tíða samstarfsaðila eins og t.a.m.
Albert Finnbogason sem tók upp
plötuna og Íbbagogg, sem hannaði
umslagið en Íbbagoggur býr og til
óhljóða- og drunutónlist. Allt er
ómælið minnir pistilritara á frjálsar
djassplötur þær og óhljóðalist sem
kom frá Bretlandi undir lok átt-
unda áratugarins; Art Bears,
Henry Cow og tónlist þeirra Fred
Frith, Chris Cutler og Lindsay Coo-
per. Einnig fyrstu plötur ECM sem
hófu að koma út í upphafi þess átt-
unda, bæði útlitslega og innihalds-
lega. Spuni og ekki svo mikill spuni,
fögur tilbrigði í bland við örgustu
óhljóð. Íslenskur tilraunadjass er
við sæmilegustu heilsu getum við
sagt en hann á það til að vera hálf
falinn. Virknin er engu að síður
góð, og t.d. hefur Mengi gert vel í
því að hýsa íslenskan tilraunadjass
og tilraunatónlist almennt. En,
þetta er ekki efni sem þú lest endi-
lega um á samfélagsmiðlum eða
sérð á toppi vinsældalista, skárra
væri það nú. Allt er ómælið er
t.a.m. enn bara til í efnislegu formi,
og þú þarft að hafa aðeins fyrir því
að nálgast þetta efni. Og er það
ekki bara fínt? Það þarf ekki allt
fram að streyma...
» Tumi komst ekki íað bera með mér ís-
skápinn á sínum tíma en
hann hafði tíma til að
drekka með mér tíu á
dögunum.
Tumi Árnason og Magnús Trygvason Eliassen
standa á bakvið plötuna Allt er ómælið, þar sem fer
tilraunakenndur djass fyrir saxófón og slagverk.
TÓNLIST
Arnar Eggert Thoroddsen
arnareggert@arnareggert.is
Tónlistarbransinn á Íslandi erlítill og eftir nokkur misserií honum (hvort sem þú fæst
við sjálfa tónlistina, umfjöllun um
hana, skipulagningu viðburða
o.s.frv.) ertu farinn að kannast við
þitt fólk, suma þekkir þú býsna vel,
sumum heilsar þú bara, af öðrum
veistu. Eitt af íslensku séreinkenn-
unum er smæðin, sem hamlar fólki
frá of mikilli sérhæfingu. Þetta er
blessun jafnt sem bölvun, en þetta
Tveir Tumi Árna-
son og Magnús
Trygvason Eliassen.