Morgunblaðið - 15.08.2019, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. ÁGÚST 2019
VIÐTAL
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Arnþrúður Karlsdóttir, útvarpsstjóri
Útvarps Sögu og viðskiptalögfræð-
ingur, segir stjórnvöld ekki hafa
brugðist við ábendingum fyrirtækis-
ins um óeðlilegar samkeppnishömlur
á útvarpsmarkaði allt frá árinu 2009.
Þær hömlur birtist m.a. í villandi
framsetningu á hlustun á útvarps-
stöðvar, þ.m.t. Rás 1 og Rás 2, sem
aftur bitni á tekjuöflun smærri út-
varpsstöðva og annarra einkarekinna
fjölmiðla.
Nánar er fjallað um mælingarnar á
síðu 26 í Morgunblaðinu í dag og
undanþáguna frá samkeppnislögum
sem mælingarnar byggja á.
„Ég tel óeðlilegt að RÚV, sem
ríkisfyrirtæki sem fær fastar
greiðslur samkvæmt lögum, þurfi að
leita til Samkeppniseftirlitsins með
því að fá undanþágu frá gildandi lög-
um til að styðja enn frekar við
reksturinn,“ segir Arnþrúður.
„Fyrirtækið hefur þegar ákveðið
forskot og felur fyrirkomulagið því í
sér ákveðna hindrun fyrir önnur
fyrirtæki á markaðnum og torveldar
þeim að lifa af. Það sem stendur upp
úr er að Samkeppniseftirlitið og ís-
lensk yfirvöld áttu að vera búin að
innleiða til fulls samkeppnisreglur
EES-samningsins frá 1993. Það er
beinlínis eitt af því sem íslensk stjórn-
völd ákváðu að undirgangast við upp-
töku samningsins. Í fyrsta lagi fjór-
frelsið, í öðru lagi samkeppnislögin og
í þriðja lagi ríkisstyrkirnir. Þetta
tvennt síðarnefnda hefur með Ríkis-
útvarpið og daglega tilvist þess að
gera.“
Allir séu með eða enginn
– Sérðu aðra leið fyrir fyrirtæki á
markaðnum til að vera með saman-
burðarhæfa mælingu en að vinna
saman að slíkri mælingu?
„Annaðhvort eiga allir að vera með
eða enginn. Ef þetta eiga að vera trú-
verðugar mælingar eru allir mældir
eða enginn. Eins og fyrirkomulagið er
núna eru örfáir mældir og látið eins
og hinir séu ekki til. Auðvitað ætti
fjölmiðlanefndin sem óháður aðili að
sjá um að það lægju fyrir mælingar
um hlustun á íslenskt útvarp.“
– Væri betra fyrirkomulag að fela
opinberum aðila, á borð við fjölmiðla-
nefnd, að gera mælingarnar en til
dæmis Capacent?
„Við getum gert hlutleysiskröfur til
opinberra aðila en við getum ekki gert
hlutleysiskröfur til Capacent. Þar er
beinlínis greitt fyrir hverja könnun.
Tilhneigingin er sú að sá sem borgar
fyrir könnunina kemur betur út úr því
en hinir. Við höfum ástæðu til að ætla
að fjölmiðlanefndin sé óháður aðili,
því hún gegnir mjög mikilvægu hlut-
verki. Það má líka líta svo á að fjöl-
miðlanefndin hafi því hlutverki að
gegna að hafa réttar upplýsingar um
hvernig útvarpshlustun er háttað í
landinu.“
Þagað um hinar stöðvarnar
– Þú hefur gagnrýnt auglýsingar
frá RÚV varðandi hlustun á Rás 1 og
2 enda megi e.t.v. skilja þær svo að
um mælingar á allri hlustun sé að
ræða?
„Birtingarmyndin kemur skýrast í
gegnum auglýsingastofurnar sem eru
beintengdar við Capacent. Í þeirra
framsetningu er RÚV auglýst með
ákveðna hlustun en látið eins og hinir
séu ekki til. Núna er framkvæmdinni
þannig háttað að þeir sem eru mældir
hjá Capacent/Gallup eru þeir einu
sem eru sagðir með útvarpshlustun á
Íslandi. Það þarf ekki annað en að
fara á forsíðu Capacent og kalla fram
útvarpshlustun á Íslandi og þá er Út-
varp Saga ekki til. Þetta fullyrðir
Capacent að séu réttar tölur yfir út-
varpshlustun í landinu, sem eru vöru-
svik. Þetta er líka neytendamál gagn-
vart fyrirtækjunum sem eru að
kaupa auglýsingar í góðri trú. Þetta
eru því gríðarlegar viðskiptahindran-
ir sem við verðum fyrir út af fram-
kvæmd þessara kannana. Fjölmiðl-
arnir greiða síðan
auglýsingastofunum 15-18% þóknun
fyrir að láta þá fá auglýsingar, auðvit-
að á kostnað auglýsandans.“
Felur í sér miklar hindranir
– Rás 1 og Rás 2 taka þátt í mæl-
ingunni. Hvað finnst þér um þátttöku
RÚV í mælingunni?
