Skessuhorn - 21.12.2016, Qupperneq 76

MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 201676
Christiane Klee fæddist 16.
febrúar árið 1975 í Magdeb-
urg í Þýska alþýðulýðveld-
inu, sem í daglegu tali Íslend-
inga var á sínum tíma einfald-
lega þekkt sem Austur-Þýska-
land. Þannig er raunar enn vísað
til hins fallna ríkis þegar það ber
á góma. Austur-Þýskaland var
sem kunnugt er stofnað á her-
námssvæði Sovétríkjanna eftir
síðari heimsstyrjöldina og hafist
var handa við að loka ríkinu árið
1961. Christiane, eða Chris eins
og hún er oftast kölluð, sleit
því barnsskónum í hinu lokaða
ríki og var aðeins 14 ára göm-
ul þegar Berlínarmúrinn féll 9.
nóvember 1989 og Þýskaland
austurs og vesturs gátu sam-
einast á ný árið eftir í það sam-
bandslýðveldi sem við þekkjum
í dag. Skessuhorn hitti Chris á
heimili hennar í Grundarfirði
og ræddi við hana um æskuna
austantjalds, fall Berlínarmúrs-
ins og kynni hennar af Íslandi.
Þrengt að ferðafrelsinu
„Ég fæddist í Magdeburg 16.
febrúar 1975 og bjó þar ásamt for-
eldrum mínum þangað til ég flutti
að heiman 18 eða 19 ára gömul,“
segir Chris. „Fall Berlínarmúrs-
ins átti sér því stað á frekar heppi-
legum tíma fyrir mig persónulega,
myndi ég segja, á meðan ég var
enn bara unglingur. Það var ynd-
islegt að Þýskaland gæti sameinast
á ný en ég er samt þakklát fyrir að
hafa kynnst ýmsu sem ég upplifði
í Austur-Þýskalandi,“ segir hún
og þegar blaðamaður spyr hvern-
ig hafi verið að alast þar upp segir
hún að það hafi haft sína kosti og
galla. „Það var bæði gott og slæmt.
En sama hvað þá tók fólk alltaf
eftir því í daglegu lífi, bæði börn
og fullorðnir, að það var eitthvað
ekki alveg eins og það átti að vera,“
segir hún og tekur dæmi. „Það var
til dæmis mjög erfitt fyrir venju-
legt fjölskyldufólk að ferðast,“
segir Chris. „Í fyrsta lagi þurfti
að fá leyfi og síðan var mikil bið.
Ég man til dæmis að mamma og
pabbi pöntuðu einu sinni sumar-
bústað og svo fórum þangað þrem-
ur árum seinna. Enginn skipulegg-
ur sumarfrí með þriggja ára fyr-
irvara, ekki einu sinni Þjóðverj-
ar,“ segir hún létt í bragði. „Síð-
an ef fólki datt í hug að fara til út-
landa þá var það mjög erfitt. Það
var hægt að fá að fara til Póllands
og Rússlands en annars var eigin-
lega ekkert hægt að fara til annarra
landa,“ segir Chris en bætir því við
að einnig kunni að vera að þrengt
hafi verið að ferðafrelsi hennar
fjölskyldu vegna annarrar ástæðu.
„Foreldrar mínir voru nefnilega
ekki í flokknum,“ segir Chris.
Fylgst með
fjölskyldunni
„Pabbi minn var tónlistarmaður
og sótti reglulega fundi með öðr-
um listamönnum, tók þátt í mót-
mælum á fyrri árum Austur-Þýska-
lands og fleira slíkt. Hann var alla
tíð talinn grunsamlegur og það var
fylgst með honum,“ segir Chris og
minnist allnokkurra heimsókna frá
Stasi, leyniþjónustu Austur-Þýska
ríkisins. „Ég man eftir því þeg-
ar Stasi menn bönkuðu nokkr-
um sinnum upp á hjá okkur þeg-
ar ég var stelpa. Sérstaklega man
ég eftir einu skipti. Við bjuggum
í blokk og það var bankað á dyrn-
ar á íbúðinni hjá okkur, sem mér
þótti skrítið því yfirleitt þurfti fólk
nú fyrst að hringja dyrasímanum.
