Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Blaðsíða 97

Tímarit hjúkrunarfræðinga | 97
Karlmaður lýkur ljósmæðraprófi á
Íslandi
Ljósmæður eru fyrsta stétt kvenna sem fær
menntun. Fyrsti landlæknir á Íslandi, Bjarni
Pálsson, hóf að mennta ljósmæður árið 1761.
Rétt áður lét hann lesa þessa tilkynningu upp í
kirkjum á Íslandi:
Með því það er hans konunglegur Majts
allranáðugasti vilji, að hér á landi sem
alla staðar annarsstaðar í ríkjunum
brúkast fyrir yfirsetukonu, vitugar frómar
dáindiskvinnur, sem í barnsnauð, eftir þeirra
embættis skyldi ganga með ráð og dáð til
handa og hjálpar þeim kvinnum er leysast
skulu fyrir barnsfæðingu frá fóstrinu.
Hér varð til nýtt starf sem konur áttu eingöngu
að sinna eins og í öðrum ríkjum Danakonungs.
Landlæknirinn fékk hingað lærða danska
yfirsetukonu, Margrete Katrine Magnus
(1718-1805), sem skyldi sinna fæðingum
og kenna öðrum konum réttu handtökin við
fæðingarhjálpina. Hann sjálfur kenndi bóklega
þætti yfirsetukvennastarfsins.
Þrátt fyrir þessi boð landlæknis lauk íslenskur
karlmaður, Jón Halldórsson (1738-1793)
bóndi, yfirsetukvennaprófi árið 1776.
Vitnisburður Jóns Péturssonar, fjórðungs-
læknis í Norðlendingafjórðungi sem var
viðstaddur yfirsetukvennaprófið, er varðveittur
í Þjóðskjalasafni Íslands. Í honum kemur þetta
fram:
Hér með gjörir undirskrifaður vitanlegt, að
Jón Halldórsson frá Arndísarstöðum innan
Þingeyjarsýslu og Eyjadalsársóknar hefur af
mér í yfirsetukvennakúnstinni examíneraður
verið þann 26. mars [1776], og ei óverðugur
fundinn þá sökum að æfa og iðka framvegis
öllum þurfandi sem hann tilfær mögulegrar
hjálpar, hvar til og ég óska honum guðlegs
fulltingis.

Heimildir
Stjórnartíðindi fyrir Ísland 1924 A-deild. Reykjavík: Ísafoldarprentsmiðja h.f., bls. 50.
Ljósmæður á Íslandi I. bindi. Reykjavík: Ljósmæðrafélag Íslands, 1984, bls. 70, 79, 348-349, 354-355, 582, 622-623.
Orðið „aðhjúkrun“ er gamalt orð í íslensku máli og þýðir það að hjúkra/aðhlynning. Sjá: Íslensk orðabók. Ritstjóri: Mörður
Árnason. Reykjavík: Edda, 2007, bls. 4.
Þjóðskjalasafn Íslands (ÞÍ). Sýsluskjalasafn. EyjaFJ. GB/5. Fylgiskjöl dómabóka 1859-1861, örk 1. Vitnisburður dagsettur 16.
desember 1858.
Alþingistíðindi 1911 B-deild. Reykjavík, 1911, bls. 1338.
Stjórnartíðindi fyrir Ísland árið 1875 B-deild. Reykjavík, 1876, bls. 124.
ÞÍ. Sýsluskjalasafn Skagafjarðar. Skag. B/22. Bréf 1877, örk: 20.
Skagfirzkar æviskrár I. bindi. Akureyri: Sögufélag Skagfirðinga, 1964, bls. 48-49.
Hallgrímur Gíslason, Klénsmiðurinn á Kjörvogi Þorsteinn Þorleifsson. Reykjavík: Bókaútgáfan Hólar, 2014, bls. 20, 47.
ÞÍ. Skjalasafn landlæknis A, 1. Bréfabók Bjarna Pálssonar 1760-1771, blað 30r.
Erla Dóris Halldórsdóttir, Fæðingarhjálp á Íslandi 1760-1880. Reykjavík: Háskóli Íslands, hugvísindasvið, sagnfræði og
heimspekideild, 2016, bls. 116, 129.
ÞÍ. Skjalasafn landlæknis A, 2. Bréfabók 1780-1793, bls. 172.
Henrik Eriksson, Den diplomatiska punkten – maskulinitet som kroppsligt identitetsskande projekt i svensk
sjuksköterskeutbildning. Gautaborg: Acta Universitatis Gothoburgensis, 2002, bls. 88; Berith Eva Lamøy, „Barnefødsler. Fra
barneflokk till ønskebarn“, Familien 7 (2014), bls. 28.
Forsagan er óþekkt en Jón er eini karlmaður-
inn sem vitað er til að hafi lokið yfirsetu-
kvennaprófi á Íslandi.
Það leið 191 ár frá því Jón lauk ljósmæðraprófi
á Íslandi 1776 þar til fyrsti karlmaðurinn,
Alf Norin, tók ljósmæðrapróf í Svíþjóð árið
1967. Næstur karla til að ljúka ljósmæðraprófi
á Norðurlöndunum var Norðmaðurinn Jan
Bakke árið 1978 en hann lauk ljósmóðurprófi
frá Statens jordmorskole í Björgvin í Noregi.
Bæði Alf og Jan voru hjúkrunarfræðingar fyrir.
Fíh segir sér úr BHM