Ársrit um starfsendurhæfingu - 2010, Qupperneq 50

50 www.virk.is
A
TV
IN
N
U
LÍ
F
ATVINNULÍF
Áhrifaþættir veikindafjarvista
Veikindafjarvistir eiga rætur að rekja
til heilsutengdra þátta, lýðfræðilegra
þátta og hegðunar sem á sér rætur í
menningu fyrirtækisins og því umhverfi
sem einstaklingurinn býr við heima og
í vinnunni. Að hve miklu marki ytra
umhverfi, menning, vinnuferlar og
stefna hefur áhrif á veikindafjarvistir er
breytilegt eftir fyrirtækjum og starfsemi
þeirra. Að vissu marki má hafa áhrif á
þetta allt, en ef tekið er tillit til stefnu og
vinnuferla þá eru það hegðunarþættirnir
sem auðveldast er að hafa áhrif á. 8
Fjarvistir eru stundum meðhöndlaðar
sem orsök, en í mögum tilfellum
eru þær afleiðing af stjórnun og
fyrirtækjamenningu sem einkennist af
yfirvinnu, álagi, samskiptavandamálum,
streitu og öðrum þáttum.
Algengustu ástæður veikindafjarvista
hjá starfsmönnum eru smitsjúkdómar,
stoðkerfisvandamál, andlegir erfiðleikar
og slys. Streita virðist vera vaxandi
ástæða fjarvista frá vinnu. Tíðni
fjarvista vegna streitu er talin vera á
bilinu 10-80 % eftir löndum og þeim
fagstéttum sem greina vandann. Þessi
breidd endurspeglar væntanlega
skort á samræmdri skilgreiningu á
fyrirbærinu. Algengasta ástæða streitu,
sem leiðir til veikindafjarvista og tengist
vinnunni er vinnuálag, en í félagslegu
umhverfi starfsmannsins eru það
sambúðarvandamál sem tengjast maka
eða öðum í fjölskyldunni.9
Töluverð umræða hefur á undanförnum
árum verið um fjarvistir sem eiga sér
stað þegar starfsmaður treystir sér ekki
í vinnuna eða ákveður að gera eitthvað
annað. Þessar fjarvistir eru líklegri til
að tengjast umhverfisþáttum s.s. lítilli
starfsánægju eða menningu fyrirtækisins,
en heilsu einstaklingsins sem í hlut á.
Samkvæmt upplýsingum frá CBI10, telja
atvinnurekendur að um það bil 15%
veikindatilkynninga séu ekki sannar og
að sama skapi hefur Chartered Institute
of Personnel and Development11 (CIPD)
gert skýrslu þar sem fram kemur að um
það bil þriðjungur atvinnurekenda telji að
rúmlega 20% veikindafjarvista eigi ekki
við rök að styðjast. Hér ber þó að hafa í
huga að erfitt getur verið að greina orsakir
og afleiðingar í málum sem þessum þar
sem skipulagðar fjarvistir starfsmanna
eiga oft rætur að rekja til þess að mönn-
um líður ekki vel á vinnustaðnum eða
eiga erfitt með að samræma kröfur vinnu
og einkalífs. Slíkir árekstrar geta haft áhrif
á heilsu og starfsmöguleika einstaklings
og það þarf samvinnu margra aðila til að
leysa úr slíkum málum.
Hins vegar er ljóst að mörg fyrirtæki hafa
tækifæri til að bæta aðstæður og mætingu
starfsmanna sinna með skýrari stefnu og
betri stuðningi við starfsmenn.