Ég fór til dyra og þar stóðu nokkr-
ir ókunnugir menn, spurðu hvort
pabbi minn væri heima og vildu
fá að tala við hann. Ég sagði að
hann væri í vinnunni en það var
bara lygi því ég var alveg viss um
að þetta væru menn frá Stasi sem
vildu föður mínum eitthvað illt,“
segir hún og viðurkennir að fjöl-
skyldunni hafi verið brugðið. En
atburðir sem þessir voru nokkuð
tíðir og minnist Chris þess að af
þeim sökum hafi allir verið varir
um sig í Austur-Þýskalandi. „Fólk
talaði aldrei um samfélagsmál eða
neitt sem tengdist ríkinu heima
hjá sér því það vissi aldrei hvort
Stasi væri að hlusta. Bæði voru
þeir með hlustunarbúnað á mörg-
um heimilum, eins og kom í ljós
seinna og einnig gat fólk aldrei vit-
að hver væri í Stasi og hver ekki.
Það gat þess vegna verið einhver
fjölskyldumeðlimur. Til eru dæmi
frá þessum tíma um hjón þar sem
karlinn var í Stasi og konan vissi
aldrei af því,“ segir Chris.
Ekki allt vont
austantjalds
Af þessum sökum segir hún að
fólk hafi alltaf haft augun hjá sér
og reynt eftir fremsta megni að
vekja ekki upp spurningar annarra.
„Maður var fljótur að læra að fylgja
bara straumnum í skólanum og
reyna að gera ekkert óvenjulegt,“
segir hún. En þrátt fyrir allt hefur
Chris engu síður á orði að ýmis-
legt hafi verið gott í Austur-Þýska-
landi. Þó fólk hafi verið vart um
sig og að einhverju leyti tortrygg-
ið gagnvart náunganum hafi engu
að síður ríkt mikil samstaða meðal
íbúa og nágranna. „Fólk hjálpaðist
að með allt. Ég man þegar stóð til
að byggja bílskúr að þá buðu fjöl-
margir nágrannar fram aðstoð sína
og þannig var það alltaf þegar fólk
þurfti að gera eitthvað. Það voru
allir boðnir og búnir að aðstoða
náungann,“ segir hún og bætir því
við að aldrei hafi hún upplifað fá-
tækt. „Það var alltaf til matur og
þó það hafi ekki verið mikið úrval
þá fengu alltaf allir að borða. Síð-
an kom sérvara nánast eingöngu á
jólunum en ef það komu til dæmis
bananar á sumrin þá var bara stað-
ið í biðröð og allir fengu eitt kíló
af banönum,“ útskýrir hún. „Mér
finnst þessi lífsreynsla hafa hjálpað
mér að læra betur að meta að það
sé yfirhöfuð hægt að fá suma hluti
úti í búð, einfalda hluti eins og
til dæmis kaffi og alvöru súkkul-
aði. Í Austur-Þýskalandi var kaffið
vont, enda ekki alvöru kaffi held-
ur kaffilíki og austur-þýska súkk-
ulaðið var óætt gervisúkkulaði,
búið til úr einhvers konar kakó-
sulli,“ segir hún og hlær. Reynd-
ar þekkja margir Íslendingar sem
komnir eru yfir miðjan aldur kaffi-
líki eins og drukkið var í Aust-
ur-Þýskalandi. Það var algengt
til sveita og á efnaminni heimil-
um, sem og svokallaður kaffibæt-
ir, eða export, sem blandað var
út í uppáhellinginn til að drýgja
kaffið. Chris segir að hún hafi oft
heyrt minnst á kaffilíkið hérlendis
og segir að henni hafi í fyrstu þótt
ýmislegt líkt með Íslandi og Aust-
ur-Þýskalandi, þó það hafi breyst,
enda hafi á sínum tíma hafi verið
nokkur samgangur milli ríkjanna.