„Það er fyrir neðan allar hellur að
RÚV hafi nýtt sér undanþágu frá
samkeppnislögum síðastliðin 10 ár.
Þetta eru miklar hindranir enda fáum
við ekki auglýsingar hjá auglýsinga-
stofunum þegar þær kynna auglýs-
ingamöguleika fyrir stórfyrirtækj-
um, þar sem Gallup mælir okkur
ekki.“
– Þú vísar til greinargerðar Ástu
Magnúsdóttur og Jóns Vilbergs Guð-
jónssonar, starfsmanna mennta- og
menningarmálaráðuneytisins, dag-
settrar 26. febrúar 2013, sem þau
skrifuðu fyrir hönd ráðherra til at-
vinnuvega- og nýsköpunarráðuneyt-
isins. Tilefnið var erindi frá þér vegna
meintra brota Samkeppniseftirlitsins
á fjölmiðlalögum. Fram kemur í
greinargerðinni að niðurstaðan sé
meðal annars sú að sterkar vísbend-
ingar séu um að beiting 15. greinar
samkeppnislaga til að heimila mæl-
ingarnar „vinni gegn markmiðum
fjölmiðlalaga um fjölræði fjölmiðla og
fjölbreytni í fjölmiðlum“. Ráðuneytið
óski þess því að fá að fylgja þessum
sjónarmiðum eftir á fundi með at-
vinnuvega- og nýsköpunarráðuneyti
„með undirbúning mögulegra laga-
breytinga í huga“. Afrit af greinar-
gerðinni var sent til þín og forstjóra
Samkeppniseftirlitsins. Hver urðu
svo viðbrögðin?
„Mér liggur við að segja að það hafi
ekkert gerst í málinu. Katrín Jakobs-
dóttir [þáverandi menntamálaráð-
herra] lét vinna þessa greinargerð
skömmu áður en hún hætti. Hún tók
sjónarmiðum okkar vel en kom alveg
af fjöllum. Hún var öll af vilja gerð til
að gera eitthvað í málinu en síðan tók
við önnur ríkisstjórn og svo tvær aðr-
ar og maður sér ekki viljann í verki.“
Setur spurningarmerki
„Það næsta sem við heyrum er að
núverandi menntamálaráðherra
hyggist breyta lögunum til að koma
til móts við einkarekna fjölmiðla.
Lilja D. Alfreðsdóttir er eina mann-
eskjan sem hefur gert eitthvað í mál-
inu. Ráðherrann hyggst leggja
áherslu á styrki til fjölmiðla en ég set
mörg spurningarmerki við þá að-
ferðafræði. Ríkisstyrkir eiga að vera í
almannaþágu en ekki til að viðhalda
einkareknum fyrirtækjum á lífi, í
samkeppnisrekstri. Samkeppnin á að
vera heilbrigð og skv. lögum, án
undantekninga fyrir fáeina. Í mínum
huga ganga þessar hugmyndir þvert
á samkeppnisreglur EES-réttarins
sem gera ráð fyrir að engar hindranir
geti hamlað rekstri minni aðila og
þegar fjölmiðlar eiga hlut að máli
hefur það bein áhrif [og leiðir til]
skerðingar á tjáningarfrelsi.“
Jafngildir viðurkenningu
„Ef við frjálsu fjölmiðlarnir sækj-
um hins vegar um þennan styrk til
ríkisins erum við að sama skapi að
viðurkenna ríkjandi ástand – að RÚV
sé á auglýsingamarkaði – og leggja
blessun okkar yfir það. Við gætum
þar með misst bótarétt [vegna
meintra brota á samkeppnislögum] ef
við sækjum um þessa styrki. Það er
því verið að setja frjálsa íslenska fjöl-
miðla í talsvert erfiða stöðu með
þessu. Samkeppnisstaðan hefur að-
eins versnað og versnað með inn-
komu erlendra netmiðla. Það hefur
ekki komið nein breyting frá íslensk-
um stjórnvöldum að því er varðar
frjálsu og einkareknu miðlana. Það
hafa hins vegar orðið ýmsar breyt-
ingar til batnaðar hjá Ríkisútvarpinu
til að tryggja rekstraröryggi þess enn
frekar. Íslensku fjölmiðlarnir greiða
24% virðisaukaskatt af auglýsingum
en erlendu netmiðlarnir sleppa við
þann skatt en eru samt á sama mark-
aðssvæði. Það eitt og sér er brot á
jafnræðisreglu, skattalögum og
EES-samningnum.“
Fái að ráða hver fái styrkinn
„Ég tel rétt að skipta nefskattin-
um, sem nemur nú um 4,7 milljörðum
frá skattgreiðendum, á milli allra
ljósvaka- og prentmiðla. Þessi
greiðsla rennur beint til RÚV í dag en
það mætti hugsa sér að RÚV fengi
50% af þessu en síðan skiptust hin
50% á milli frjálsu fjölmiðlanna.
