Ársrit um starfsendurhæfingu - 2010, Page 38

38 www.virk.is
Þ
JÓ
N
U
S
TA
Vefjagigt og vinnufærni
Í erlendum rannsóknum hefur komið
fram að um 25-50% þeirra sem
greinast með vefjagigt verða óvinnufærir
(Henriksson, Liedberg og Gerdle, 2005).
Tölur um algengi vefjagigtar sýna að
vefjagigt er algengari meðal kvenna en
karla og er hlutfallið allt að 6-9 konur
á móti hverjum karli (Henriksson o.fl.,
2005). Hér á landi eru 94% þeirra sem
hafa fengið metna örorku vegna vefjagigtar
konur (Sigurður Thorlacius, Sigurjón
B. Stefánsson, Halldór Baldursson og
Haraldur Jóhannsson, 2004).
Vefjagigt er heilkenni sem telst til
stoðkerfisraskana og eru einkennin af
ýmsum toga eins og útbreiddum verkjum,
stirðleika í vöðvum og þreytu (Helgi
Birgisson o.fl., 1998). Ekki er ljóst hvað
orsakar vefjagigt en erfðir eru taldar hafa
áhrif (Buskila, 2007) sem og truflanir
á boðefnum í miðtaugakerfi (Okifuji og
Turk, 2002). Áhrif líkamlegs og andlegs
álags er einnig talið hafa áhrif á þróun
heilkennisins. Álag á vinnumarkaði
hefur verið kannað og þá hafa komið
fram tengsl milli álags í vinnu sem er
tilkomið vegna einhæfni í líkamsbeitingu,
ýmist með miklum setum, stöðum eða
endurtekningum á sömu hreyfingu
(Henriksson o.fl., 2005), lítils stuðning
samstarfsmanna og neikvæðs starfsanda
(Liedberg og Henriksson, 2002) sem og
þess að hafa lítil áhrif á ákvarðanatökur
eða vera útsettur fyrir áreitni í vinnu
(Kivimaki o.fl., 2004).
Aðferðir
Á haustmánuðum árið 2007 og vor-
mánuðum 2008 voru tekin viðtöl við alls
9 konur sem greinst hafa með vefjagigt
og eru öryrkjar af þeim sökum. Við val
á þátttakendum var haft til hliðsjónar
að konurnar hefðu stundað vinnu áður
en til örorkumats kom og að þær hefðu
haft örorkumat í að minnsta kosti eitt ár.
Bakgrunnur viðmælenda var breytilegur,
þær voru frá fertugsaldri að sjötugsaldri,
ýmist faglærðar eða ófaglærðar, giftar
eða einhleypar, einstæðar mæður, með
börn á framfæri eða uppkomin börn.
Í viðtölunum var stuðst við lauslega
mótaðan viðtalsramma sem var hafður
til hliðsjónar. Öll viðtölin voru tekin upp.
Sjö viðtöl voru skráð frá orði til orðs.
Hlustað var á tvö síðustu viðtölin og það
sem tengdist rannsókninni beint var
skráð niður frá orði til orðs. Viðtölin voru
greind hvert fyrir sig og síðan öll í einu.
Borin voru kennsl á aðalflokka sem lýsa
reynslu og upplifun viðmælanda af því
hvað aftrar þeim frá vinnu og innihald
þeirra skoðað með tilliti til merkingar og
tengsla við aðra flokka.
Niðurstöður
Í viðtölunum lýstu konurnar því hvernig
það var að greinast með vefjagigt,
hvernig þeim reyndist að vinna eftir að
þær veiktust, hvernig það var að hverfa
af vinnumarkaði og fá metna örorku og
hvað það var sem þær töldu að aftraði
þeim að fara aftur á vinnumarkað.
Aðdragandi örorkunnar
Viðmælendur lýstu því hvernig þeim gekk
að vinna þegar vefjagigtin var farin að
segja verulega til sín. Þær tilgreindu ýmsa
þætti sem olli þeim álagi í vinnunni og
hafði áhrif á líðan þeirra. Þetta voru þættir
eins og lítill stuðningur frá yfirmanni,
tíðar fjarvistir annarra starfsmanna,
erfið samskipti, lítið sjálfræði í vinnu,
loftkuldi, mörg verkefni sem stangast
á, erfið og illleysanleg verkefni miðað
við hæfni til að sinna þeim. Einnig voru
nefndir þættir eins og skortur á búnaði
til að létta störf sem fela í sér líkamlegt
álag eins og burð, langvarandi setur og
stöður. Launakjör ollu einnig álagi, ef um
lág kjör var að ræða skapaðist álag við
það að auka tekjur með aukavinnu, vera
í fleiri en einni vinnu, vinna í frítíma og
sumarfríum eða vinna þar sem greitt er
eftir afköstum. Þegar álag í vinnu fór að
koma niður á heilsunni var algengt að
konurnar reyndu að lækka starfshlutfall,
fækka verkefnum eða breyta um verkefni
innan vinnunnar. Það nægði ekki alltaf
þar sem að þrátt fyrir lægra starfshlutfall
var áfram úthlutað sömu verkefnum sem
þær höfðu þá minni tíma til að leysa.
Einnig kom fram í viðtölunum að vinnan
var þeim hvatning til að ná og viðhalda
heilsu þar sem þær vildu allt til þess gera
að halda starfi sínu. Einnig voru ákveðnir
þættir í vinnuskipulagi sem þær nefndu
að væru jákvæðir og gerðu þeim kleift
að halda áfram að vinna þrátt fyrir mikil
veikindi eins og sveigjanleiki varðandi
vinnutíma, styttri vinnutími, skilningur
og stuðningur samstarfsmanna og
yfirmanna.
Að halda heilsu
Hjá viðmælendum leið nokkur tími frá því
að einkenni komu fram þar til þær leituðu
til læknis sem greindi sjúkdóminn. Hjá
flestum var þá þannig komið að heilsan
var orðin það léleg að þær gátu ekki
unnið með góðu móti. Í lengstu lög drógu
þær að fara í veikindaleyfi en flestar fóru
endurtekið í veikindaleyfi áður en til
örorkumats kom. Fram kom í viðtölunum
að um nokkurs konar hringrás var að ræða
sem hófst á því að fara í veikindaleyfi þar
sem þær nutu endurhæfingar af ýmsum
toga, þær náðu sér vel á strik og hófu
aftur störf. Að einhverjum tíma liðnum var
heilsan aftur orðinn þannig að þær fóru í
veikindaleyfi, og endurhæfingu allt þar til
þær áttu ekki annan kost en að hverfa af
vinnumarkaði. Í sumum tilfellum höfðu
þær þá klárað allan veikindarétt sinn. Ein
viðmælendanna segir svo frá: „ég náði
mér upp svona sæmilega á sex vikum ég
var búin að vinna í þrjár vikur og þá var
ég hrunin aftur“. Önnur líkti einkennum
vefjagigtarinnar við batterí sem hleður
ekki, það tekur stuttan tíma að tæma af
batteríinu en langan tíma að hlaða það
aftur og það verður aldrei fullhlaðið.
Viðmælendur höfðu allir sambærilega
sögu að segja að þegar loks kom að því
að þeir voru metnir til örorku voru þeir
búnar að fullreyna að stunda vinnu þrátt
fyrir heilsubrest.
Hindranir á vinnumarkaði
Konurnar höfðu almennt jákvætt viðhorf
til vinnunnar og höfðu ánægju af starfi
sínu. Þær orðuðu það sem svo að það
væri líkaminn sem hefði gefið sig en