„Austur-Þjóðverjar seldu leirtau,
alls bolla og diska, til Íslands og
fengu fisk í staðinn. Einnig stund-
aði nokkuð drjúgur hópur Íslend-
inga nám við austur-þýska háskóla
á sínum tíma,“ segir hún. „En ég
gleymi því aldrei þegar ég kom
hingað fyrst á ferðalagi árið 1994
og gekk í fyrsta sinn inn í íslenska
matvöruverslun. Ég rak strax aug-
un í umbúðirnar utan af öllum ís-
lensku vörunum. Sérstaklega man
ég eftir kexpökkunum. Þeir voru
allir frekar látlausir og það stóð
bara „kex“ utan á þeim. Engir litir
eða neitt. „Vá, þetta er alveg eins
og í Austur-Þýskalandi,“ hugsaði
ég,“ segir hún og hlær við.
Góð spenna í loftinu
Chris var sem fyrr segir 14 ára
gömul þegar Berlínarmúrinn féll.
Hún segir að allir Þjóðverjar sem
þá voru komnir til vits og ára muni
þann dag. „Þessi atburður átti sér
auðvitað smá aðdraganda. Pabbi
sótti mig alltaf í tónlistarskól-
ann og á leiðinni heim sá maður
að eitthvað var öðruvísi. Maður
fann einhvern veginn í loftinu að
það var eitthvað í gangi. Lögregl-
an og Stasi voru hætt að hafa af-
skipti af fólki eins og áður, fylgd-
ust bara með og við sáum að það
var eitthvað skrítið í gangi. Síðan
í byrjun nóvember þá fundu all-
ir að það var svona góð spenna í
loftinu,“ segir hún. „Svo kom að
því kvöldið 9. nóvember 1989 að
tilkynnt var að búið væri að opna
fyrir ferðalög yfir til Vestur-Þýska-
lands. Pabbi vakti og við vöktum
alla nóttina fjölskyldan, töluðum
saman og horfðum á fréttaflutning
af þessu í sjónvarpinu. Við náðum
vestur-þýskum stöðvum af því við
bjuggum svo nálægt landamærun-
um og bárum þann fréttaflutning
saman við það sem var sagt á aust-
ur-þýsku stöðvunum, sem var alls
ekki það sama,“ segir Chris og hlær
við. Á öðrum degi tók síðan við
nýr veruleiki, þegar hún fór næst
í skólann. „Við vorum 25 krakk-
ar í bekk og það voru bara örfáir
mættir og eins mættu bara örfáir
kennarar til vinnu. Það voru all-
ir farnir vestur að heimsækja ætt-
ingja,“ segir hún og brosir. Næsta
dag dreif fjölskylda hennar sig í að
sækja um vegabréf til að geta gert
slíkt hið sama. „Það var náttúru-
lega erfitt fyrir marga í minni fjöl-
skyldu að búa við múrinn. Hálf
stórfjölskyldan bjó í Vestur-Þýska-
landi og amma mín hitti til dæm-
is ekki bróður sinn í næstum þrjá-
tíu ár. Hann var blaðamaður sem
skrifaði mikið um ástandið í Aust-
ur-Þýskalandi og þurfti að flýja á
sjöunda áratugnum. Hann labbaði
100 km leið að næsta bæ, fór upp í
eina af lestunum sem þá gengu enn
„Man eftir því þegar Stasi-menn bönkuðu upp á hjá okkur“
- segir Christiane Klee sem sleit barnsskónum í Austur-Þýskalandi
Christiane Klee í bakgarðinum við heimili sitt í Grundarfirði.
Chris ásamt Lofti Árna Björgvinssyni, sambýlismanni sínum og dóttur þeirra Mýrúnu Lottu á heimili þeirra í Grundarfirði.
Svipmynd frá Magdeburg, heimaborg Chris, tekin árið 2004.
Ljósm. Chris 73/ Wikimedia Commons.