Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Blaðsíða 47

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 2. tbl. 91. árg. 2015 45
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
smokkinn og eiga fleiri rekkjunauta en þær sem reyktu ekki
(Hansen o.fl., 2010).
Samkvæmt alþjóðlegri samþykkt frá alheimsþingi sem haldið var
í Kaíró árið 1994 þá ber hverri þjóð að hafa kynheilbrigðisþjónustu
(sexual and reproductive health service) fyrir ungt fólk sem það
getur treyst á og sem því finnst sniðin að þess þörfum (UNDPI,
1995). Samkvæmt íslenskum lögum á ungt fólk rétt á því,
þegar það leitar á slíka móttöku, að fá markvissar og góðar
upplýsingar sem stuðla að kynheilbrigði þess (Lög nr. 25/1975).
Ungmenni þurfa að kunna að verjast óráðgerðum þungunum,
kynsjúkdómum og ofbeldi. Þau eru á viðkvæmu skeiði í lífinu
og þurfa á unglingavænni kynheilbrigðisþjónustu að halda þar
sem þau mæta fagmannlegu viðmóti heilbrigðisstarfsfólks.
Rannsóknir sýna að margt getur hindrað ungt fólk í að leita
eftir kynheilbrigðisþjónustu. Þessar hindranir lúta einkum að
aðgengi, komu á móttöku og gæðum þjónustunnar. Það er
ungu fólki mjög mikils virði að trúnaðar sé gætt (Bender, 1999;
Garside o.fl., 2002; Lindberg o.fl., 2006). Það vill að sem fæstir
taki eftir því þegar það leitar þjónustunnar og meðan það
dvelur þar (Garside o.fl., 2002). Þegar viðkomandi er mættur
á móttökuna þarf biðtími á biðstofunni að vera sem stystur
því ungt fólk óttast að einhver sjái viðkomandi á biðstofunni
(Lindberg o.fl., 2006). Það er ungu fólki jafnframt mikils virði
að mæta starfsfólki sem er vingjarnlegt, veitir upplýsingar og
dæmir það ekki (Evans og Cross, 2007) og að komið sé fram
við það af virðingu (Lindberg o.fl., 2006).
Staðsetning getur einnig skipt miklu máli því ef langt er að
fara getur það hindrað viðkomandi í að sækja sér þjónustuna
(DiCenso o.fl., 2001; Wilson og Williams, 2000). Einnig er
mikilvægt að þjónustan sé á afviknum stað (Bender, 1999) og
að hún sé opin á þeim tíma dagsins sem hentar (Evans og
Cross, 2007; Donnelly, 2000). Sumir vilja geta mætt þegar þeir
þurfa og finnst það fyrirhöfn að verða að panta tíma fyrir fram
(Nwokolo o.fl., 2002).
Áður en þessi rannsókn var framkvæmd vorið 2007 höfðu
fáar rannsóknir verið gerðar hér á landi á viðhorfum ungs fólks
til kynheilbrigðisþjónustu. Árið 1996 var gerð landskönnun
sem byggðist á slembiúrtaki ungs fólks og sýndi hún að
gæði þjónustunnar voru ofarlega í huga þess (Bender, 1999).
Þessi landskönnun var endurtekin árið 2009 og staðfesti
fyrri niðurstöður frá 1996 um mikilvægi gæða þjónustunnar.
Um og yfir 90% þátttakenda fannst í báðum könnunum að
það væri mikilvægt eða mjög mikilvægt að viðhöfð væri
algjör þagnarskylda, ungu fólki væri sýnd virðing, því liði vel í
viðtalinu, gæti spurt spurninga og hefði nægan tíma til að ræða
málin (Bender, 1999; Sóley S. Bender, 2010).
Á göngudeild húð­ og kynsjúkdóma á Landspítalanum hefur
lengi verið starfrækt kynsjúkdómamóttaka fyrir alla aldurshópa.
Þegar rannsóknin fór fram var deildin opin alla virka daga kl.