Með fjarvistastefnu og skráningu fjarvista,
ásamt almennri umræðu um fjarvistir
og þekkingu starfsmanna á verkferlum
fjarvistastjórnunar í viðkomandi fyrirtæki,
aukast líkur á að hægt sé að draga
úr tíðni og lengd fjarvista. Menning
fyrirtækisins, stuðningur stjórnenda og
skýrir verkferlar varðandi tilkynningar og
endurkomu til vinnu eftir veikindi eða
slys, geta haft afgerandi áhrif á hversu
auðvelt er að fara aftur í vinnu þrátt fyrir
minniháttar heilsufarsleg óþægindi eða
einkenni.12 Í þessari grein er menning
fyrirtækis skilgreind sem viðhorf, hegðun,
félagslegir þættir og ferli sem hafa áhrif á
starfsemi fyrirtækisins.
Kostnaður og tíðni
veikindafjarvista
Starfsmenn, sem aldrei snúa aftur til
vinnu eftir veikindafjarvist, enda oft á að
fara á örorkubætur. Þó að örorkubætur
hafi ekki bein áhrif á afkomu fyrirtækja
eins og veikindafjarvistir, hafa þær þó
víðtæk efnahagsleg áhrif. Norðurlöndin
búa öll við gríðarlega mikla tilfærslu fólks
af vinnumarkaði vegna heilsutengdra
greiðslna með um 10-15% fólks á
vinnualdri utan vinnumarkaðar af
heilsufarsástæðum13.
Gjarnan er rætt um að til að hægt sé
að stjórna fyrirbæri þurfi það að vera
vel skilgreint svo að hægt sé að meta
umfang þess og eðli. Heildarkostnaður
atvinnulífsins á Íslandi vegna
veikindafjarvista er ekki þekktur, enda
er markviss skráning og greining fjarvista
ásamt skipulegum aðgerðum víða
skammt á veg kominn hérlendis.
Ástandið sýnist ekki mikið betra víða
annarsstaðar. Í könnun sem gerð var á
vegum Liberty Mutual í Bandaríkjunum
árið 2009 14 og náði til meira en 200
fyrirtækja, kom í ljós að um 75% þeirra
skráðu ekki fjarvistir starfsmanna sinna
skipulega.
Staða mála hér á landi og annarsstaðar
er þó breytileg eftir fyrirtækjum, allt frá
því að vera í góðum farvegi til þess að
vera nánast ekki sinnt. Mikilvægt er að
í hverju fyrirtæki og stofnun sé einn aðili
ábyrgur fyrir söfnun fjarvistaupplýsinga
og greiningu þeirra. Að sama skapi
væri æskilegt að atvinnulífið kæmi sér
saman um skilgreiningar hugtaka innan
fjarvistastjórnunar og einn aðili hér á landi
væri ábyrgur fyrir söfnun upplýsinganna
með heildaryfirsýn í huga.
Í könnun frá 2007 sem byggir á
fjarvistaskráningu 13.000 starfsmanna
hérlendis kom í ljós að meðalfjöldi
veikindadaga á starfsmann á ári var 8,8
dagar eða 3,9% vinnudaga 15. Án frekari
upplýsingaöflunar er óvarlegt að ætla
að þessar tölur endurspegli ástandið á
íslenskum vinnumarkaði í heild.
Í skýrslu Carol Black, Working for
a Healthier Tomorrow 16 er talið að
heildarkostnaður vegna veikindafarvista
og heilsutengds atvinnuleysis í Bretlandi
sé hærri en kostnaður við rekstur breska
heilbrigðiskerfisins. Ef við yfirfærum
þessar tölur yfir á íslenskt samfélag,
þó með fyrirvörum, þar sem um er að
ræða ólík samfélög að mörgu leyti, gæti
sambærilegur kostnaður hér á landi
hafa verið um 115 milljarðar árið 2008
17. Hver sem raunveruleg tala er, þá
vitum við að stór hluti þessa kostnaðar
er óumflýjanlegur, en hluta hans er hægt
að hafa áhrif á með betri og markvissari
fjarvistastjórnun, starfsendurhæfingu og
áætlunum um endurkomu til vinnu.
Auk ávinnings einstaklinga og fyrirtækja
af markvissri fjarvistastjórnun er ávinn-
ingur samfélagsins gríðarlegur. Bæði