Skessuhorn - 21.12.2016, Page 74

MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 201674
Birna G. Hjaltadóttir fæddist í
heimahúsi á Bakkatúni 22 á Akra-
nesi árið 1948. Mamma hennar
var Sigríður Einarsdóttir á Bakka.
Birna hefur alla tíð haft sterk tengsl
við Akranes og þegar hún gengur
um götur æskuslóðanna flæða frá
henni sögurnar af gömlum tímum
um sögur húsanna og fyrri íbúa
þeirra. Hún fór í framhaldsnám í
Menntaskólanum á Akureyri og
útskrifaðist árið 1968. Þar kynntist
hún líka eiginmanni sínum. Heim-
ili Birnu ber keim af ferðalögum,
enda hafa þau hjónin búið stór-
an hluta hjónabandsins í útlönd-
um. Málverk og framandi listaverk
eru uppi um alla veggi og risastórt
persneskt teppi þekur stofugólfið.
Eiginmaður Birnu, Gísli Heimir
Sigurðsson, er læknir á Landspít-
alanum. Þau bjuggu um tíma sam-
an í Kúveit ásamt börnunum sín-
um þremur. Sjálf hefur Birna mik-
inn áhuga á þjóðfræði og byrjaði
að læra hana árið 1980, en stefn-
ir á að ljúka námi næsta vor. Árið
1980 var hún gift þriggja barna
móðir með eiginmann í doktors-
námi í læknisfræði í Lundi í Sví-
þjóð. Fjölskyldan ákvað að flytja til
Kúveit árið 1985. Gísla, mannin-
um hennar, bauðst vinna við upp-
byggingu nýs háskólasjúkrahúss í
landinu. Ætlunin var að búa í Kú-
veit í tvö ár, borga niður námslán
og upplifa ævintýri. Dvölin lengd-
ist þó og fjölskyldan bjó enn í Kú-
veit þegar Írakar gerðu innrás í
landið haustið 1990. Það endaði
með því að fjölskyldufaðirinn var
tekinn sem gísl en Birna náði að
flýja landið og í leiðinni smyglaði
hún þremur ungum drengjum frá
Írak.
Vildi hlusta á bedúína
Birna leit á flutningana sem gullið
tækifæri fyrir upprennandi þjóð-
fræðing. „Ég hafði alltaf bak við
eyrað að þegar fjölskyldan væri
búin að aðlagast, krakkarnir byrj-
aðir í skóla og svona, þá gæti ég
farið með bandspilara og tekið upp
bedúínasöngva,“ segir Birna sem
hafði í námi sínu í Lundi í Svíþjóð
fengið mikinn áhuga á arabískum
þjóðsöngvum. Háskólinn í Lundi
gaf henni tveggja ára frest til að
klára lokaverkefnið.
Lífið í Kúveit var erfiðara fyr-
ir konu en hún bjóst við og áætl-
anir hennar með bedúínasöngvana
urðu að engu. „Þarna sá ég rosa-
lega flott tækifæri en rakst bara á
vegg. Ég var bara kona mannsins
míns,“ segir Birna. Ekki var ætl-
ast til að konur væru mikið ein-
ar á ferð, hún hafði ekki atvinnu-
leyfi og aðlögun að svo framandi
landi var erfið fyrir hana og fjöl-
skylduna alla.
Svört vinna í
framandi landi
Dvölin í Kúveit lengdist. Gísli var
í góðri stöðu á sjúkrahúsinu og
börnin þrjú höfðu eignast góða
vini og voru í góðum skólum. „Það
var sameiginleg ákvörðun okkar
allra að vera lengur,“ segir Birna
með vissu. „Hugsunin var að láta
krakkana klára það skólastig sem
þau voru á.“ Gísli framlengdi því
samninginn við háskólasjúkrahús-
ið og Birna fékk vinnu stuttu síð-
ar. Atvinnuleyfi var vandfengið í
Kúveit. Birna lét það ekki stöðva
sig og fékk svarta vinnu hjá sænsku
tryggingafyrirtæki. „Sænsk fjöl-
skylda var á leiðinni tilbaka til Sví-
þjóðar. Konan hafði verið að vinna
hjá þessu fyrirtæki og hún benti á
mig sem arftaka.“ Birna fékk vinnu
sem ritari, þá orðin langþreytt á
aðgerðaleysi. „Eftir þrjú ár var ég
orðin hundleið á að vera alltaf í
einhverju „Ladies Coffee Morn-
ing“, „International Womens
Club“ eða „Afternoon Tea“. Þetta
var orðið svona nýlendulíf, eins og
maður ímyndar sér bresku kon-
urnar á Indlandi,“ segir Birna og
skellihlær.
Yfirmaður hennar hjá trygginga-
fyrirtækinu varaði hana við því að
af og til kæmu eftirlitsmenn á skrif-
stofuna. Ef þeir kæmu á skrifstof-
una þegar hún væri ein ætti hún að
tilkynna þeim að hún væri aðeins
að passa skrifstofuna. „Einu sinni
sit ég þarna og er að skrá í bók-
haldið. Yfirmaðurinn minn hafði
brugðið sér frá og ég er greinilega
að vinna. Það koma tveir eftirlits-
menn og horfa á mig. Ég sagði að
ég væri bara að passa skrifstofuna.
Við sluppum bæði með skrekkinn
þarna. Hann var vanur þessu. Ég
veit ekki hvað hefði gerst ef hann
hefði verið tekinn. Settur í fangelsi
líklega,“ segir Birna. Hún segir að
lífið í Kúveit hafi verið þægilegt.
Þau hafi þurft að borga sárafáa
reikninga og börnunum leið vel.