8­16. Tímapöntun fór fram klukkan 8 til 9 alla virka daga og var
niðurstöðum úr rannsóknum svarað daglega milli kl. 13 og 14.
Þjónustan er samkvæmt lögum án endurgjalds (Sóttvarnalög
nr. 19/1997). Í ljósi þeirra kynheilbrigðisvandamála, sem blasað
hafa við ungu fólki hér á landi, og vegna þess hversu mikilvægt
er að skipuleggja þjónustu á þessu sviði, sem tekur mið af
þörfum ungs fólks, var þessi rannsókn gerð. Tilgangur hennar
var að skoða reynslu ungra kvenna af þeirri þjónustu sem veitt
var á kynsjúkdómamóttöku.
AÐFERÐ
Rannsóknarsnið
Rannsóknin byggist á túlkandi fyrirbærafræði (hermeneutic
phenomenology) sem Martin Heidegger var upphafsmaður af
og er aðferð til að skoða reynsluheim (life world) einstaklinga
(Laverty, 2003). Þótti sú aðferð æskileg til að geta skoðað
reynslu kvenna af því að fara í greiningu á kynsjúkdómum.
Úrtak
Rannsóknin var gerð í kjölfar könnunar meðal 303
ungmenna 24 ára og yngri sem komu á göngudeild húð­ og
kynsjúkdóma á Landspítalanum. Sú rannsókn var BS­verkefni
hjúkrunarfræðinema (Sigrún B. Hafsteinsdóttir og Sigrún
Ingvarsdóttir, 2007). Með könnuninni fylgdi eyðublað þar sem
þátttakendur gátu skráð nafn og símanúmer ef þeir vildu
bjóða sig fram til þátttöku í viðtalsrannsókn um reynslu sína
af móttökunni. Alls gáfu 34 kost á sér. Valdar voru sjö ungar
konur af handahófi úr þeim hópi.
Gagnasöfnun
Áður en rannsóknin hófst voru fengin leyfi frá yfirlækni húð­ og
kynsjúkdómadeildar Landspítalans og siðanefnd Landspítalans
(6. febr. 2007) til að framkvæma rannsóknina. Hún var jafnframt
tilkynnt til Persónuverndar (nr. S3258/2007).
Gagnasöfnunin fór fram vorið 2007 og byggðist á
einstaklingsviðtölum við sjö ungar konur. Lögð var fyrir
þær meginspurningin: Hver var reynsla þín af því að fara
á kynsjúkdómamóttöku? Spurningunni var fylgt eftir og
grennslast fyrir um framkomu starfsfólks, líðan og aðstöðu.
Gagnagreining
Viðtölin voru hljóðrituð og vélrituð orðrétt. Í gagnagreiningunni
var stuðst við túlkunarkenningu Paul Ricoeur (theory of
interpretation) þar sem farið er í gegnum þrjú meginskref
sem eru útskýring (explanation), skilningur (understanding) og
eignarhald (gera textann að sínum, appropriation) (Geanellos,
2000; Ghasemi o.fl., 2011; Ricoeur, 1976). Í fyrsta skrefinu er
hvert viðtal lesið vel til að skoða um hvað textinn fjallar, hvað er
merkingarbært. Í næsta skrefi er rýnt í merkingarbæran texta
og skoðað hvað textinn segir í raun. Þarna fer fram greining
á merkingarbæru efni. Í lokaskrefinu gerir túlkandi textann að
sínum þar sem hann tengir þekkingu sína og túlkun á því sem
fram kom í textanum. Túlkunarferlið er hringferli (hermeneutic
cycle) þar sem sá sem túlkar textann fer stöðugt frá einstökum
atriðum til að bera saman við heildina og öfugt. Í túlkunarferlinu
á sér stað fjarlæging frá textanum (distanciation) sem felst í því
að merking er mikilvægari en sjálfur textinn. Textinn er losaður
úr því samhengi sem hann var skapaður í og hægt er að túlka
hann á marga vegu (Geanellos, 2000).