Morgunblaðið - 02.07.2019, Side 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚLÍ 2019
Sumar og sól Eftir því sem leið á daginn í gær batnaði veðrið á höfuðborgarsvæðinu og þá var gott að viðra hundinn, eins og þessir félagar gerðu á Klambratúni.
Eggert
Nokkur umræða
hefur skapast að und-
anförnu um þá ákvörð-
un páfagarðs að „leið-
rétta“ hefðbundna
þýðingu á þeim hluta
„Faðir vorsins“ sem
inniheldur orðin „eigi
leið þú [þ.e. Guð] oss í
freistni“ (Matteus
6.13). Að mati páfa
væri réttara að þýða
þessi orð sem „lát oss eigi falla í
freistni“.
Þýðingar á fornum textum eru
ákvarðaðar út frá ýmsum þáttum,
bæði málfræðilegum og sagn-
fræðilegum. Markmið þýðinga er
alla jafna það að endursegja textann
á öðru tungumáli út frá uppruna-
legu samhengi hans. Þ.e.a.s. mark-
miðið er jafnan að miðla því hvað
textinn hefur merkt á þeim tíma
sem hann varð til. Oft er þetta erfitt
verkefni þegar kemur að fornum
textum, þar sem upprunalegt, sögu-
legt samhengi er ekki alltaf ljóst. Þá
kemur oft til málfræðilegur saman-
burður, þar sem notkun viðkomandi
orða og frasa í öðrum
samtímatextum varpa
ljósi á líklega merk-
ingu þeirra í samhengi
textans sem um ræðir.
Stundum geta aðrir
þættir en málfræði-
legir og sagnfræðilegir
þættir hins vegar haft
áhrif á þýðendur og út-
gefendur þýðinga, eins
og þarfir og hug-
myndir samtímans,
eða, líkt og í þessu til-
viki, guðfræðileg hug-
myndafræði.
Túlkunarsaga Biblíunnar sýnir
okkur að það er ekkert nýtt að það
sé deilt um þetta tiltekna vers í
„Faðir vorinu“, því málið varðar þá
áleitnu spurningu hvort mögulegt
sé að kærleiksríkur guð leiði bein-
línis fólk í freistni, sbr. „eigi leið þú
oss í freistni“, að það sé Guð sjálfur
sem sé valdur að því að fólk falli í
freistni og syndgi. Sumir hafa and-
mælt þessum skilningi og kallað eft-
ir annarri túlkun en þeirri hefð-
bundnu á bæninni áhrifamiklu. Að
þeirra mati getur Jesús ekki hafa
tjáð sig með þessum hætti. Hér
hljóti að vera um ónákvæma þýð-
ingu að ræða á texta Matteusarguð-
spjalls. Merkingin hljóti að vera sú
að hér sé verið að biðja Guð um að
forða fólki frá því að falla í freistni,
sbr. „lát oss eigi falla í freistni“, en
slíkt fall hefur þá aðra skýringu en
þá að það sé Guð sjálfur sem standi
þar á bak við. Vandamálið er hins
vegar það að með því að fara þessa
leið er verið að gera breytingar á
hefðbundinni þýðingu út frá for-
sendum tiltekinnar trúvarnar eða
guðsvarnar, en síður á forsendum
textans sjálfs. Það er að mínu mati
lítill vafi á því að talað er um Guð
sem (mögulegan) geranda í þessu
sambandi í gríska frumtextanum.
Textinn gefur í raun lítið rými fyrir
annars konar túlkun. Á grísku er
setningin svona: me (eigi) eiseneg-
kes (leið þú) hemas (oss) eis (til/í)
peirasmon (freistni), þar sem um-
sögnin eisfere; (að „leiða e-n til e-s“)
er í lykilhlutverki, hér í 2. persónu
eintölu forminu eisenegkes. Sam-
kvæmt gríska textanum, sem liggur
reyndar nokkuð ljós fyrir, er það
Guð sjálfur sem (mögulega) leiðir
fólk í freistni og bænin snýst um að
biðja hann um að gera það ekki.
Guð er frumlagið og gerandinn í
umsögninni og „oss“ (hemas) er
beint andlag eða þolandinn. Texti
Matteusar veitir þannig innsýn í
hugmyndaheim þar sem fólk hafði
þá trú að hlutir eins og að falla í
freistni lytu guðlegum vilja. Það er
m.ö.o. lítill vafi á því að hefðbundnar
þýðingar á borð við þýðingu Hins ís-
lenska Biblíufélags á versinu („eigi
leið þú oss í freistni“) standa nær
frumtextanum en ný þýðing páfa-
garðs. Seinni þýðingin er túlkun
sem er grundvölluð á tiltekinni hug-
myndafræði sem hefur fengið að
brengla málfræði frumtextans. Þá
er markmið þýðingarinnar orðið
eitthvað annað en að leitast við að
endursegja merkingu textans í sínu
upprunalega samhengi og spurning
hvort hægt sé að tala um „þýðingu“
yfirleitt í því tilviki. Öll þýðing er
túlkun, en ekki er öll túlkun þýðing.
Hvað Jesús sjálfur hefur sagt í
þessu sambandi er síðan önnur
spurning, þar sem vert er að hafa í
huga að gríski textinn er í sjálfu sér
ekkert annað en þýðing – eða túlk-
un – á orðum Jesú sem hefur að lík-
indum kennt fólki „Faðir vorið“ á
arameísku.
Hugmyndir til forna um guðdóm-
inn eru ekki alltaf í samræmi við
væntingar fólks í dag og stundum
virðist erfitt að sætta sig við hug-
myndafræði sem ekki þykir aktúell í
nútíma samhengi. Deilan um þýð-
ingu „Faðir vorsins“ endurspeglar
þetta. Viðleitni páfa til að túlka um-
ræddan texta er skiljanleg og guð-
fræði hans einnig í því sambandi.
En breytingin á sjálfri þýðingunni
virðist ekki gerð á forsendum hins
forna texta. Hún hefur á hinn bóg-
inn skilað sér í gagnlegri umræðu
um túlkun textans og mætti gjarnan
opna fyrir frekari umræður um leið-
ir til að lesa, túlka og heimfæra jafn
mikilvægan texta úr fornöld sem
Biblían vissulega er.
Eftir Rúnar Má
Þorsteinsson » Viðleitni páfa til
að túlka „Faðir
vorið“ er skiljanleg,
en breytingin á sjálfri
þýðingunni virðist
ekki gerð á forsendum
hins forna texta.
Rúnar Már Þorsteinsson
Höfundur er prófessor í nýjatesta-
mentisfræðum við HÍ.
rmt@hi.is
„Eigi leið þú oss í freistni“ – eða hvað?