Morgunblaðið - 19.07.2019, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JÚLÍ 2019
Hátt upp í loft Himinninn ljómaði og reisuleg mannvirki fönguðu athygli ljós-
myndara Morgunblaðsins á kvöldgöngu við höfnina á Seyðisfirði fyrir skömmu.
Eggert
Nú á 25 ára afmæli
EES-samningsins
hefur umræða um
þennan mikilvæg-
asta alþjóðasamning
Íslands aldrei verið
meiri. Það er gott –
samningurinn er
ekki hafinn yfir
gagnrýni og umræð-
an er nauðsynleg til
að stuðla að sem
bestri framkvæmd
samningsins og að
hún sé í samhengi
við aðra stefnumótun
stjórnvalda.
Kostir EES
ótvíræðir
Kostir EES-
samningsins eru
margir. Hann veitir íslenskum al-
menningi og fyrirtækjum í 350
þúsund manna hagkerfi tækifæri
til að eiga viðskipti við og vera í
tengslum við fólk og fyrirtæki í
500 milljóna hagkerfi. Sýnt hefur
verið að samningurinn örvi við-
skipti og stuðli að aukinni sam-
keppni, almenningi til góðs. Enn-
fremur er samningurinn
grundvallarforsenda þess að mörg,
ef ekki öll, íslensk fyrirtæki í
alþjóðlegri samkeppni geti starfað
hér á landi. Um þetta er nánar
fjallað víða, t.d. í umsögn Við-
skiptaráðs um þriðja orkupakk-
ann.
Heimatilbúnir gallar
En fátt er svo með öllu gott að
ekki boði nokkuð illt. Flókið og
áhrifamikið fyrirbæri eins og
EES-samningurinn hefur óhjá-
kvæmilega galla. Hagsmunir Ís-
lands og Evrópska efnahags-
svæðisins í heild geta
t.d. stangast á, sem
sýnir að íslensk
stjórnvöld og hags-
munaaðilar þurfa að
stunda öfluga hags-
munagæslu á vett-
vangi EES og ESB.
Þó að þriðji orku-
pakkinn sé jákvætt
og nauðsynlegt skref
er umræðan um hann
víti til varnaðar. Fjöl-
miðlaumræða um
orkupakkann var
bókstaflega engin
fyrr en árið 2018 sam-
kvæmt Fjölmiðla-
vaktinni. Það er einu
ári eftir að sameigin-
lega EES-nefndin
færði hann undir
EES-samninginn og
níu árum eftir að
pakkinn var inn-
leiddur í ESB. Það er svipað og ef
lagafrumvarp færi rólega, þegj-
andi og hljóðalaust í gegnum Al-
þingi án umsagna og umræðu en
svo færi öll umræða af stað þegar
blekið á lögunum væri þornað á
Bessastöðum. Væri orkupakkinn
slæmur, sem hann er ekki, er lær-
dómurinn því augljós: Hagsmuna-
gæsla í tengslum við EES-
samstarfið þarf að vera markviss-
ari og öflugri. Bregðast þarf mun
fyrr við ef kalla þarf eftir und-
anþágum eða hafa áhrif á innleið-
ingu EES-gerða. Það er ekki
vandamál hinna EES-ríkjanna –
það er vandamál okkar.
Annar stór galli er hvernig
EES-regluverk er innleitt. EES-
regluverk miðar að því að sam-
ræma leikreglur milli landa á af-
mörkuðum sviðum og örva þannig
viðskipta- og efnahagstengsl.
Þrátt fyrir þetta er iðulega lengra
gengið hér á landi en þörf þykir og
bætt inn séríslenskum íþyngjandi
ákvæðum, sem nágrannalönd okk-
ar gera ekki. Um þetta er fjallað í
nýlegri skoðun Viðskiptaráðs:
„Gömul vísa en ekki of oft kveðin:
Regluverk á Íslandi er of íþyngj-
andi.“ Það sama gildir því hér –
reglubyrði EES á Íslandi er því að
miklu leyti okkar vandamál en
ekki EES og því þarf að breyta.
Heimsmet í þyngslum
regluverks?
Rannsóknir sýna að of íþyngj-
andi regluverk getur dregið úr al-
mennri hagsæld. Í fyrrnefndri
skoðun er til dæmis fjallað um að
reglugerðabreytingum hafi fjölgað
síðasta áratug og að aðgengi að
þeim sé lélegt. Ennfremur kemur
Ísland verst út í norrænum sam-
anburði á lykilþáttum regluverks
og þá mælist Ísland með mest
íþyngjandi regluverk í þjónustu-
greinum meðal OECD-ríkja. Þess
vegna er réttmætt að spyrja hvort
Ísland eigi heimsmet í íþyngjandi
regluverki.
Betri samningur –
meiri lífsgæði
Til mikils er að vinna með bættri
framkvæmd EES-samningsins
hér á landi, sem getur falist í öfl-
ugri hagsmunagæslu og að innleið-
ing EES-regluverks sé ekki meira
íþyngjandi en nauðsyn krefur.
