Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Blaðsíða 68

68 | Tímarit hjúkrunarfræðinga
Rannsóknir um valdeflingu
hjúkrunarfræðinga hafa einkum
snúist um trú hjúkrunarfræðinga
á eigin getu og tengsl valdeflingar
við samskipti, stjórnun, forystu og
aðstæður á vinnustað. Kanadíski
hjúkrunarfræðingurinn Heather
Spence Laschinger (1945–2016)
var frumkvöðull á sviði rannsókna
á ýmsum hliðum valdeflingar í
starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga
og fjölmargir hafa fylgt í fótspor
hennar. Eftirfarandi er innblásið af
ýmsum rannsóknum Laschinger og
rannsóknum höfundar.
Valdefling í starfi, námi og þjálfun
Valdefling er samofin mörgum þáttum í
starfi, námi og þjálfun hjúkrunarfræðinga.
Þrautseigja, vellíðan, lífsgæði og góð heilsa eru
hugtök sem tengjast valdeflingu. Rannsóknir
hafa sýnt að tilfinning fyrir því að hafa rödd
við krefjandi aðstæður tengist vellíðan og
góðri heilsu. Valdefling hvers og eins felst
í trú á eigin getu, færni í lausnaleit, þjálfun
í að nota eigin rödd og færni til að nýta
tækifæri til að læra og vaxa. Mikilvægasta
aðferðin til valdeflingar er stuðningur,
uppbyggileg samskipti og viðurkenning á
frelsi og hæfileikum viðkomandi. Valdefling
hjúkrunarfræðinema getur skapað sterkan
og dýrmætan grunn fyrir valdeflingu seinni á
starfsferlinum.
Þrjár víddir valdeflingar
Valdefling hjúkrunarfræðings í starfi birtist
með því að viðkomandi finnst að á hann sé
hlustað og að hann hafi áhrif á eigin aðstæður.
Valdeflingin verður til við fléttu þátta sem snúa
að persónulegri reynslu, þroska og viðhorfum
sem og atriðum í aðstæðum viðkomandi. Líta
má á þrjár víddir valdeflingar í þessu sambandi,
valdeflingu sem tengist 1) persónulegum
þáttum, 2) skipulagi og umhverfi og 3)
aðstæðum í samfélaginu (sjá rnao.is).
Fjölmargar rannsóknir hafa sýnt að með
aukinni valdeflingu á vinnustað fylgir betri
líðan hjúkrunarfræðinga, minni einkenni um
kulnun, meiri starfsánægja og aukin starfsgeta.
Valdefling verður til við skipulag, samskipti,
stjórnun og forystu þegar þessir þættir
vinnunnar fela í sér sjálfræði, áhrif á eigin
verkefni, þátttöku í ákvörðunum og stuðning
í starfi.
Valdefling í samfélaginu getur líka verið
mikilvæg og snertir ytri aðstæður, t.d. stefnu
stjórnvalda, efnahagsmál, stjórnmál og
menningu. Sagan hér á landi hefur kennt okkur
að þátttaka hjúkrunarfræðinga í opinberri
umræðu og á vettvangi stjórnsýslunnar
hefur haft áhrif á þróun heilbrigðis- og
menntamála til hagsbóta fyrir sjúklinga og
hjúkrunarfræðinga sem faghóp.
Valdefling er smitandi
Í daglegum störfum hjúkrunarfræðings
skapast tilfinning fyrir valdi og áhrifum á
aðstæður með samspili valdeflandi þátta í
víddunum þremur sem nefndar voru að ofan.
Tækifæri til að hafa áhrif felur í sér frelsi og
frelsi fylgir ábyrgð. Ábyrgð hvers og eins
hjúkrunarfræðings felst meðal annars í því að
nýta eigið frelsi og tækifærin sem því fylgir
til að hafa áhrif. Það er líka á ábyrgð hvers og
eins að vera öðrum til stuðnings, lyfta öðrum
og hjálpa öðrum að hafa áhrif. Einstaklingur
sem hefur trú á eigin getu er líklegri til að nýta
tækifæri til áhrifa og líklegri til að gefa öðrum
tækifæri til áhrifa. Valdefling er nefnilega
smitandi. Með samstöðu og gagnkvæmri
valdeflingu hafa orðið mestar framfarir innan
hjúkrunar. Með því að veita öðrum athygli og
stuðning verða til nýjar hugmyndir og nýjar
lausnir fyrir sjálf okkur og aðra. Þannig skapast
valdefling einstaklinga og hópa.
Þjónandi forysta snýst um valdeflingu
Þjónandi forysta snýst um valdeflingu og
birtist í því að við höfum
1) einlægan áhuga á öðrum
2) leggjum okkur fram við að læra og efla
sjálfsþekkingu og sjálfsöryggi
3) við höfum skýra sýn á tilgang og stefnuna
fram undan
Árangurinn er metinn í ljósi þess hversu vel
tekst að styðja aðra til að blómstra, verða
sjálfstæðir, frjálsir og að ná árangri í því sem
að er stefnt. Lykilhugtakið er vöxtur sem
verður til í samspili þjónustu og forystu.
Ein mikilvægasta aðferð þjónandi forystu
Valdefling
hjúkrunarfræðinga
og þjónandi forysta
Dr. Sigrún Gunnarsdóttir
hjúkrunarfræðingur og dósent við Háskóla Íslands og Háskólann á Bifröst