Írakar gera alvöru úr
hótununum
Fjölskyldan ferðaðist til Íslands á
hverju sumri þegar hitinn í Kú-
veit nálgaðist 50 gráður. Sum-
arið 1990 var engin undantekn-
ing. „Á meðan við erum á Íslandi
heyrum við að Írakar eru farnir að
safnast saman við landamærin að
Kúveit,“ rifjar Birna upp. Enginn
trúði því að Írakar myndu gera al-
vöru úr þessum hótunum. Birna
og Gísli fóru aftur til Kúveit í lok
júlí. Börnin voru eftir hjá ömmum
sínum og öfum, enda flestir vin-
ir þeirra í sumarfríi í sínum eig-
in heimalöndum og mánuður í að
skólinn byrjaði.
„Þegar við erum búin að vera
í Kúveit í tíu daga hringir Krist-
ín klukkan sex að morgni annars
ágústs.“ Kristín er íslensk kona
sem er gift Palestínuaraba og bjó
í Kúveit á sama tíma og Birna og
Gísli. „Hún segir okkur að Írak-
arnir séu búnir að ráðast inn í Kú-
veit. Við rukum upp úr rúminu og
að glugganum og horfðum á eld-
flaugaskeyti svífa framhjá blokk-
inni okkar. Við vorum búin að
heyra drunur og héldum að það
væri bara þrumuveður,“ segir
Birna og hlær að minningunni.
Hröð innrás
Háskólasvæðið sem þau bjuggu á
var mjög stórt. Þarna var allt til
alls og þau þurftu lítið að fara út
fyrir svæðið. Hinum megin við há-
skólasvæðið voru aðalstöðvar kú-
veiska hersins. „Allan daginn eru
sprengingar og skothríð. Við stóð-
um við eldhúsgluggann og horf-
um yfir að Kristínar blokk. Þar
voru tveir menn frá okkar blokk að
reyna að komast yfir og þá spring-
ur sprengja. Þá hafði komið loft-
skeyti inn á háskólasvæðið. Þeir
gripu utan um hvorn annan og svo
ruku þeir auðvitað til baka. Það
skemmdist ekkert í kringum okk-
ur en það var bara svo óhuggulegt
að horfa upp á þetta. Hvað gerist
næst? Kemur eitthvað á húsið okk-
ar eða hvað?“
Þau náðu að láta vita af sér fyrsta
daginn símleiðis til Íslands. Eft-
ir það var sambandslaust við út-
lönd. Innrásin tók bara einn dag.
Útgöngubann var í gildi eftir það,
nema Gísli fékk leyfi til að keyra
til og frá vinnu. Birna var því mik-
ið ein í íbúðinni en var í stöðugu
símasambandi við Kristínu í næstu
blokk.
Ein ferðataska
Svíar komu sínu fólki fljótt af
svæðinu. Fjölskyldan hafði ver-
ið í miklu samneyti við Svíana en
þau fóru ekki burt með þeim. „Við
vorum allaf að bíða eftir einhverju
góðu, ég og Kristín. Við ætluð-
um bara að fara saman með börn-
in hennar, keyra yfir til Sýrlands í
gegnum Sádi Arabíu. En það var
ekkert hægt.“
Eftir fimm vikur heyrðu þau til-
kynnt í útvarpinu að Bretar og
Bandaríkjamenn fengju að flytja
konur og börn á brott. „Gísli hefði
getað farið með Svíunum til Bag-
dad en þar þurftu þeir að bíða á
hóteli. Hann vildi það ekki,“ seg-
ir Birna.
Hún mátti taka með sér eina
tösku í rútuna. „Hvað setur mað-
ur í ferðatösku þegar maður er að
yfirgefa heimili sitt? Hvað tek-
ur maður með sér,“ spyr Birna.
Hún tók verðmæti, háskólapappíra
Gísla, fjölskyldumyndir, skartgripi
og silkiteppi. Allt annað varð eftir.
Þrír drengir á
leið til Ameríku
Ferðin frá Kúveit hófst í rútu. „Það
kemur maður inn í rútuna og kallar
yfir hópinn á ensku hvort einhver
sé einn á ferð. Hann var með þrjá
litla drengi, þriggja, sex og níu ára,
sem hann vildi senda til mömmu
þeirra í Ameríku. Hann var einn
með börnin, kúveiskur og hún am-
erísk. Mér fannst það skylda mín
að hjálpa og rétti upp höndina.
Hann var svo þakklátur. Svo ég tók
þessa þrjá drengi að mér og gerðist
mamma þeirra. Þeir voru allir með
bandarískt vegabréf, sem ég held
að hafi bjargað lífi okkar allra af
því þau voru svo lík því íslenska.“
Rútan flutti þau á flugvöllinn í
Kúveit. Eftir þriggja tíma bið flugu
þau til Bagdad og biðu þar í fimm
tíma. „Við spurðum af hverju við
vorum að bíða svona og okkur var
sagt að við þyrftum að fá stimp-
il í passana okkar, exit-visa,“ seg-
ir Birna.
„Ég var vel útbúin af nesti, var
búin að smyrja brauðsneiðar og
var með appelsínudjús. Strákarn-
ir voru ekki með neitt. Þannig að
þeir borðuðu nestið mitt og það
var allt í lagi með það. Það var ekki
hægt að kaupa sér neitt því kúveisk-
Smyglaði þremur bandarískum drengjum frá Írak
-Rætt við Birnu G. Hjaltadóttur sem flúði með hraði frá Kúveit eftir að Írakar gerðu innrás í landið 1990
Birna ásamt barnabörnunum sínum fjórum og Gísla í bakgrunni. Ljósm. klj.
Háskólasvæðið í Kúveit borg þar sem fjölskyldan bjó í fimm ár, frá 1985-1990.
Kúveit er þekkt fyrir vatnsturnana sem eru í borginni og standa enn.