Annars vegar hinn augljósi ávinn-
ingur sem fólginn er í skilvirkara
og fyrirsjáanlegra regluverki fyrir
fólk og fyrirtæki. Hins vegar, sem
er kannski ekki eins augljóst, verð-
ur EES-samningurinn einfaldlega
hagfelldari og skilar landsmönnum
enn meiri lífsgæðum en hann hef-
ur nú þegar gert.
Eftir Konráð S.
Guðjónsson
Konráð S. Guðjónsson
Höfundur er hagfræðingur
Viðskiptaráðs Íslands.
konrad@vi.is
Stærstu gallar EES
eru heimatilbúnir
» Til mikils er
að vinna
með bættri
framkvæmd
EES-samnings-
ins hér á landi.
Það er ánægjulegt
fyrir mig að fara á
fætur á morgnana og
fara úr húsi. Sem ég
stend á tröppum við
heimili mitt blasir við
fögur sjón. Það er bíll
með skrásetningar-
númer sem hefst á
stöfunum DDD. Svo á
ég kunningjakonu.
Hún átti bíl með skrá-
setningarnúmeri DD999. Það er að-
eins númerið á rútunni frá Vest-
fjarðaleið, D 1, sem nálgast þessa
fegurð. D er fallegur bókstafur.
Bíllinn sem stendur andspænis
heimili mínu er ekki í ruslflokki
eins og skuldabréf sem einkennd
eru með þessum stöfum. Bíllinn er
borgaralegur fjórhjóladrifinn af
góðu tagi, vel þrifinn og gljáfægður.
Sjálfstæðisflokkurinn er ekki rusl-
flokkur.
Á þetta er minnt núna þegar ein-
hver brestur er í borgaralegum öfl-
um þessa lands. Í heil 90 ár hafa
borgaraleg öfl átt skjól í Sjálfstæð-
isflokknum. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur átt aðild að landsstjórn í 62
ár af þeim 90 sem liðin eru frá
stofnun Sjálfstæðisflokksins.
Hvað einkennir
hagsmunastjórnmál?
Það orkar ávallt tvímælis þegar
spurt er hvað einkennir stjórnmála-
flokk. Stjórnmálaflokkar ættu að
grundvallast á hugsjónum og hug-
myndafræði. Stjórnmálaflokkur
getur ekki grundvallast á hags-
munum og úthlutun gæða. Það
kann að vera leið til öflunar fylgis
að úthluta gæðum til fárra, en þeir
sem þurfa að greiða
fyrir þurfa þá að gæta
sinna hagsmuna. Það
er hægt að gera með
því að breyta leik-
reglum.
Það hefur verið til
stjórnmálaflokkur á
Íslandi sem hefur
hangið saman á því að
úthluta gæðum af al-
mannaeign. Það hefur
verið vinsæl leið til út-
hlutunar gæða að veita
útvöldum aðgang að
sparifé landsmanna með gjafvöxt-
um. Með svokölluðum „Ólafslögum“
frá 1979 var heimilað að verð-
tryggja fjárskuldbindingar. Við það
misstu stjórnmálaflokkar valdatæki
sem var úthlutun á sparifé lands-
manna til útvalinna gæðinga.
Til eru þeir sem vilja endurvekja
það fyrirkomulag. Þar er um lífeyri
landsmanna að tefla, rétt eins og
þegar Ólafur Jóhannesson forsætis-
ráðherra sá hvert stefndi með líf-
eyri landsmanna árið 1979. Það
verður ekki unnið gegn fátækt með
slíkri ráðstöfun.
Á vorum tíma verður til stjórn-
málaforingi sem telur sig hafa nös
fyrir því hvaða gjöf skuli færa
hreyfanlegum kjósendum til að fá
þá til að kjósa sig. Þá skaðar ekki
að finna „útlendan“ óvin, hræ-
gamm, jafnvel þótt stjórnmálafor-
inginn sé í bandalagi með honum.
Það er gott að hafa „útlendan óvin“
til að sameina þjóðina. Þá eru búin
til slagorð með persónufornafninu
„okkar“, eins og „Orkan okkar“.
Hvað einkennir
hugsjónastjórnmál?
Það er mikil bjartsýni að halda
að hægt sé að einangra stjórnmál
við hugsjónir. Flestir kjósendur
velja almennar leikreglur fram yfir
einstakar úthlutanir gæða. Með við-
reisnarstjórninni sem sat að völdum
frá 1959 til 1971 var reynt að setja
almennar leikreglur í stað úthlut-
ana gæða. Frá 1990 hefur lands-
stjórnin einkennst af því að leitast
er við að nálgast stjórnarfar með
setningu almennra reglna í stað út-
hlutana gæða. Á þeim tíma misstu
stjórnmálamenn valdatæki sem
sumir vildu halda í en það voru
fjármálastofnanir í eigu ríkisins.
