Fréttablaðið - 17.03.2016, Qupperneq 34

Krabbameinsfélagið, eða fulltrúi þess, hefur ekki riðið við ein-teyming í fjölmiðlum að
undanförnu um þá ógn og meinta
skaðsemi sem okkur gæti stafað af til-
vist rafrettunnar. Tæknitól, sem gerir
ekkert minna en að ógna tilvist sígar-
ettunnar og allra nikótínlyfja á mark-
aðnum og hlutverki og tilvist hefð-
bundinna tóbaksvarna? Það er ekki
einu sinni sprottið úr kennibókum
þeirra sjálfra, heldur úr grasrótinni, hjá
þeim sem þjást og deyja af reyknum.
Hvaða rétt halda prelátar tóbaks-
varna að þeir hafi eiginlega til að ræna
fólk þessari von og tækifærum til heil-
brigðara lífs, andstaða sem leiðir ekki
til neins annars en framlengingar á
sjálfu dauðastríði reyksins?
Skaðsemi rangs boðskapar
Réttsýnir fræði- og vísindamenn,
læknar og fleiri hér á landi sem
erlendis, sjá þó fyrir sér einstakt tæki-
færi í reykingasögunni, með þessari
boðflennu tækninnar, sem leitt gæti
til þess að vinna sigur í baráttunni
gegn skaðsemi reykinga og lágmarka
skaðann.
Raunverulegt hlutverk lýðheilsu er
að stuðla að bættri heilsu, lágmarka og
hindra skaða. En engu er líkara en að
sumum stofnunum, jafnvel WHO og
svo Krabbameinsfélaginu hér á landi,
hafi illilega orðið fótaskortur á raun-
verulegum tilgangi sínum og láti þess
í stað aðra hagsmuni, beint eða óbeint,
ráða boðskap sínum sem jafnvel stríð-
ir gegn meginmarkmiðum og tilgangi
Milli lífs og dauða
Guðmundur
Karl
Snæbjörnsson
læknir
✿ Rafrettunotkun og sígarettureykingar
í grunn- og framhaldsskólum
Í Bandaríkjunum 2011-2014
20%
15%
10%
5%
0
Grunnskólanemendur Framhaldsskólanemendur
Eingöngu sígarettur Blönduð notkun Eingöngu rafrettunotkun
4
0,3
0,3
2,8
0,7
0,4
2,4
0,5
0,6
1,3
1,2
2,7
14,6
1,2
0,3
11,8
2,2
0,6
9,7
3
1,3
4
5,2
8,2
þeirra (6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15).
Gömlum trúarkreddum tóbaks-
varna (6) verður einfaldlega bara að
afklæðast og kasta frá sér, ýta á reset-
takkann og endurræsa hugmynda-
fræðina með nýjum hugbúnaði
nýrrar nálgunar í ljósi bestu þekk-
ingar byggðrar á vísindalegum rann-
sóknum (11,12).
Ætisdiskar og raunveruleikinn
Fulltrúa KÍ hefur m.a. verið tíðrætt um
niðurstöður rannsókna á frumum nag-
dýra á ætisdiskum rannsóknarstofa.
Slíkar rannsóknir þurfa þó bara alls
ekki að endurspegla viðbrögð fruma í
sjálfum mannslíkamanum. Auk þess
hefur niðurstöðunum, þeirra greina
sem vísað var til, verið hafnað af vís-
indamönnum.
Mannslíkaminn hefur miklu meiri
hæfni til að standast lítið magn skað-
legra efna heldur en frumur ræktaðar
á ætisdiskum.
(Sjá nánari umfjöllun í vefútgáfu
greinarinnar; einnig um áhrif lyfja og
kaffis sem geta valdið krabbameins-
vexti á ætisdiskum rannsóknarstofa.)
Reykingar drepa – rafrettur redda
Forðast ber misbeitingu rannsóknar-
niðurstaðna við gerð reglugerða heil-
brigðismála, sérstaklega þeirra sem
upphaf sitt eiga að rekja til ætisdiska
rannsóknarstofanna.
