Morgunblaðið - 26.09.2019, Qupperneq 40

40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. SEPTEMBER 2019
LAUGAVEGI 24 - REYKJAVÍK - S. 552 0800
SKIPAGÖTU 7 - AKUREYRI - S. 462 4646
EIRVÍK FLYTUR HEIMILISTÆKI INN
EFTIR ÞÍNUMSÉRÓSKUM
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík, sími 588 0200, eirvik.is
Í sjónvarpsþættinum
Silfrinu sl. sunnudag,
þar sem rætt var um
bótagreiðslur til eins af
þolendum þess, sem
nefnt hefur verið með
réttu dómsmorð í ís-
lenskri réttarfarssögu,
tjáðir þú þig. Í þínum
orðum þar lagðir þú að
jöfnu hlutverk ríkislög-
manns og hlutverk
ríkisendurskoðanda, sem þú vildir
segja að báðir væru alfarið sjálf-
stæðir embættismenn, undir enga
seldir aðra en eigið mat og eigið álit á
viðfangsefnum. Þannig geti ríkis-
lögmaður í málflutningi sínum virt að
vettugi skoðanir ríkisvaldsins og hag-
að málflutningi sínum ef hann svo
vildi þvert á vilja þeirra, sem með það
ríkisvald fara. Þannig geti ríkisvaldið
– les ríkisstjórnin – verið gersamlega
öndverð við þær skoðanir, sem ríkis-
valdið er sagt að áliti ríkislögmanns
að það hafi í viðkomandi máli – sem
hann flytur fyrir ríkið.
Fullyrt gegn sannleika
Svona málflutningi átti ég ekki von
á frá þér – þó að flokksbundinn sért í
flokki forsætisráðherra. Lög hafa
verið sett á Alþingi um hvort tveggja
– ríkislögmann og ríkisendurskoð-
anda. Í eigin frásögn embættis ríkis-
lögmanns um verkefni þess embættis
segir svo: „Ríkislögmaður rekur
dómsmál fyrir (leturbreyting mín)
ríkið og stofnanir þess“. Í lögunum
sjálfum segir orðrétt, að embætti
ríkislögmanns „heyrir undir stjórnar-
ráðið“ og síðar til nánari skýringar
„Forsætisráðherra eða forsætisráðu-
neytið, sem fer með lög þessi“. Og svo
leyfir þú þér að láta sem svo að í um-
ræddum málflutningi hafi ríkislög-
maður hafið sig yfir þá sem embættið
heyrir undir og hagað málflutningi
sínum þvert á þá stefnu sem sé stefna
forsætisráðherra og ríkisvaldsins í
málinu.
Ekki vanþekking – heldur lygi
Í lögunum um ríkisendurskoðun
sem líka eru sett á Alþingi – á vinnu-
stað þínum – segir orðrétt: „ríkis-
endurskoðandi starfar á vegum Al-
þingis og er trúnaðarmaður þess“. Og
síðar orðrétt að ríkisendurskoðandi
sé „sjálfstæður og engum háður í
störfum sínum“. Að alþingismaður
haldi því svo fram að sömu eða sam-
bærileg ákvæði gildi um máls-
meðferð, starfshætti, starfsskyldur
og óhæði um ríkislögmann og gilda
um ríkisendurskoðanda vitnar ekki
um vanþekkingu – sem ég er viss um
að ekki er til staðar í þínu tilviki –
heldur um skort á heiðarleika. Um til-
raun til þess að segja ósatt frá,
væntanlega í þeim til-
gangi að fría þann aðila,
sem lögin um ríkislög-
mann taka af öll tvímæli
um undir hvern starfið
heyri, frá ábyrgð á þeim
málflutningi sem við-
hafður er fyrir rétti þar
sem ríkislögmaður
kemur fram sem mál-
svari viðkomandi
stjórnvalda. Stjórn-
valda, sem forsætisráð-
herra þinn stýrir.
Enginn með skoðun
– nema lögmaður
Er þá að þínum dómi málsvörn, t.d.
ríkislögmanns fyrir Mannréttinda-
dómstóli Evrópu vegna skipunar
dómara í Landsrétt, hans eigin
ákvörðun, að hans eigin frumkvæði
og á skjön við vilja og álit dóms-
málaráðuneytis og ráðherra? Og vörn
ríkislögmanns fyrir Hæstarétti vegna
kjötinnflutningsmálsins þvert á álit
og vilja landbúnaðarráðherra? Allt
bara að frumkvæði, mati og áliti ríkis-
lögmanns sjálfs?
