Ársrit um starfsendurhæfingu - 2010, Qupperneq 39

39www.virk.is
ÞJÓNUSTA
ekki hugurinn. Allir viðmælendur höfðu
hugleitt að fara aftur á vinnumarkað. Að
eldri þátttakendum undanskildum stefna
konurnar á að komast til starfa aftur en
þá í hlutastarf, tímabundna vinnu eða
verkefni sem þær gætu tekið að sér. Þær
óttast þó að verða ekki taldar fullgildar
á vinnumarkaði þar sem þær treysta
sér ekki í fullt starf. Aðspurðar telja þær
að helsta hindrun þeirra sé heilsan og
þá einkum þreyta og verkir sem eru
einkenni vefjagigtarinnar. Þær telja að
áður en þær komast á vinnumarkað verði
þær að ná mun betri heilsu. Sumar telja
einnig að þær þurfi að mennta sig eða
þjálfa til nýrra starfa þar sem þær sjá ekki
fram á að fara í sambærileg störf og þær
voru í áður. Það sem þær telja að þurfi
að koma til á vinnumarkaði er einhver
sveigjanleiki sem til dæmis gæfi þeim val
um hvenær dagsins þær ynnu og að geta
haft það breytilegt frá degi til dags. Einnig
ef þær gætu unnið í skorpum og þannig
unnið meira þá daga sem þær eru góðar
til heilsunnar en minna þá daga sem þær
eru verri. Annar kostur sem er nefndur
er ef vinnustaðir gætu haft bakhjarl
sem myndi styðja atvinnurekandann
fjárhagslega ef sjúkdómurinn versnar
og til langra fjarvista frá vinnu kemur,
þannig væru meiri líkur á að fá störf við
hæfi. Ein hafði reynslu af því að ráða sig
í starf en þurfa svo að vera frá vegna
veikinda. Það olli áhyggjum bæði hjá
henni og atvinnurekendunum sem voru
með eigið fyrirtæki og sáu fram á kostnað
vegna veikindanna. Í þriðja lagi nefna
þær að í reglum um almannatryggingar
þyrfti að vera sveigjanleiki til að afla sér
tekna upp að því marki að raunverulegur
ágóði væri af því að fara á vinnumarkað
en ekki tekjutap eins og það getur verið
þegar frítekjumark er mjög lágt.
Lokaorð
Í þessari rannsókn kemur fram að
vinnan er mikilvæg einstaklingum sem
greinast með langvinnan sjúkdóm eins
og vefjagigt. Viðmælendur í þessari
rannsókn höfðu allir haft ánægju af starfi
sínu og kappkostuðu að ná betri heilsu til
að komast hjá því að þurfa að hverfa af
vinnumarkaði. Þegar þær áttu ekki annan
kost, er það sýn þeirra að um tímabundið
ástand sé að ræða og stefnan er tekin á
að ná heilsu svo þær geti hafið störf að
nýju.
Viðmælendur þessarar rannsóknar nefna
heilsuleysið sem helstu hindrunina í
því að fara aftur á vinnumarkaði og þá
einkum þreytu og verki sem stafa af
vefjagigtinni. Því hefur einnig verið lýst
af öðrum rannsakendum sem helstu
ástæðu þess að konur með vefjagigt eru
utan vinnumarkaðar (Henriksson o.fl.,
2005; Liedberg og Henriksson, 2002).
Það má segja að viðmælendur hafi haft
þó nokkra reynslu af að halda starfi þrátt
fyrir heilsuleysi en þegar upp var staðið
voru hindranirnar þeim ofviða. Það er
athyglisvert að í lýsingum þeirra kemur
fram að endurhæfing hjálpaði þeim
talsvert til að ná betri heilsu en áhrifin
dvínuðu þegar þær hófu aftur störf, enda
gekk illa að aðlaga vinnu að starfsgetu
með því til dæmis að lækka starfshlutfall
eða fækka verkefnum. Þannig má spyrja
að því hvort vinnumarkaðurinn sé til-
búinn að taka við einstaklingum sem á
einhvern hátt standa höllum fæti?
Fyrir þá einstaklinga á örorkuskrá sem
geta hugsanlega unnið, þurfa reglur
almannatryggingakerfisins að styðja
við það. Hér á landi hefur tíðkast að
einstaklingar eru metnir með hærra eða
lægra stig örorku. Þeir sem metnir eru með
lægra stig örorku þiggja örorkustyrk sem
er það lágur að framfærsla þarf að koma
annars staðar frá, en þeir sem eru með
hærra stig örorku fá bætur sem ætlaðar
eru til framfærslu, en þær skerðast ef
einstaklingur hefur tekjur annars staðar
frá. Allir viðmælendur voru metnar með
hærra stig örorku. Viðmælendur telja
að almannatryggingakerfið sé óhliðhollt
þeim sem vilja reyna sig á vinnumarkaði
þar sem það getur orðið til þess að lífeyrir
skerðist umfram þær tekjur sem á móti
koma. Þess ber þó að geta að rannsóknin
var framkvæmd áður en breytingar voru
gerðar á almannatryggingum 1. júlí
árið 2008 og frítekjumark var hækkað
úr tæpum 30.000 kr. í 100.000 kr. á
mánuði. Samkvæmt þessari rannsókn
mun það hafa verið jákvæð breyting sem
er líkleg til að skapa meira svigrúm til að
prófa sig áfram á vinnumarkaði. Einnig
kom fram hjá sumum viðmælendum að
þær geti hugsað sér að endurmennta sig
eða þjálfa til nýrra starfa þar sem þær
sjá sér ekki fært að hverfa til samskonar
starfa og þær höfðu áður en til örorkumats
kom. Rannsóknir hafa sýnt að störf sem
fela í sér langvarandi stöður eða setur
eða miklar endurtekningar hæfa illa
einstaklingum með vefjagigt (Liedberg
og Henriksson, 2002).
Þessi rannsókn sýnir að þær hindranir
sem viðmælendur nefna fyrir því að
komast aftur á vinnumarkað eftir
örorkumat má að hluta til rekja til heilsu
en einnig til aðstæðna á vinnumarkaði.
Rannsóknin gefur einnig vísbendingar