Dagblaðið Vísir - DV - 18.10.2019, Blaðsíða 45

TÍMAVÉLIN 4518. október 2019
Allir hjálpuðust að
Fréttir af eldgosinu voru fljótar að
berast um allt land og þegar Eyja­
menn fóru að skila sér til Þorláks­
hafnar þá biðu þeirra hjálpfús­
ar hendur sem tóku á móti þeim
og þeim var ekið til Reykjavíkur.
Jón Guðmundsson, yfirlögreglu­
þjónn á Selfossi á þeim tíma,
sagði í samtali við fjölmiðla að
„Vestmannaeyingarnir sýndu að­
dáunarvert rólyndi og ekki sköp­
uðust nein vandræði þegar kom­
ið var að bryggjunni. Þar voru líka
margir til að taka á móti þeim, all­
ir hjálpuðust að og lögðust á eitt
svo þetta gæti gengið sem hrað­
ast fyrir sig.“ Þegar til Reykjavíkur
kom þá fengu Eyjamenn sem ekki
fengu inn hjá venslafólki, athvarf
í skólum og hótelum.
Almannavarnir voru ræstar út
um nóttina og sáu um að koma
skipulagi á fólksflutninga. Þetta
var stærsta verkefni sem stofnun­
in hafði tekist á við og fékk hún
í kjölfarið mikið hól fyrir hvern­
ig tókst til. Strax um nóttina voru
ræstir út skipstjórar, skólastjórar,
hópferðabílstjórar og margir fleiri
til að undirbúa móttöku flótta­
fólksins frá Eyjum. Samstaða Ís­
lendinga var mikil. Margir buðu
fram aðstoð sína og einnig barst
mikill stuðningur frá fyrirtækjum
og verslunum.
Nágrannar til aðstoðar
Eldgosið var fljótt að spyrjast út
fyrir landsteinana og vakti mikla
athygli og samkennd meðal ná­
grannaþjóða sem lýstu yfir vilja
sínum til að veita aðstoð. Erlendir
fréttamenn flykktust út í Heimaey
til að flytja fréttir af hörmungun­
um og allra augu voru á Vest­
mannaeyjum.
Norðmenn buðu til dæmis um
þúsund Eyjamönnum til sum­
ardvalar í Noregi, boð sem hafði
upphaflega aðeins verið til skóla­
barna úr Eyjum. Norðurlanda­
þjóðir lögðu líka töluvert fé inn í
Viðlagasjóð, 1.500 milljónir, sem
var ætlað að hjálpa Eyjamönnum
að koma undir sig fótunum aft­
ur en einnig til að bjarga því sem
bjarga mátti í Heimaey. Banda­
ríkjamenn veittu ómælda aðstoð
meðal annars í formi dælubún­
aðar sem er talinn hafa bjargað
miðbæ Vestmannaeyja og höfn­
inni frá hrauninu, en gífurlegu
magni af sjó var dælt á hraunið
til að stöðva framgang þess. Talið
er að um 1.200 lítrum af vatni hafi
verið dælt á sekúndu þegar mest
var og að alls hafi sex milljón
rúmmetrum af sjó verið dælt yfir
hraunið.
Mitt hús fer í eldinn í nótt
Þótt Eyjamenn hefðu flestir
flúið í land var þó ærið starf eftir
að vinna í Eyjum. Enginn vissi
hvenær gosinu lyki eða hvaða af­
leiðingar það kynni að hafa að
endingu. Eyjamönnum var því
mikið í mun að komast aftur út í
Heimaey til að bjarga eigum sín­
um.
„Nú finnur maður vel, hve
maður er lítils megnugur, og
það þýðir lítið að mótmæla.
Lítið þýddi nú að ganga um í
kröfugöngum með mótmæla­
spjöld,“ sagði Guðjón Pétursson,
en blaðamaður Morgunblaðsins
náði tali af honum þann 24.
janúar þar sem hann var að
bjarga eigum úr húsi sínu. Aðeins
skammt undan stóðu tvö hús
ljósum logum.
„Það fólk sem sést á ferli í Vest­
mannaeyjum nú, er allt í sömu
erindum. Menn eru á ferð með
búslóðir á bílum, að vinna við
lestun á fiski eða taka veiðarfæri
um borð í báta. Næstum enginn
sést ganga um iðjulaus. Senni­
lega hafa síðustu íbúarnir horfið
á braut með Herjólfi og Heklu og
fáir bæst við í dag. Allir eru önn­
um kafnir og flestir dauðuppgefn­
ir, hafa vakað nótt og dag við að
ganga frá íbúðum og losa þær. En
ekkert lát er á gosinu. Yfir bæinn
ber rauðan bjarma og alls stað­
ar frá má sjá rauðar slettur bera
við himin og mökkinn leita hátt í
loft upp,“ skrifaði Elín Pálmadótt­
ir, fréttaritari Morgunblaðsins í
Heimaey, þann 26. janúar. „Mitt
hús fer í eldinn í nótt, sagði ung­
ur Eyjamaður, Sigurður Sigurðs­
son, er Elín náði tali af honum
þar sem hann var að rýma hús
móður sinnar. „Ég flutti í það nýtt
1971 og var rétt að losna úr mest­
um skuldunum.“
Skip sigldu fram og og til baka
nánast viðstöðulaust og fluttu
búslóðir og bifreiðar til Þorláks­
hafnar. Eyjamenn þurftu sérstakt
leyfi Almannavarna til að fara til
Eyja og myndaðist smá örtröð í
Þorlákshöfn þar sem heimilis­
feður biðu í röðum í von um að
komast aftur til Heimaeyjar að
bjarga aleigunni.