Ungverjaland upp aftur
Nei, Ari Trausti – svona heimskur
ert þú ekki. En svona heimskan lætur
pólitísk afstaða þín til þeirra, sem
málið mestu varðar, þig líta út fyrir
að vera. Í hæsta máta er eðlilegt og
sjálfsagt í máli eins og hér um ræðir
að dómstóll sé fenginn til þess að
skera úr um hvað rétt sé og sann-
gjarnt. Ríkislögmaður, fulltrúi ríkis-
valdsins á þeim vettvangi, er ekki
nauðbeygður til þess að krefjast þess,
eins og hann gerir, að sá, sem leitar
þar réttar síns, eigi að vera réttlaus
með öllu. Það gerir hann í nafni rík-
isvaldsins og auðvitað ekki nema þeir,
sem hann starfar fyrir – í þessu tilviki
forsætisráðherra og
forsætisráðuneytið – láti slíkt a.m.k.
óátalið ef ekki stutt. Ég varð bæði
gersamlega hlessa en jafnframt mið-
ur mín eftir að hafa hlustað á viðtalið
við þig í Silfrinu. Mér leið líkt og ég
væri að endurhlusta á röksemdir
margra þáverandi trúbræðra þinna
þegar á dagskrá var innrásin í Ung-
verjaland eða áður þekktir atburðir á
þeirra tíma átakavettvangi. Sama
hugsun, sams konar „rök“. Þessi mál-
flutningur er ekki þér samboðinn
heldur í hæsta máta ámælisverður.
Opið bréf
til Ara Trausta
Eftir Sighvat
Björgvinsson
»Ég varð bæði
gersamlega hlessa
en jafnframt miður
mín eftir að hafa hlustað
á viðtalið við þig
í Silfrinu.
Sighvatur Björgvinsson
Höfundur er fv. alþm. og ráðherra.
Mannkynið hefur
frá örófi alda haft
ríka þörf fyrir að skil-
greina fólk og flokka
það í hópa. Sem er
svo hægt að stimpla
sem æskilegt eða
óæskilegt. Dæmi um
þetta eru trúarbrögð,
sem oft hafa verið
nýtt til þess að flokka
og stimpla fólk. Og þá
oft sem við annars
vegar og svo hinir hins vegar. Þau
viðhorf og þær skoðanir sem ein-
kenna þann hóp sem „við“ til-
heyrum eru þá gjarnan þau einu
réttu. Öll gagnrýni og/eða efi er
sett undir sama hatt sem hið eina
rétta. Allt skoðast sem árás á
ríkjandi gildi og skoðanir hópsins.
Í stað þess að fagna gagnrýninni
og skoða hvort í henni geti falist
sannleikskorn eða tækifæri er hún
umsvifalaust kveðin niður. Enda
óþægilegt að sitja í báti sem rugg-
ar. Ef hópurinn sem „við“ til-
heyrum er stór er sú staðreynd
sumum nægjanleg fullvissa um
réttmæti þeirra gilda sem hann
trúir á. Jörðin var jú lengi flöt.
Pólitískur rétttrúnaður
Pólitískur rétttrúnaður er um
margt áþekkur trúarbrögðunum að
þessu leyti. Pólitískur rétttrúnaður
er ekki það að hafa hugsjónir eða
halda þeim fram af sannfæringu og
festu. Heldur miklu fremur það að
afgreiða þau viðhorf sem ekki falla
að viðhorfum hópsins, stundum
meirihluta fólks, sem vanþekkingu,
bull, lýðskrum eða hvaða nöfnum
sem hinn „rétthugsandi“ hópur kýs
að flagga. Á stundum, til þess að
komast hjá því að ræða rök þeirra
sem leyfa sér að gagnrýna. Það er
nefnilega svo þægilegt að fljóta
með í stórum hópi. Í vari af fjöld-
anum. Þessi þægilega staða getur
hins vegar orðið skynseminni yf-
irsterkari, þ.e. að ein-
staklingur kýs að
horfa ekki gagnrýnum
augum á umhverfi sitt.
