Fréttablaðið - 10.10.2015, Síða 98

Fréttablaðið - 10.10.2015, Síða 98
í afgerandi sigrum móti hinum germ­ önsku Gotum, og þeir sigrar færðu Aurelíanusi slíkan orðstír að þegar Kládíus II dó úr plágunni árið 270 veittist honum létt að hrifsa til sín tign hans og embætti. Aurelíanus þurfti svo að bregðast við fjölmörg­ um innrásum germanskra þjóða á rómverskt land næstu misseri og bar ævinlega sigur úr býtum. Hins vegar var hann raunsær og gerði sér grein fyrir að tímarnir væru breyttir. Rómverjar væru ekki lengur öruggir með sig á Ítalíuskaga. Því lét hann reisa múra umhverfis Rómaborg og eru þeir við hann kenndir. Þá voru nærri 600 ár síðan síðast hafði verið talið nauðsynlegt að reisa varnar­ múra um höfuðborg heimsveldisins. Aurelíanus lét rómverskar hersveitir yfirgefa Dakíu norðan Dónár, en það er nú partur af Rúmeníu. Hann taldi og vafalaust með réttu að bakkar Dónár væru mun öruggari landa­ mæri Rómar og meiri hindrun fyrir villiþjóðir í norðri, heldur en lág­ lendið norðan árinnar. Endurreisti heiminn En Aurelíanus hugsaði ekki bara um varnir ríkisins, hann endurheimti líka stórt svæði í Gallíu eða Frakk­ landi sem hafði verið sjálfstætt um skeið og í þakklætisskyni var skírð eftir honum borg þar í landi: Orléans. Þá sigraði keisarinn Zenóbíu drottn­ ingu í Palmýru sem hafði náð undir sig stærstum hluta rómverskra landa í Miðausturlöndum. Rómverjar máttu aldrei vita af drottningu á jaðri ríkisins, þá linntu þeir ekki látum fyrr en hún hafði verið kveðin í kútinn. Aurelíanus virtist í alla staði líklegur til að verða atorkusamur og dugmikill keisari. Hann gerði marg­ víslegar endurbætur á efnahagskerfi og myntsláttu, hann barðist hart gegn spillingu og bjó sig undir að samræma trúarlíf þegna sinna með áherslu á hinn ósigranlega sólar­ guð, Sol Invictus. Það var ekki að ósekju sem öldungaráðið í Róma­ borg sæmdi Aurelíanus hinni von­ glöðu nafnbót „Restitor Orbis“ en það er sá sem endurreisir heiminn. Aurelíanus fékk hins vegar ekki tíma til að ljúka endurbygg­ ingu sinni. Haustið 275 hélt hann í austurveg og ætlaði í stríð gegn Persum og hefna stuðnings þeirra við Zenóbíu. Þá brá svo við að spilltur embættismaður, sem óttaðist refsingu keis­ arans, lét myrða hann. Þetta gerðist sennilega í septem­ ber og Aurelíanus var um sextugt. Enginn kandí­ dat til keisaratignar kom fram í hernum sem Aurelíanus var að safna saman í Litlu­Asíu og aldrei þessu vant spruttu ekki fram á svipstundu óteljandi hershöfðingjar í hverju krummaskuði og heimtuðu keisaratignina. Líklega var þorri Rómverja nokkuð sleginn yfir hinu óvænta frá­ falli Aurelíanusar. En þá gekk fram eiginkona Aurelí­ anusar, ættuð frá Dakíu, hún Úlpía Severína. Einstaka sinnum höfðu keisaraekkjur tekið sér einskonar ríkisstjóravöld eftir fráfall manna sinna, til að tryggja að ungir synir kæmust síðar til valda, en hér var það ekki á ferðinni. Úlpía átti bara eina dóttur og hún sætti sig ekki við einhver ríkisstjóravöld, heldur tók sér nú keisaratign í eigin nafni og er fyrsta og eina konan sem það gerði í Rómaveldi. Móðir herbúðanna En ástæða fyrir því að þú þekkir ekki