Svartur lífvana Sprengisandur
Blaðamaður Morgunblaðsins,
Óli Tynes, ritaði fréttir frá Heima­
ey meðan á hörmungunum stóð
og þann 27. janúar birti hann
eftir farandi lýsingu á ástandinu:
„Að líta yfir
Vestmannaeyjar
utan byggða núna
er eins og að horfa
yfir svartan lífvana
Sprengisandinn.
Vestmannaeyjar
hafa alltaf haft á sér
„klettayfirbragð“ en
grænu skellurnar,
sem þar voru inni í
milli eru horfnar og
sortinn gefur eyjunum dapran
blæ. Grænn kollur Heimakletts
er nú svartur. Herjólfsdalur neðri
hliðar Helgafells, tún, garð­
ar, tré, allt er svart.“ Óli sagði að
það væri þungt yfir mönnum þar
sem þeir stóðu á bryggjunni að
bera búslóðir í skip. „Það voru
sagðir kaldranalegir brandar­
ar, en menn hlógu ekki, heldur
brostu kaldranalega. Það var ekk­
ert fyndið við það sem var að ger­
ast, en fjandinn hafi það að Eyja­
menn létu það svipta sig málinu.“
Óli og fleiri blaðamenn voru
fengnir til að aðstoða við björg­
unarstörf, við þá aðstoð birt­
ist blaðamönnum skýrt sú staða
sem nú blasti við Eyjamönnum.
„Nú stóðum við þögul og hikuð­
um við að slökkva. Við stóðum í
miðri stofunni og horfðum á það
sem fáum klukkustundum áður
hafði verið snyrtilegt og smekk­
legt heimili ungra hjóna. Sem
nokkrum dögum áður hafði verið
örugg framtíðarhöfn. En sem átti
kannski innan nokkurra klukku­
stunda að vera rjúkandi rúst sem
ekki einu sinni sást undir hraun­
inu. Svo hertum við okkur upp og
slökktum. Kannski var það á því
augnabliki, þegar við ókum frá
myrkvuðu húsinu, sem við skild­
um raunverulega hvað í húfi er
fyrir fólkið sem býr þarna.“
Hlýlegar móttökur
nærsamfélagsins
Heilt samfélag hafði verið rifið
upp með rótum. Þó svo hundruð
manna ynnu baki brotnu við
björgunarstarf í Eyjum þá
þurfti einnig að sjá um þá Vest­
manneyinga sem voru nú heimil­
islausir í landi. Íslenskt samfélag
stóðst þá þolraun að endingu. En
tíminn þar til varanlegt húsnæði
fékkst reyndist sumum Eyja­
mönnum erfiður og voru sumir
kallaðir þurfalingar vegna bágrar
stöðu þeirra.
Í ávarpi þáverandi forsætisráð­
herra, Ólafs Jóhannessonar, sagði:
„Hér eiga Vestmanneyingar auð­
vitað um sárast að binda. En öll
þjóðin finnur til með þeim. Er víst
að hér hefur verið snertur hjarta­
strengur hvers einasta Íslendings.
Hér er óneitanlega um að ræða
stórkostlegt áfall þjóðarinnar
allrar.“ Margar fjölskyldur höfðu
sundrast við flóttann og við tók
vandasamt verk að koma Eyja­
mönnum fyrir þar til þeir gætu
snúið aftur til síns heima. Gekk
það vonum framar. Auðvelt var
fyrir Eyjamenn að komast í vinnu,
og útgerðir, sem voru stór hluti
starfsemi þeirrar sem var í Vest­
mannaeyjum, var fundinn stað­
ur í landi til að koma í veg fyrir
stórfellt efnahagstjón. En einnig
þurfti þó að koma börnum í skóla,
og finna varanleg húsnæðis­
úrræði þar sem ekki gekk að Eyja­
menn byggju allir inni á öðrum.
Viðlagasjóði var komið á fót til að
takast á við húsnæðismálin. Hús
voru keypt að utan og strax í lok
febrúar, rétt rúmum mánuði eftir
að gosið hófst, höfðu á níunda
hundrað fjölskyldna sótt um bú­
setu í Viðlagasjóðshúsum.
Ríkisútvarpið hóf útsendingu
á sérstökum útvarpsþætti fyrir
Vestmanneyinga, Eyjapistli, í
febrúar. Eyjamenn voru hvattir
til að senda inn pistla og auglýsa
eftir týndum eigum, vinum og
ættingjum. Eyjamenn, dreifðir
um landið allt, hlustuðu á þáttinn
sem tímabundið stytti fjarlægð­
ina á milli þeirra.
Ekki allir sneru til baka
Goslokum var formlega lýst
yfir þann 3. júlí 1973, um fimm
mánuðum eftir að það hófst. 417
eignir fóru undir hraun og aðrar
400 skemmdust að hluta eða
fullu. Fyrir gosið bjuggu um 5.300
manns í Eyjum, en í dag búa þar
aðeins um 4.200. Ástæður þessa
eru líklega margar. Mörgum var
mikið brugðið við hamfarirnar og
höfðu ekki lyst á að snúa aftur á
þennan ógnvekjandi stað. Aðrir
höfðu á þessum fimm mánuð­
um komið sér vel fyrir á megin­
landinu, komnir í vinnu og varan­
legt húsnæði. Það má því segja að
Eyjar hafi ekki enn náð sér að fullu
eftir ósköpin. Saga eldgossins í
Heimaey er bæði harmþrungin
og ljúfsár. Henni verða ekki gerð
skil í jafn fáum orðum og í grein
þessari. Söguna er þó gott að rifja
reglulega upp og minnast þess að
lífið getur breyst á svipstundu og
þegar slíkt á sér stað, er mikilvægt
að eiga góða að. n
Sjó dælt á Hraunið