Skattgreiðendur gætu valið sjálfir, á
skattframtali sínu, hvaða fjölmiðill
fengi nefskattinn. Það þarf að end-
urmeta hlutverk og starfsemi RÚV
og 50% af nefskattinum ættu að duga
eftir breytingar á rekstrarfyrirkomu-
laginu. RÚV er nú opinbert hluta-
félag, ohf., en það félagaform á ekki
við að mínu mati,“ segir Arnþrúður
Karlsdóttir.
Morgunblaðið/RAX
Athafnamaður Arnþrúður Karlsdóttir, útvarpsstjóri Útvarps Sögu, hefur langa reynslu af fjölmiðlarekstri. Hún segir starfsumhverfið ósanngjarnt.
Arnþrúður Karlsdóttir telur ýmsar
ástæður fyrir því að mælingar
Capacent á hlustun séu ekki
ábyggilegar.
„Gjaldið fyrir þátttökuna var
lengi vel of hátt fyrir smærri aðila.
Nú hefur Capacent lækkað verðið
og segir á heimasíðu sinni að öllum
sé frjálst að vera með og láta mæla
hlustunina. Það er hins vegar fram-
kvæmdin sem við gerum athuga-
semd við, enda teljum við að með
því að taka þátt í mælingunum
séum við bókstaflega að fara með
báðar hendur í gin ljónsins.“
– Af hverju?
„Fulltrúar Capacent hafa sagt
það og viðurkennt á fundum með
Útvarpi Sögu að þeir forkanna úr-
takið sem tekur þátt í mælingunum.
Þeir segja að þetta rafræna kerfi sé
svo kostnaðarsamt að þeir telji sig
ekki geta breytt úrtakinu nema á
kannski 18-24 mánaða fresti. Það
þýðir að sömu aðilarnir eru spurðir
aftur og aftur og aftur. Það teljum
við óeðlilegt fyrirkomulag. Við vilj-
um mun meiri hreyfingu á úrtakinu.
samninga við auglýsingastofur sem
keyptu forrit til að taka á móti
niðurstöðunum sjálfkrafa.
Við hjá Útvarpi Sögu óskuðum
eftir því að fá að komast inn í kerfið
en fengum þau svör að það hefði
ekki verið útfært til fullnustu. Við
yrðum því að bíða lengur. Okkar við-
brögð voru að leita til Samkeppn-
iseftirlitsins árið 2009 en við feng-
um ekki svör fyrr en 2014. Svarið
var að eftirlitið taldi sig hafa gert
allt sem í þess valdi stóð til að hafa
þetta löglegt. Það var því í einu orði
sagt sneypuför að leita til þeirra.
Þeir gerðu ekkert til þess að leið-
rétta þetta svo mér sé kunnugt um.
Við höfum ítrekað rætt þetta við
þingmenn og ráðherra sl. 10 ár, við
litlar undirtektir. Það er skrýtið að á
sama tíma og fjölmiðlar þurfa að
gefa upp eigendur sína hefur enginn
þingmaður gert þá kröfu að það
verði upplýst um alla hluthafa og
eigendur Capacent Gallup, sem hef-
ur sannarlega skoðanamyndandi
áhrif á þjóðina, ekki síður en fjöl-
miðlar.“
Auðvitað væri betra ef það væru út-
hringingar og alltaf hringt í nýtt og
nýtt fólk í tvo, þrjá sólarhringa. Þá
væri jafnvel hægt að fá allt aðrar
tölur. Við skulum heldur ekki gleyma
því að Capacent er að vinna í skjóli
undanþágu frá samkeppnislögum
sem félagið fékk árið 2007. Það
hlýtur að teljast mjög óeðlilegt við-
skiptaumhverfi að fyrirtæki sé drifið
áfram á endalausri undanþágu frá
samkeppnislögum ásamt RÚV.
Sömuleiðis er ekki getið um alla
hluthafa í Capacent í fyrirtækjaskrá
Creditinfo. Hver á t.d. þjóðarpúls
Gallup?“
Var sagt að bíða lengur
„Jón Ásgeir Jóhannesson skrifaði
undir þetta samkomulag [um mæl-
ingarnar] fyrir hönd 365 þegar
undanþágan frá samkeppnislögum
var samþykkt 2007 og fékk með sér
Ríkisútvarpið og Skjá einn. Kerfið
hafði verið keyrt í eitt og hálft ár
þegar við fréttum að það væri komið
í samtengingu við auglýsingastofur.
Þ.e.a.s. að Capacent hefði gert
Færu með báðar hendur í gin ljónsins
ÚTVARP SAGA FORÐAST MÆLINGARNAR VEGNA INNBYGGÐRAR SKEKKJU
 26
Framganga RÚV ámælisverð
 Útvarpsstjóri Útvarps Sögu segir stjórnvöld ekki bregðast við ábendingum um samkeppnishindranir
 Það geti ekki talist eðlilegt að RÚV taki þátt í mælingum sem bregði upp rangri mynd af markaðnum
Samkeppnin við RÚV