Viðkomandi velur að
staðsetja sig þar sem
minni líkur eru á því
að hann þurfi að berj-
ast fyrir sínum gildum.
Sem stundum eru
gagnrýni laust fengin
að láni frá ríkjandi
fjölmiðlum.
Skapandi minni
Skapandi minni og á
stundum gullfiskaminni er svo eitt-
hvað sem gott getur verið að grípa
til þegar það sem áður heillaði
okkur og varð til þess að við völd-
um eina leið fram yfir aðra. Slíkt
minni á oftar en ekki uppruna sinn
þegar gengið er til kosninga. Við
fljótum áfram með okkar „stóra“
hópi til endurnýjunar gamalla og
martugginna kosningaloforða.
Enda höfðum við áður hafnað allri
gagnrýni þeirra sem voru ekki eins
rétttrúandi. Villutrúarmenn sem
trúa því ekki lengur að Sjálfstæð-
isflokkurinn vilji í raun „Báknið
burt“ eða „Einfalda skattkerfið“
hvað þá í raun að lækka skatta.
Þar með talda nefskatta! Ekki
heldur að Píratar vilji öðru fremur
„meira beint lýðræði“ enda búnir
að pakka því inn o3. Eða Fram-
sóknarflokkurinn vilji „Nýjan
Landspítala á nýjum stað“ hvað þá
að Framsóknarflokkurinn „sé á
móti veggjöldum“ eða verðtrygg-
ingunni og eða honum sé treyst-
andi til varðstöðu með íslenskum
landbúnaði. Hugsanlega þó nýsjá-
lenskum!
Þá er það líklega villutrú að telja
Vinstri græna færa um að standa
gegn olíuleit eða telja að þeir raun-
verulega setji í forgang þá sem
þeir áður töldu að þyldu enga bið
með kjarabætur. Að ónefndri aðild-
arumsókn að ESB þvert á loforð
sem VG stóð að með Samfylking-
unni um leið og boðuð var skjald-
borg um heimilin í því sama sam-
starfi. Sem raunar breyttist í
umsátur um heimilin og kostaði
u.þ.b. 10.000 fjölskyldur heimili sín.
Það er þá líklega um að ræða póli-
tíska villutrú að trúa ekki formanni
Viðreisnar þegar hún hamrar á því
að Viðreisn stundi málefnalega
rökræðu þegar staðreyndin er sú
að þingmenn flokksins grípa
endurtekið til uppnefninga á þeim
sem eru ekki pólitískt rétttrúandi.
Tilgangur
Hver er svo tilgangurinn með
flokkun og stimplun? Hann getur
verið bæði dulinn og augljós. Hinn
augljósi tilgangur er að ófrægja,
útskúfa og/eða gera einhvern ein-
stakling eða hóp ómarktækan í
augum lýðsins og reyna þannig að
koma í veg fyrir lýðhylli viðkom-
andi. Hinn duldi tilgangur er hins-
vegar að upphefja eigin skoðanir
og gildi án þess að þurfa að taka
rökræðuna um þá gagnrýni sem
sett er fram. Einfaldlega stimpla
sig frá rökræðunni undir merkjum
einhverra kennisetninga. Sem geta
verið hverjar þær sem hópnum
þóknast. Þær eru þá taldar góð
söluvara og líklegar til að auka lýð-
hylli og þar með vinsældir. Kenni-
setningarnar taka því yfirleitt frek-
ar mark á því sem hentar
fjölmiðlum hverju sinni frekar en
raunverulegri pólitískri stefnu.
Flokkum ekki og stimplum ekki.
Sýnum kjark og veljum rökræðu
fram yfir ódýra merkimiðapólitík.
Í von um rökræðu byggða á
staðreyndum en ekki stimpla-
pólitík.
Stimplum og flokkum
Eftir Þorgrím
Sigmundsson
Þorgrímur
Sigmundsson
»Hinn augljósi
tilgangur er að
ófrægja, útskúfa og/eða
gera einhvern ein-
stakling eða hóp ómark-
tækan í augum lýðsins
og reyna þannig að
koma í veg fyrir lýðhylli
viðkomandi.
Höfundur er varaþingmaður
Miðflokksins.
Allt um sjávarútveg