betur til hennar, hún er sú að í þess­ um 2­3 línum hér að ofan er fólgið allt það sem við vitum um Úlpíu Severínu. Meira er það eigin­ lega ekki, það er reyndar mergurinn málsins. Jú, hún bar titilinn „móðir herbúð­ anna og öldungaráðsins og föðurlandsins“ og sló mynt með mynd sinni og tign. Þannig vitum við af henni, því í skráðum heimildum segir nánast ekkert. Nú er það allt upp talið. Annað vitum við ekki. Við vitum ekki hvaða þátt hún átti í stjórn eigin­ mannsins, en auðvitað er eðlilegt að álykta að allar umbætur í stjórnkerfinu kunni að hafa verið hennar verk meðan hann var úti að berjast. Hún hlýtur að hafa haft mikil völd eða áhrif áður en Aurelíanus dó fyrst hún taldi sig þess umkomna að gerast arftaki hans er hann dó. Við vitum það bara ekki. Meinlokan mikla bannaði karlkyns annálariturum að skrá nokkuð um þessa furðu. Við vitum ekki einu sinni hve lengi Úlpía gat kallast eða vildi kallast keisaraynja Rómar. Við vitum ekki hverjir og börðust gegn henni í nafni hefðar og hugsanavillu eða hvernig. Við kunnum ekki þá dramatísku sögu þegar henni var ýtt frá völdum. Í árslok höfðu karlarnir í Róm dubbað upp nýjan keisara, Úlpía hvarf úr sögunni. Náttúrlega vitum við ekkert hvað af henni varð. Ekkert. Illugi Jökulsson nefnir sögulegt dæmi um meinloku sem mennirnir eru haldnir. Flækjusaga V ið erum haldin mein­loku, mannkynið allt, þar á meðal bæði ég og þú. Það er ekki gott að segja hver hún er, en þetta er einhver hugsanavilla svo svæsin að í framtíðinni – þegar afkomendur okkar verða búnir að koma auga á hana og losa okkur við hana – þá verða þeir furðu lostnir yfir því að við skulum hafa trúað annarri eins vitleysu, og hagað lífi okkar í sam­ ræmi við argasta bull? Ég veit af þessari meinloku, þótt ég viti ekki hver hún er, vegna þess að mannkynið hefur hingað til ævin­ lega látið stjórnast af einhverri svona hugsanavillu sem menn furða sig á síðar. Sem dæmi væri auðvitað freist­ andi að nefna guð, en ég ætla samt heldur að nefna stöðu konunnar. Það er ekki vitað hvenær sú mein­ loka festi rætur í huga okkar að konur hlytu að vera á einhvern hátt undir karla settar. Sumir halda að meinlokan hafi fylgt okkur allt frá því vorum bara mannapar. Karl­ apar ráða jú ferðinni hjá górillum og simpönsum, frændum vorum. En þetta stenst varla. Það virðast hafa verið til fáein samfélög í fornöld þar sem konur nutu réttinda eins og karlar. Þótt þau væru ekki mörg sýna þau að kynjamisrétti var okkur ekki eðlislægt í einhverjum raunveru­ legum skilningi. En einhvern tíma, líklega um það bil sem við vorum að mynda fyrstu menningarríkin og aukið skipulag gerði körlum kleift að taka völdin, þá festi þessi meinloka rætur. Og hún varð svo sannarlega skæð. Það urðu – nánast undantekningar­ laust – viðtekin sannindi að karlar hefðu meiri hæfileika til að stjórna; því skyldu þeir alltaf ráða ferðinni. Meinloka föst í sinni Meinlokan varð svo ótrúlega föst í sinni að meira að segja hinir grísku heimspekingar fornaldar skrifuðu öll sín verk án þess að taka nokkurn tíma fyrir alvöru eftir því smávægi­ lega vandamáli að hálft mannkynið var í meiri