Ársrit um starfsendurhæfingu - 2010, Blaðsíða 37

37www.virk.is
ÞJÓNUSTA
Vefjagigt
Getur starfsendurhæfing gagnast
konum með vefjagigt?
Ásta Snorradóttir fagstjóri hjá Vinnueftirlitinu
Inngangur
Vinnan skipar stóran sess í lífi fullorðinna
einstaklinga. Fyrir utan að skapa
einstaklingum lífsviðurværi er vinnan oft
uppspretta félagslegra samskipta, auk
þess sem vinnan er mikilvæg í mótun
sjálfsmyndar og þess að hafa stöðu
í þjóðfélaginu (Nordenmark, 2002).
Það að hverfa af vinnumarkaði vegna
langvinnra veikinda getur því reynst fólki
þungbært. Á undanförnum árum hefur
einstaklingum á örorkuskrá fjölgað en
flestir sem metnir eru til örorku koma
af vinnumarkaði. Íslenskar konur hafa
verið fjölmennari en íslenskir karlar í hópi
öryrkja um langt skeið og árið 2005 voru
þær 60% allra öryrkja. Athuganir hafa
sýnt að einkum fjölgar í hópi kvenna
með örorkumat vegna stoðkerfisraskana
og af einstökum sjúkdómum þar vekur
athygli hversu mikið hefur fjölgað í hópi
kvenna með vefjagigt sem helstu ástæðu
örorku (Ásta Snorradóttir, 2008). Þessi
grein byggir á rannsókn sem unnin var
hér á landi í því skyni að varpa ljósi á
samband vinnuumhverfis og óvinnufærni
meðal kvenna sem metnar hafa verið til
örorku vegna vefjagigtar. Í rannsókninni
var leitað svara við því hvaða þættir aftra
konum með vefjagigt að fara aftur á
vinnumarkað eftir að hafa verið metnar
með hærra stig örorku.
Veikindafjarvistir frá vinnu eru oft
undanfari örorkumats. Margir þættir
hafa áhrif á það hvort starfsmaður fer í
veikindafrí og hversu lengi fjarvistirnar
vara. Heilsa fólks hefur augljóslega áhrif
en rannsóknir sýna að fleiri þættir spila inn
í eins og réttindi fólks til veikindafjarvista,
félagsleg staða sem og viðhorf og gildi
samfélagsins. Eins getur vinnan sjálf
haft áhrif, til að mynda vinnuaðstæður,
eðli starfsins og starfsandinn (Vingård
o.fl., 2005). Niðurstöður benda til að
fjöldi veikindadaga, fjöldi veikindahrina
og lengd veikindafjarvista geti spáð fyrir
um hverjir eru líklegir til að fá metna
örorku síðar meir (Gjesdal og Bratberg,
2002; Kivimäki o.fl., 2004; Lund o.fl.,
2008). Þannig hafa rannsóknir sýnt að
líkur á að einstaklingur fái metna örorku
stigmagnast eftir lengd veikindafjarvista
allt frá einni viku og nær hámarki við 6
eða 9 mánuði (Lund, Kivimäki, Labriola,
Villadsen og Christensen, 2008; Gjesdal
og Bratberg, 2002). Einnig hafa komið
fram vísbendingar um að endurteknar
veikindafjarvistir auki líkur á síðari örorku
(Kivimäki o.fl., 2004). Almennt má segja
að þeir sem búa við verri félagslega stöðu
eru líklegri til að vera metnir til örorku
en þeir sem búa við betri félagslega
stöðu. Þetta kemur heim og saman við
rannsóknir á ójöfnuði í heilsufari sem
sýna að þeir sem standa verr félagslega
og fjárhagslega, hafa styttri skólagöngu
að baki og sinna verkamannastörfum
búa frekar við verra heilsufar en aðrir
(Hólmfríður K. Gunnarsdóttir, 2005).
Rannsóknir á hvaða þættir vinnuum-
hverfis hafa áhrif á örorku eru fáar, en
þar hafa komið fram vísbendingar í þá
veru að erfiðisvinna, langur vinnutími,
vinna sem einkennist af endurtekningum
og þar sem lág laun eru í boði tengist
auknum líkum á örorku. Niðurstöðurnar
eru hins vegar ekki óyggjandi þar sem
ekki er með fullri vissu hægt að útiloka
að tengslin komi fram vegna þess að fólk
af lægri þjóðfélagsstigum sinnir frekar
vinnu sem einkennist af þessum þáttum
(Allebeck og Mastekaasa, 2004). Á
hinn bóginn má benda á að rannsóknir
sýna að ólík störf hafa í för með sér
mismunandi áhættuþætti fyrir líðan
og heilsu fólks (Bildt, 2001; Karlqvist,
2001). Þar má nefna að álag í starfi getur
haft áhrif á líkamlega og andlega líðan.
Vinnumarkaðurinn er kynjabundinn og
því er ekki ólíklegt að kynin verði fyrir
mismunandi áreiti og álagi í starfi sem
getur að vissu marki skýrt hvers vegna
konur hverfa frekar af vinnumarkaði en
karlar og fá metna örorku.
Rannsóknir gefa til kynna að konur greina
oftar frá einkennum frá hreyfi- og stoð-
kerfi en karlar. Störf kvenna einkennast
fremur en störf karla af endurteknum
hreyfingum, langvarandi setum eða að
standa í sömu líkamsstellingu auk þess
sem sálfélagslegir þættir hafa áhrif á
einkenni frá hreyfi- og stoðkerfi, einkum
ef kröfur eru miklar (Karlqvist, 2001).
Hefðbundin kvennastörf fela mörg hver í
sér lítið sjálfræði sem gerir konur útsettari
fyrir streitu í starfi en karla (Rafnsdóttir og
Sigurvinsdóttir, 2007; Levi, 2000). Eins
eru störf misjafnlega metin að verðleikum
í samfélaginu og mörg kvennastörf hafa
ekki háa félagslega stöðu, þannig að vera
má að konur séu útsettari fyrir streitu af
þeim sökum (Bildt, 2001).