Við eigum í staðinn að beina athygli
okkar og kröftum að því sem líklegast
er og raunverulega veldur skaða, ekki
einhverri hugsanlega mögulegri skað-
semi hins smásæja sjónarhorns. Því
það getur bara leitt okkur út í það
óendanlega og dregur athygli okkar
frá aðalatriðinu sem er öllum þekkt
og ítarlega rannsakað, áhrif sígarettu-
reyksins. Annars byggjum við bara upp
efa og tortryggni sem bætir engum
heilsuna, heldur þvert á móti (11).
Frelsisskerðing bættrar heilsu
Það eru alvarleg öfugmæli og skilnings-
leysi á málinu að fjötra frelsi okkar og
getu til að velja leið til bætts heilsufars
í hlekki reglugerða, sem á sama tíma
hlífa hinum raunverulega skaðvaldi og
því sem veldur þúsundum dauðsfalla,
sjúkdóma og örkumlun.
Frelsi hins almenna borgara er
þannig skert og fórnað á altari sjúk-
dómsvæðingar og dauða, en hags-
munum fárra en máttugri aðila er
borgið. Það er svo reynt að réttlæta
með hræðsluáróðri ýmsum gegn
þeim verkfærum eða tólum sem gætu
reynst okkur bjargráð í stöðunni.
Höfnum alfarið slíkri aðför að
frelsi okkar til bættrar heilsu, sem
byggir á sjónarmiðum þröngsýnna
og úreltra herferða undir merkjum
„tóbaksvarna“ (6, 14). Þar er augljóst
að það er eingöngu hagsmunaaðilum
tóbaks- og lyfjaiðnaðarins í hag um
leið og heilsu almennings er fórnað,
lítilsvirðir og kastar fyrir róða bestu
þekkingu fræði- og vísindamanna
nútímans (7, 8, 9).
Gætum þess að smíði reglugerða
um þessi mál sé gerð í réttu hlutfalli
við skaðsemina og jafnframt gætt
ýtrustu hófsemi gagnvart þáttum sem
gætu haft umtalsverð áhrif til fækk-
unar sjúkdóma og dauða fólks vegna
reykingatengdra sjúkdóma (10, 11, 12,
15). Annað drepur, hitt bjargar.
Takmörkum með reglugerð það
sem er raunverulega skaðlegt, sígar-
ettuna. Ekki refsa og takmarka nánast
skaðlausri boðflennunni, rafrettunni,
sleppum henni heldur lausri á skað-
valdinn með forgjöf í framboði og
samkeppni á markaði. Málið dautt
og lifum áfram.
Fyrirvari: Höfundur hefur engra
hagsmuna að gæta við framleiðendur,
innflytjendur eða sölumenn raftóla né
hagsmunatengsl við tóbaks- og lyfja-
geirann. Engra hagsmuna, stöðu eða
titils að gæta varðandi hefðbundnar
tóbaksvarnir eða lýðheilsustarfsemi.
Er læknir og hef lögvarin réttindi á
Íslandi og Svíþjóð til að skrifa út lyf
þegar svo á við og ráðleggja fólki til
bættrar heilsu. Annað ekki.
Réttsýnir fræði- og vísinda-
menn, læknar og fleiri hér
á landi sem erlendis, sjá þó
fyrir sér einstakt tækifæri í
reykingasögunni, með þess-
ari boðflennu tækninnar,
sem leitt gæti til þess að
vinna sigur í baráttunni gegn
skaðsemi reykinga og lág-
marka skaðann.
visir.is Lengri útgáfa af greininni
er á Vísi
2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014
Marsmánuður er um allan heim tileinkaður fólki með ákominn heila-
skaða. Við fögnum því framtaki
mjög og ekki að tilefnislausu.
