Ársrit um starfsendurhæfingu - 2010, Qupperneq 54

54 www.virk.is
A
TV
IN
N
U
LÍ
F
ATVINNULÍF
Tíðni veikindafjarvista á
Íslandi
Upplýsingar um tíðni veikindafjarvista
á Íslandi eru mjög mismunandi þar
sem aðferðir við skráningu eru ólíkar.
Samkvæmt norrænni skýrslu sem
byggir á gögnum frá TR er talað um 2%
veikindafjarvistir á Íslandi, en fram kemur
á heimasíðu Samtaka atvinnulífsins að
meðalfjöldi veikindadaga árið 2006 voru
8,4 dagar árið eða 3,8% vinnudaga á
því ári. Gagnasafnið sem þessar tölur
eru unnar úr heldur utan um skráningu
veikindafjarvista frá fyrsta degi tilkynntra
fjarvista hjá fyrirtækjum á Íslandi sem
voru með meira en 11.000 starfsmenn
og teljast vera þverskurður af almennu
íslensku atvinnulífi fyrir utan opinbera
aðila, þekkingarfyrirtæki og fyrirtæki
með hærra menntunarstig. En tölulegar
upplýsingar frá TR um fjarvistir miðað við
fjölda einstaklinga sem sækja bótarétt
sinn til TR vantar. Flestir starfsmenn sem
koma til TR hafa átt langan veikindarétt
hjá atvinnurekendum sínum og eða
stéttarfélögum áður en þeir skrá sig hjá
TR og því gefa þessar tölur ekki rétta
mynd af stöðu mála.
Helstu ástæður
veikindafjarvista
Ástæður veikindafjarvista geta verið
margvíslegar og ekki bara tengdar
heilsufari og líðan. Starfsánægja, viðhorf
á vinnustað til veikinda og til stjórnunar
geta haft áhrif á það hvort starfsmenn
skrá sig veika eða komi til vinnu
þrátt fyrir slappleika. Réttindi fólks til
veikindafjarvista og greiðslna í veikindum,
félagsleg staða, hvort fólk vinnur hjá því
opinbera eða á almennum vinnumarkaði,
viðhorf og norm samfélagsins hafa einnig
mikil áhrif á tíðni veikindafjarvista.
Samkvæmt könnun sem gerð var í USA
árið 2007 kemur fram að ástæður fyrir
fjarveru frá vinnu eru margvíslegar; 34%
voru fjarverandi vegna sjúkdóma og
66% voru frá vinnu af öðrum ástæðum,
t.d vegna fjölskyldumála (22%), vegna
einkaerinda (18%), vegna streitu og álags
(13%) eða að starfsmenn töldu sig eiga
rétt á veikindaleyfi (13%). Á þessu má
sjá að starfsmenn eiga oft erfitt með að
samþætta vinnu og einkalíf. Niðurstöður
úr sömu könnun sýna sterk tengsl milli
starfsánægju og veikindafjarvista. Í
fyrirtækjum þar sem starfsánægja var
sæmileg eða lítil, litu 44% atvinnurekenda
á fjarvistir sem alvarlegt vandamál, en
í fyrirtækjum þar sem starfsánægja var
góð töldu 21% atvinnurekenda fjarvistir
vera vandamál.4
Samkvæmt rannsóknum hefur lengd
veikindafjarvista áhrif á líkur á ör-
orku þannig að því lengur sem
veikindafjarvistir vara því meiri líkur
eru á örorku.5 Algengustu ástæður fyrir
örorku hér á landi eru geðraskanir og
stoðkerfisvandamál, hækkandi aldur er
einnig áhættuþáttur örorku. Í töflu 2. má
sjá skiptingu örorkulífeyrisþega á Íslandi
eftir aldri og kyni.
dreifibréfi 1/2007 frá fjármálaráðuneytinu
um veikindarétt opinberra starfsmanna er
óvinnufærni skilgreind sem eftirfarandi:
„Starfsmaður er óvinnufær þegar hann
er ófær til vinnu af heilsufarslegum
orsökum. Óvinnufærnin þarf að stafa
af sjúkdómi eða slysi og hafa slík
áhrif á líkamlegt eða andlegt ástand
starfsmanns að það hindri hann í
að vinna starfið sem hann er ráðinn
til eða sambærilegt starf í þágu
vinnuveitanda.
Sjúkdómur eða áverki þarf ekki að leiða
til óvinnufærni. Margir sjúkdómar og
áverkar hafa engin eða mjög lítil áhrif
á starfsgetu. Starfsmaður getur því
verið óvinnufær til vissra starfa en ekki
annarra. Starfsmaður er ekki óvinnufær
ef sjúkdómur eða meiðsli eru því ekki til
fyrir stöðu að hann leysi af hendi annað
sambærilegt starf. Starfsmanni getur
Skiptar skoðanir eru um það hvort
samband sé á milli atvinnuleysis og
veikindafjarvista. Margar rannsóknir,
m.a í Svíþjóð og Noregi, hafa sýnt fram á
neikvætt samband þar sem fram kemur
að tíðni veikindafjarvista er oftast há
þegar lítið atvinnuleysi er og því er öfugt
farið þegar mikið atvinnuleysi er. 6
Veikindaréttur
Veikindaréttur einstaklinga er mismun-
andi eftir kjarasamningum en samkvæmt
því borið skylda til að vinna ef hann er
fær til þess og það hamlar ekki bata.7
Veikindarétturinn er mikilvægur réttur
starfsmanna en samkvæmt ofangreindri
skilgreiningu hafa margir sjúkdómar
og áverkar engin eða mjög lítil áhrif á
starfsgetu fólks og getur því starfsmaður
verið óvinnufær til vissra starfa en
ekki annarra. Því má segja að ekki sé
alltaf beint samband á milli heilsu og
fjarvista. Fjarvistir eru oft háðar því hvort
starfsmaður geti staðið undir þeim kröfum
sem gerðar eru til hans í vinnunni og
Tafla 2. Örorkulífeyrisþegar, skipting eftir kyni og aldursbili 2008
Karlar Konur Karlar Konur
16 - 19 ára 144 104 1,5% 1,1%
20 - 24 ára 272 228 2,3% 2,0%
25 - 29 ára 319 423 2,4% 3,5%
30 - 34 ára 324 541 2,7% 5,0%
35 - 39 ára 391 662 3,4% 6,2%
40 - 44 ára 522 942 4,6% 8,6%
45 - 49 ára 650 1077 5,6% 9,9%
50 - 54 ára 764 1215 7,1% 11,9%
55 - 59 ára 756 1261 8,2% 14,5%
60 - 64 ára 919 1467 12,4% 20,6%
65 - 66 ára 412 710 17,6% 29,3%
Samt. 16 - 66 ára 5.473 8.630 4,9% 8 ,3%
Aldur Örorkulífeyrisþegar Hlutfall af íbúafjölda, 16-66 ára