Það ber að játa að einkavæðing
fjármálafyrirtækja og fram-
kvæmdin misheppnaðist, þrátt fyrir
regluvæðingu fjármálamarkaðarins,
en vegna þess að eftirlitið með
fjármálafyrirtækjunum í framhald-
inu brást.
Fyrir þeim er þetta ritar er eftir-
sóknarvert að hafa almennar reglur
og tækifæri fyrir alla. Fyrir þá sem
ekki ná að nýta tækifærin verði til
stuðningskerfi með hvötum. Ísland
er land tækifæra fyrir alla. Lands-
stjórninni frá 1990 til vorra daga
hafa fylgt miklir sigrar vegna
þeirra almennu leikreglna sem sett-
ar hafa verið í lýðræðissamfélagi
okkar.
Sjálfstæðismönnum hefur að
mestu tekist að halda hópinn í þau
90 ár sem Sjálfstæðisflokkurinn
hefur verið til. Það hafa verið til
Vísisarmur, Gunnarsarmur og
Borgaraflokkur. Þessir „armar“
hafa ekki haft mikla hugsjónir.
Bitamunurinn hefur snúist um per-
sónur, álit og viðurkenningu.
Vinstrimenn hafa aftur á móti verið
miklir hugsjónamenn og flokkar
klofnað vegna mikilla hugsjóna.
Þannig klofnaði Æskulýðsfylkingin
í marx-lenínista, trotskíista og maó-
ista. Allir sameinuðust þeir um að
vera á móti svikaranum, sem var
Alþýðubandalagið.
Aðeins örfáir skildu um hvað
ágreiningurinn snerist, en það var
einhver erlend hugmyndafræði. Svo
klofnaði Alþýðubandalagið við
stofnun Samfylkingar. Alþýðu-
flokkurinn hvarf af Alþingi þegar
Kristján Lúðvík Möller lét af þing-
mennsku.
Sorglegur ágreiningur
Það kann að vera að núverandi
forysta Sjálfstæðisflokksins hafi
ekki alltaf tekið „rétta“ afstöðu.
Sennilega var afstaða forystu Sjálf-
stæðisflokksins í „Icesave“-máli
röng eða undirbúningur alls þess
máls byggður á mjög röngum for-
sendum. Dómur féll fyrir fjölþjóð-
legum dómstól, sem dæmdi að lög-
um en ekki eftir ímynduðum
stjórnmálalegum forsendum. Um
niðurstöðuna þarf ekki að fjölyrða.
Nú er reynt að skapa ágreining í
Sjálfstæðisflokknum um orkumál.
Málið snýst um væntanlegar vald-
heimildir Orkustofnunar til að
hemja orkurisa á Íslandi. Það eru
Landsvirkjun, Orka náttúrunnar og
Landsnet. Þar er ýmsu snúið á
hvolf. Orkustofnun er gerð að sam-
evrópskri stofnun sem kemur málið
ekki við. Það sem meira er; það á
eftir að leggja fram frumvarp að
lagalegri útfærslu. Rétt eins og
reynt var að flækja fyrirkomulag
fjármálaeftirlits fyrir nokkrum ár-
um þar sem stofnun sem Ísland átti
ekki aðild að átti að vera alls ráð-
andi um fjármálaeftirlit á Íslandi. Í
orkumálinu er 107 ára gömul kona
kölluð til vitnis um drottinsvikin.
Borgaraleg öfl standi saman
Hin borgaralegu öfl hafa staðið
saman í flestu því sem til framfara
hefur horft. Samstaðan byggist á
umburðarlyndi en ekki alræði.
Landsfundur getur ekki ályktað í
„aldrei“- og „skal“-stíl. Hin borg-
aralegu öfl hafa haft framsýni til að
semja Ísland að alþjóðlegri sam-
vinnu.
Enginn stjórnmálaflokkur nema
Sjálfstæðisflokkurinn hefur átt að-
ild að landsstjórn þar sem aðild að
öllum grundvallaralþjóðasamning-
um hefur verið samþykkt. Það ber
vott um styrkleika og framsýni.
Þingsályktun um orkumál er ekki
valdaframsal, nema til Orkustofn-
unar.
Landsfundur er til að efla sam-
stöðu en ekki skapa sundrung með
því að niðurlægja þá sem ekki eru
algjörlega sammála. Landsfundar-
ályktanir byggjast mjög oft á tak-
mörkuðum upplýsingum. Fjölda-
flokkur byggist á umburðarlyndi og
víðsýni. Það er styrkleiki. Í víðsýni
getur falist að viðurkenna mistök
því enginn er óskeikull.
Borgaraleg öfl verða að standa
saman í Sjálfstæðisflokknum.
En eins og Guðbjartur bóndi
segir: „Maður fer á mis við lífið
þángaðtil maður er sjálfstæður.
Fólk sem er ekki sjálfstæðisfólk,
það er ekki fólk.“
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Fjöldaflokkur bygg-
ist á umburðarlyndi
og víðsýni. Í víðsýni get-
ur falist að viðurkenna
mistök því enginn er
óskeikull. Það er styrk-
leiki.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Samstaða borgaralegra afla