eða minni hlekkjum. Það kviknaði stöku sinnum illur grunur í huga listamanna en jafnvel þeir föttuðu samt ekki til fulls að kynja­ Keisaraynjan AURELÍANUS Keisari 270-275 ZENÓBÍA Drottning í Palmýru 269-271 ÚLPÍA SEVERÍNA Keisari 275 misréttið í samfélaginu var mein­ loka og ekkert annað, meinloka sem meinaði helmingi mannkynsins að þroska hæfileika sína og hugsun. Ein og ein kona náði að skjótast fram í sviðsljós sögunnar – stundum vegna hæfileika, stundum vegna ætternis eða hreinlega heppni, en það breytti engu, fordæmi þeirra varð ekki til þess að kveikja þá hugsun í brjósti hvorki karla né kvenna sjálfra að kannski ætti þetta ekki að vera svona. Meinlokan varð nefnilega svo sterk að menn hættu alveg að koma auga á hana. Rómverjar skrifuðu til dæmis reiðinnar býsn um heimspeki og samfélag, sögu og siði, en þá var hugsanavillan að „svona ætti þetta að vera“ orðin svo sterk að þess finn­ ast engin merki að nokkru sinni hafi verið andað á hana, hvað þá meir. Rómverjar voru reyndar óvenju forstokkaðir á þessu sviði. Enginn karl virðist hafa látið sér detta í hug að þetta væri óeðlilegt. Engin kona virðist hafa hreyft því fyrir alvöru að kannski mætti breyta einhverju. Í nærri þúsund ára sögu Rómaveldis fram til ársins 476 er í raun ekki hægt að finna eitt einasta dæmi um konu sem hafi ráðið einhverju – nema sínu allra nánasta umhverfi og þá yfirleitt í krafti viljastyrks og var úthrópuð frekja fyrir bragðið. Að kona yrði bæjarstjóri, ráðherra, hvað þá keis­ ari, nei, allir þeir hæfileikar sem til staðar voru fóru forgörðum í Róma­ veldi rétt eins og þeir hafa farið for­ görðum um veröld víða í þúsundir ára. Sannkölluð meinloka, sem engin leið er að vita hve miklum skaða hefur valdið gegnum tíðina. En nú hlýt ég að leiðrétta mig. Lík­ ast til tók ein kona í Rómaveldi sér keisaranafn. Eða ertu búin að gleyma Úlpíu Severínu? Og já, það er líklega mergurinn málsins, þú varst búin að gleyma henni. Eða öllu heldur, þú vissir ekki að Úlpía Severína væri til þótt þú getir eflaust nefnt þó nokkra Rómarkeisara á nafn. Sagan um hana er nefnilega prýðilegt dæmi um meinlokuna margnefndu og hve illmögulegt hefur verið að brjótast gegn henni. Róstur í áratugi Á þriðju öld voru miklar róstur í Rómaveldi og stóðu í áratugi. Sífelldar uppreisnir og valdarán, hver keisarinn tók við af öðrum, sumir náðu aðeins að ríkja í fáeina mánuði, þá voru þeir drepnir af keppinautum. Þá kom til sögunnar karlmaður nokkur, Aurelíanus að nafni. Fátt er vitað með vissu um ævi hans framan af en sennilega var hann af kyni Illyríumanna á Balkan­ skaga og fæddur þar sem nú er Serbía. Þaðan komu margir hraustir herforingjar sem enduðu á keisara­ stóli með ýmsum ráðum. Þar á meðal var Aurelíanus sem sennilega var af óbreyttu bændafólki en endaði sem riddaraliðsforingi og æðsti maður hersins undir keisaranum Kládíusi II. Aurelíanus stýrði rómverska hernum sem hvarf 1 0 . o k t Ó B E R 2 0 1 5 L A U G A R D A G U R42 h E L G i N ∙ F R É t t A B L A ð i ð
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128

x

Fréttablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.