Þekkingunni innan heilbrigðis-
geirans, félagslega kerfisins, hjá
stjórnvöldum og meðal almenn-
ings er afar ábótavant. Hvar sem
við komum inn með fræðslu um
ákominn heilaskaða verður fólk
eitt spurningarmerki í framan og
flestir eru sammála um eitt: þessi
hópur hefur algerlega gleymst í
umræðunni og kerfinu.
Áverkar á höfði eru taldir ein
algengasta ástæða heilsufars-
vanda hjá börnum og ungu fólki
á Vesturlöndum og er Ísland þar
engin undantekning. Áætla má að
um 500 einstaklingar hér á landi
séu með heilaskaða af völdum
slysa, líkamsárása, íþróttameiðsla
og falla. Talið er að af þeim fjölda
þurfi um 80 einstaklingar á sér-
hæfðri endurhæfingu að halda.
Heilaskaði er dulin fötlun sem
sést yfirleitt ekki utan á fólki en
getur haft víðtæk áhrif og gjör-
breytt lífi einstaklingsins og haft
neikvæð áhrif á fjölskyldulíf og
framtíðaráform. Mikill skortur er á
upplýsingum og faglegri ráðgjöf til
einstaklinga og aðstandenda. Í dag
er töluverður fjöldi án greiningar
og viðeigandi meðferðar sem leiðir
til verulega aukinnar hættu hvað
varðar geðræn vandamál og ýmiss
konar áhættuhegðun.
Höfuðhúsið
Í umræðunni um heilbrigðismál er
mikilvægt að öllum sé sinnt, hvort
sem áverkarnir eru sýnilegir eða
ekki. Í dag er engin langtímaendur-
hæfing í boði á Íslandi fyrir fólk
með ákominn heilaskaða, enginn
samastaður þar sem fólk getur
nálgast fræðslu eða námskeið og
fengið hjálp við að fóta sig við
breyttar aðstæður. Við erum 20-30
árum á eftir nágrannalöndunum
þegar kemur að endurhæfingu og
þjónustu við þennan hóp.
Við hjá Hugarfari viljum koma
á fót endurhæfingar- og fræðslu-
miðstöð fyrir fólk með ákominn
heilaskaða. Miðstöðin bæri heitið
Höfuð húsið og byggir annars vegar
á danskri fyrirmynd og hugmynda-
fræði club-house hreyfingarinnar
og hins vegar á breskri fyrirmynd,
heilaskaðamiðstöð sem fólk hefur
aðgang að ævilangt.
Í Höfuðhúsinu gæfist einstak-
lingum og aðstandendum tæki-
færi til að fá þjónustu fagfólks,
fá fræðslu og hitta aðra í sömu
sporum. Einstaklingum gæfist
kostur á að taka þátt í vinnusam-
félagi, leggja sitt af mörkum til að
reka starfsemina og finna styrk-
leika sína í leiðinni. Fólk leggur af
mörkum það sem það er fært um
en hvert verk sem tekist er á við
getur styrkt sjálfsmyndina. Þar
verður áhersla lögð á að læra og
eflast í gegnum vinnuna.
Virkir þátttakendur
í samfélaginu á ný
Tilgangur Höfuðhússins er að rjúfa
félagslega einangrun og brúa bilið
út í samfélagið á ný. Einstaklingar
sem hljóta heilaskaða þurfa aðstoð
við að fóta sig í lífinu á ný og þá
aðstoð eigum við sem samfélag að
veita. Það eru mikil verðmæti fólg-
in í því að verða aftur virkur þátt-
takandi í samfélaginu, í starfi eða
námi, í fjölskyldu sinni og félags-
lífi. Það er ekki einungis verðmætt
fyrir einstaklinginn sjálfan og
aðstandendur hans, heldur einnig
fyrir samfélagið í heild.
Nú er kominn tími til að tekið
verði á þessum málum, mótuð
verði stefna í málefnum fólks með
ákominn heilaskaða og boðið
verði upp á endurhæfingarúrræði
við hæfi. Lífi sem er bjargað verður
að gefast tækifæri til að lifa.
