Heimsmynd - 01.07.1992, Blaðsíða 77

og grimmt og kannski er rómantíkin að
rétta sig við aftur, hver veit. . . .
DANSIBÖLL OG HUGSJÓNIR.
Þegar við lítum til baka finnst okkur
kannski að við höfum ekki þurft að
skemmta okkur. Lífið hafi verið svo
skemmtilegt hvort sem var. Líkast til er
þetta misminni: minnið er duttlunga-
skepna og gerir fyrsta part ævinnar
miklu skemmtilegri en hann var: þeir eru
fremur fáir sem kæra sig um að rifja upp
djöfuls vesen, habbít og önnur leiðindi.
Við fórum eitthvað á dansiböll - þeim
mun frekar sem nýbúið var að banna að
auglýsa dans í útvarpinu (undir því yfir-
skyni að slíkar auglýsingar væru leiðar-
vísir fyrir sprúttsala). Allir höfðu séð all-
ar helstu bíómyndirnar, og þótt það væri
talið gott þroskamerki að lýsa frati á þær
flestar, þá héldum við áfram að falla fyr-
ir þeim væga vímugjafa sem hvíta tjaldið
var, hvenær sem færi gafst. Engum datt í
hug að sjónvarp væri til. Við reyktum
pípu til að sýnast gáfulegri. Við fengum
íþróttadellur, helst voru menn þá að
keppa við sjálfa sig og aðra í hlaupum,
stökkum og köstum, þetta var gullöld
frjálsra iþrótta með nokkurn hóp af ís-
lenskum Evrópumeisturum og Norður-
landameisturum í fararbroddi. Brenni-
vínið var á næsta leyti sem manndóms-
vígsla en kom náttúrlega mun seinna á
dagskrá en núna.
Og svo var það pólitíkin.
Náttúrlega voru ekki allir pólitískir.
En þeir sem á annað borð gáfu sig að
þeim hlutum gerðu það svo um munaði.
Það var ekki orðið annað eins verðfall á
stjórnmálum og síðar varð. Flokkurinn
Minn var eins og annað heimkynni og at-
hvarf, eins líklegt meira að segja að
dansiböllin og útilegurnar væru á könnu
ungliðadeilda stjórnmálaflokkanna. Það
var skammur tími liðinn frá því að slegist
var hart um inngöngu íslands í NATÓ
og bandaríski herinn kom aftur 1951.
Þetta voru stórtíðindi sem erfitt var að
vísa frá sér og menn voru mjög hat-
rammir í afstöðu sinni - allt eftir því
hvernig þeir skildu Frelsið, Lýðræðið,
Sósíalismann og Sjálfstæðið, hugtökin
miklu sem menn tókust á um af blóðugri
alvöru og datt náttúrlega ekki í hug að
líta réttu auga þá sem voru á öndverðum
meiði. Eitt eldrautt skólaskáld orti:
Þýlundað sá ég þrælalið
þjóðerni sínu glata
og meinti Heimdellinga. Heimdelling-
ar hefðu svarað í svipuðum tón ef þeir
hefðu haft jafnmikla trú á skáldskap og
þeir rauðu.
En þótt pólitískar ástríður færu hátt
voru margir á leið inn í einhverskonar
pólitíska skel þar sem þeir létu lítið fyrir
sér fara. Það er mikill munur á flóði og
fjöru í pólitískum áhuga unglinga: hann
reis næst hátt um 1970 en virðist hafa
verið að fjara út síðan. Kannski er ekki
mikið eftir af honum núna annað en að
áttu alvörukœr-
ustu voru öfund-
aöir af því aö
geta skóflaö í sig
holdsins lysti-
semdum hvencer
sem þeir vildu.
flokkar og áhrifamenn eru spurðir um
það, hvort og hvernig þeir vilji skera nið-
ur Lánasjóð íslenskra námsmanna. Hitt
gæti svo vel verið að örlög þess sama
sjóðs og aðrar þrengingar hjá ungu fólki
okkar daga vekji upp nýja löngun í að
faðma eitthvert pólitískt guðspjall. En
eins og í þekktu barnakvæði segir: hvað
þá verður veit nú enginn, vandi er um
slíkt að spá. . . .
VIÐ FÓTSKÖR MEISTARANNA.
Areiðanlega höfum við lesið meira en
nú er siður. Það segir sig reyndar sjálft:
myndin (sjónvarpið, spólan) er fyrirferð-
armikil og tímafrek og teymir unga at-
hygli á burt frá prentuðu orði. Hitt gæti
verið fróðlegra að vita, hvort við lásum
öðruvísi en nú tíðkast.
Vitaskuld lásum við allan skrattann í
belg og biðu, reyfara og aðra afþreyingu
jafnt sem Bókmenntir með stórum staf.
En við höfðum blátt áfram úr miklu
minna magni að moða en nú er á boð-
stólum - og við höfðum líkast til meiri
trú á að finna mætti svör við helstu lífs-
gátunum í bókum. Ekki í þessum fjas-
bókum sem nú eru útbreiddar og ætla
sér að kenna mönnum að efla sjálfs-
traustið, ná vinsældum, elska sjálfan sig,
koma sér áfram í ástamálum og bisness,
finna aftur sín fyrri líf og éta þann mat
sem fælir burt hvert krabbamein. Enda
voru þær varla til. Menn fundu sér skáld-
skap og viskurit til að gera sér að leiðar-
ljósi og innblæstri: einn tók helst mark á
Lárubréfi Þórbergs, annar kunni íslands-
klukku Halldórs Laxness utanað, hinn
þriðji reyndi að skáka Laxnessvinum
með kveðskap Einars Ben, hinn fjórði
var búinn að fá botn í heimsmyndina
með því að liggja yfir Nýal Helga Pjet-
urs. Menn gáfu sér drjúgan tíma í að
rækta sambandið við sinn Meistara, sem
var svosem ágætt, en festust kannski á
galeiðu hans lengur en góðu hófi gegndi.
Það var líka deilt hart um bækur. Þeg-
ar Gerpla Halldórs Laxness kom út
höfðu sumir menn aldrei komist í önnur
eins uppgrip af bulli í einni og sömu bók,
en aðrir höfðu ekki séð glæsilegri texta
frá því þeir lásu Njálu síðast. Lesandi
þjóð skiptist í tvær grimmar fylkingar um
það, hvort „atómskveðskapur“ ætti góð-
an rétt á sér eða brýnt væri að lemja nið-
ur þann selshaus djöfullegs tilræðis við
íslenska menningu. Deilur allar, hvort
sem þær voru um pólitík, skáldskap eða
vegagerð, voru í rauninni mun eitraðri
en nú: hvert þeirra orð var sem hland-
koppur og það vel fullur, segir í sígildu
ljóði um fræga rimmu.
í SKÓLANUM, í SKÓLANUM
Auðvitað mátti gera ráð fyrir því, að
þeir sem lágu í bókum væru líklegastir til
að halda áfram í skóla eftir barnapróf og
gaggó. En það var ekki regla: tími hinna
forvitnu og sjálfmenntuðu var enn ekki
liðinn. Meðal annars vegna þess að
miklu færri fóru í skóla en seinna varð.
Ekki barasta vegna þess að færri hefðu
HEIMSMYND 77