Ársrit um starfsendurhæfingu - 2010, Blaðsíða 29

29www.virk.is
ÞJÓNUSTA
breytingu á styttri tíma en almennt er
talið mögulegt.
Samanborið við hefðbundna ráðgjöf
eða samtalstækni er Áhugahvetjandi
samtal hnitmiðaðra og ávallt er unnið
út frá tiltekinni markmiðshegðun sem
krefst breytinga. Könnun og lausn á
tvíbendni er megintilgangurinn og stýrir
fagaðili samtalinu meðvitað í átt að því
markmiði.
Margar fræðilegar hefðir innan sál-
fræðinnar liggja til grundvallar hug-
myndafræði og aðferðum Áhuga-
hvetjandi samtals. Einstaklingsmiðuð
sálfræðimeðferð Rogers (1959) er þar
fremst í flokki, en kenningar mannúðar-
sálfræðinnar um að manneskjan búi
yfir innra afli til jákvæðra breytinga, sé
skapandi og hafi grundvallarþrá til að
þroskast, varða veginn. Viðurkenning,
jafnræði og jákvæðni skapa aðstæður
fyrir einstaklinginn til að fullgera
möguleika sína og speglanir eru notaðar
markvisst til að miðla samhygð (Miller og
Rollnick 2002, Miller og Rollnick 2009).
Sjálfsskynjunarkenning Bems (1972)
um að einstaklingar skuldbindi sig
frekar vegna þeirra lífsgilda sem þeir
heyra sjálfa sig verja fyrir öðrum mótaði
hugmyndir um mikilvægi þess einstaka
tungumáls sem skapast við samskipti
í Áhugahvetjandi samtali (Miller og
Rollnick 2002; Moyers 2004).
Að vinna með viðnám einstaklings
frekar en að ráðast gegn því er byggt
á kenningu Brehm og Brehm (1981)
um sálfræðilegan mótþróa. Viðnám er
áhugahvetjandi afl sem vaknar þegar
raunverulegu eða skynjuðu persónulegu
frelsi er ógnað, dregið úr því eða það
fjarlægt. Mótþrói beinist að endurreisn
þessa frelsis og getur átt sér ýmsar
birtingamyndir. Þannig getur eina huggun
einstaklings sem sviptur hefur verið
fjölskyldu og vinnu vegna áfengisneyslu
verið áfengið.
Áhugahvetjandi samtal og þverkenn-
ingalega líkanið um hegðunarbreytingu
(TTM) eru eins og systkini sem hafa
vaxið úr grasi saman. Bæði leitast við
að mæta einstaklingnum þar sem hann
er og þróuðust út frá þörf til að skilja af
hverju sumir einstaklingar breyta hegðun
en aðrir ekki. TTM-líkanið skýrir hvernig
og af hverju hegðunarbreytingar eiga
sér stað, en Áhugahvetjandi samtal er
ákveðin klínísk aðferð til að efla áhugahvöt
einstaklingsins til hegðunarbreytinga
(DiClemente og Velasquez 2002, Miller
og Rollnick 2009).
Andi Áhugahvetjandi samtals
Áhugahvetjandi samtal byggir líkt og
aðrar samtalstaðferðir á ákveðinni
samtalstækni en reynslan hefur sýnt að
hinn sanni kraftur þess hvílir í andanum.
Andinn er þannig jafn mikilvægur og
tónlist við texta lags, án tónlistar (andans)
er textinn (samtalstæknin) aðeins orð á
blaði (Rollnick og Miller 1995). Andann
má skilgreina sem sérstaka nærveru við
einstaklinginn og byggir á því að skilja
og skynja hið „mannlega eðli“ sem
hefur áhrif á að einstaklingar breyta á
tiltekinn hátt. Andinn samanstendur af
þremur grundvallarþáttum; samvinnu,
framköllun á áhugahvöt og stuðningi við
sjálfstæði (Miller og Rollnick 2002, Miller
og Rollnick 2009, Moyers 2004, Rollnick
og Miller 1995).
Samvinna (collaboration).
Áhugahvetjandi samtal byggir á jafnræði
milli tveggja einstaklinga sem báðir búa
yfir mikilvægri vitneskju í tengslum við
tiltekið markmið. Samtalið snýst ekki um
skilaboð frá sérfræðingi sem segir; ég hef
það sem þig vantar, heldur öllu fremur; þú
hefur það sem þig vantar og í sameiningu
munum við finna það. Einstaklingur
talar meira en fagaðili, setur fram eigin
hugmyndir um hegðunarbreytingu
og kallað er eftir hans lífsgildum og
sjónarhornum við markmiðssetningu.
Framköllun (evocation).
Einstaklingurinn býr sjálfur yfir lausn-
unum og fagaðili leitast við að kalla þær
fram og auðvelda fyrir birtingu þeirra.
Til þess þarf að laða fram og efla innri
áhugahvöt til breytinga hjá einstaklingi.
Mikilvægt er að ýta undir tal um breytingar
og sjálfshvetjandi setningar og fylgja því
eftir þegar það kemur fram.
Sjálfstæði (autonomi).
Áhugahvetjandi samtal leitast við að
styðja sjálfstæði einstaklings. Það birtist
í virðingu fyrir vali hans og frelsi til
ákvörðunartöku og trú á að hann geti
breytt. Ábyrgð hegðunar liggur ávallt
hjá einstaklingnum sem hefur frjálst
val um að nýta sér ráð og upplýsingar
fagaðilans.
Fjórar meginreglur
Áhugahvetjandi samtals
Hugmyndafræði Áhugahvetjandi samtals
er ekki flókin en það getur verið erfitt að
ná færni í aðferðinni. Til að feta sig áfram
þarf að skilja hvaða þættir eru líklegir til
að leiða til jákvæðra hegðunarbreytinga
og vinna út frá þeim. Því eru settar fram
fjórar meginreglur sem miða að frekari
sérhæfni fagaðila (Miller og Rollnick
2002, 2009).
Að sýna samhygð (express empathy).
Samhygð er viðurkenning fagaðila
á einstaklingi eins og hann er. Hún
grundvallast á áhuga og löngun til
að skilja aðstæður út frá heimsmynd
viðkomandi án þess að dæma eða
gagnrýna. Samhygð snýst ekki um að
vera sammála skoðunum einstaklings
heldur að viðurkenna þær, skilja og
virða. Viðurkenning veitir frelsi til að
breyta hegðun andstætt skilningsleysi
sem stöðvar ferli breytinga. Speglanir eru