Ný lausn fyrir fólk
með heilaskaða
Nú er kominn tími til að
tekið verði á þessum málum,
mótuð verði stefna í mál-
efnum fólks með ákominn
heilaskaða og boðið verði
upp á endurhæfingarúrræði
við hæfi. Lífi sem er bjargað
verður að gefast tækifæri til
að lifa.
Guðrún Harpa
Heimisdóttir
formaður
Hugarfars
Dís Gylfadóttir
verkefnastjóri
Hugarfars
Hugarfar er félag fólks með
ákominn heilaskaða, aðstandenda
og áhugafólks um málefnið
Nú styttist óðfluga í að þjóðin velji sér forseta lýðveldisins til að taka við af hr. Ólafi
Ragnari Grímssyni, sem lengi hefur
sinnt embættisskyldum sínum með
miklum sóma. Staða forsetans verður
vandfyllt og sömuleiðis er kjósendum
val á nýjum forseta mjög vandasamt,
einkum ef margir bjóða sig fram.
Að undanförnu hafa nokkrir lýst
því yfir að þeir gefi kost á sér og enn
aðrir hafa sagst vera að íhuga fram-
boð. Hópur frambjóðenda fer ört
stækkandi og allt stefnir því í erfitt val.
Til að einfalda mér valið gríp ég
fyrst til útilokunarreglunnar góðu og
spyr mig, hverjum ég geti ekki hugsað
mér að veita brautargengi að Bessa-
stöðum. Við þessa flokkun horfi ég
til baka og virði fyrir mér fyrri verk
frambjóðendanna og eftir atvikum
maka þeirra.
Niðurstaða mín er að útiloka frá
Bessastöðum þá, sem falla undir eftir-
greinda flokkun:
1) Svonefnda „hrunverja“, þ.e. þá
sem voru í ríkisstjórn 2008 eða henni
nánir.
2) Það fólk, sem bjó að innherjaupp-
lýsingum úr „hrunstjórninni“ og
ríkisstofnunum en virðist sjálft hafa
fénýtt sér þær eða lekið þeim til vina
og vandamanna til hagnýtingar við að
koma sér í skjól eða hagnast á hrun-
inu – allt á kostnað samborgaranna.
3) Þá yfirmenn úr hinum föllnu fjár-
málafyrirtækjum, sem stýrðu vondri
för og hagnýttu innherjaupplýsingar
og veikleika viðskiptavinanna, sjálf-
um sér og vinnuveitendum sínum til
auðgunar.
4) Svonefnt „kúlulánafólk“, sem
komst undan fjármálasóðaskap
sínum.
5) Skemmtikrafta, því þeirra vett-
vangur er annars staðar.
Enn fremur er rétt að spyrja sjálfan
sig, hvort viðkomandi sé örugglega
traustsins verður. Digurbarkalegt
blaður og fagurgali er frambjóðanda
ekki til framdráttar í mínum huga,
heldur þjóðkunnir og skarpir vits-
munir, heiðarleiki svo og skýr vitund
og áform um að hafa hagsmuni þjóð-
arinnar í algjöru fyrirrúmi. Forseta-
kjör er engin fegurðarsamkeppni svo
vísað sé til nýlegra ummæla stjórn-
málafræðings nokkurs. Við þessar
sjálfsögðu útilokanir mínar hygg ég
að fækki nokkuð í hópi líklegra fram-
bjóðenda. Þá verður valið milli þeirra,
sem eftir standa mun auðveldara.
Hvernig forseta vil ég ekki
Björn Ólafur
Hallgrímsson
lögfræðingur
Ennfremur er rétt að spyrja
sjálfan sig, hvort viðkomandi
sé örugglega traustsins
verður.
1 7 . m a R s 2 0 1 6 F I m m T U D a G U R34 s k o ð U n ∙ F R É T T a B L a ð I ð