Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Qupperneq 50

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 2. tbl. 91. árg. 201548
hlustaði.“ „Maður var ekki feiminn við að spyrja neitt.“ „Hún
svaraði öllu sem ég spurði um.“
Sú spennulosun, sem varð við það að konurnar mættu
fagmannlegu viðmóti, varð til þess að þær urðu opnari fyrir því
að ræða málin og leið betur.
Fordómaleysi
Konurnar lögðu mikla áherslu á að fagfólk væri fordómalaust
gagnvart þeirra kynhegðun. Tilhugsunin um að hafa stundað
óábyrgt kynlíf gerði það að verkum að þær áttu jafnvel von á
því að verða skammaðar. Það var þeim því mikill léttir þegar
þær voru ekki dæmdar fyrir hegðun sína eða skammaðar fyrir
óábyrga kynhegðun. Í frásögnum kom fram: „Hún var mjög
almennileg … hún var með svona enga fordóma.“ „Hún var
ekkert að skamma mann fyrir eitthvað.“
Að auki kom í ljós sú afstaða að fólki gæti orðið á í lífinu, „fólk
gerir mistök“, „þetta getur komið fyrir alla“. Þannig fannst þeim
mikilvægt að sýnt væri umburðarlyndi gagnvart margvíslegri
hegðun fólks. Fordómaleysið þýddi fyrir þeim að þær væru
ekki stimplaðar.
UMRÆÐUR
Niðurstöðurnar sýndu að konurnar voru hluti af stærra samfélagi
þar sem á sér stað umræða um þessi mál. Þó að sumum þeirra
hafi tekist að vera frjálslegar í viðhorfum sínum til kynsjúkdóma
kom það fram sem rauður þráður að kynsjúkdómum tengdist
einhver skömm sem er almennt viðhaldið í samfélaginu.
Þannig var skömmin undirliggjandi merkingarbær reynsla hjá
þátttakendum rannsóknarinnar. Í henni felst meginhindrunin.
Það var þessi yfirvofandi skömm sem gat brostið á hvar sem
konurnar voru í þjónustuferlinu sem gerði það að verkum að
þær urðu uppspenntar, kvíðnar og óttuðust jafnvel niðurlægingu.
Þær þráðu því ósýnileikann þegar þær gengu í gegnum það að
panta tíma, fara á staðinn og fá þjónustu. Það var ósýnileikinn
sem gat varið þær fyrir skömminni.
Meginþráðurinn í reynslu kvennanna var að komast í gegnum
allt þjónustuferlið, frá því að þær pöntuðu tíma og þar til þær
fengu niðurstöður, af virðingu, tillitssemi og án fordóma. Innst
inni eru þær óöruggar og óttast niðurlægingu. Það getur
verið mjög stórt skref að fara á slíka móttöku og þær þurfa
að yfirvinna margar hindranir áður en þær mæta á staðinn en
einnig eftir að þangað er komið. Þær vilja innst inni ekki þurfa að
leita á svona móttöku, vilja fyrir alla muni ekki hitta þar nokkurn
mann sem þær þekkja eða að einhver komist að því að þær
hafi verið þarna. Ótti þeirra og spenna felst í að þekkja einhvern
á staðnum, finna fyrir einhverju neikvæðu á móttökunni og að
greinast með kynsjúkdóm því það geti orðið þeim til minnkunar.
Yfir þeim svífur sá möguleiki að einhver komist að þessu og
hugsanlega niðurlægi þær. Í erlendum rannsóknum hefur komið
fram að ungt fólkt óttast að aðrir sjái það eða komist að því að
það hafi verið á kynheilbrigðismóttöku (Donnelly, 2000; Griffiths
o.fl., 2008; Lindberg o.fl., 2006). Rannsókn okkar sýndi að
trúnaður, virðing og vingjarnleg framkoma var konunum mikils
virði. Það er að mörgu leyti í samræmi við erlendar niðurstöður
um mikilvægi trúnaðar (Garside o.fl., 2002; Lindberg o.fl.,
2006; Nwokolo o.fl., 2002), virðingar (Baraitser o.fl., 2003;
Donnelly, 2000; Evans og Cross, 2007; Lindberg o.fl., 2006)
og að þjónustan sé vingjarnleg (Nwokolo o.fl., 2002). Í könnun
Nwokolo og félaga kom fram að unglingum af báðum kynjum
fannst mest um vert (um 90%) að starfsfólkið væri vingjarnlegt.
Niðurstöður okkar rannsóknar sýna að það var ákveðin spenna
sem tengdist því að panta tíma, því sem fram undan er
og fá niðurstöður úr rannsóknum. Reynslan var þeim mjög
persónuleg. Niðurstöðurnar eru samhljóma niðurstöðum fræði­
legrar yfirlitsgreinar á sautján vísindalegum rannsóknum yfir
tímabilið 2000­2010 um það sem helst hindrar ungt fólk að nýta
sér kynheilbrigðisþjónustu. Í þeirri grein kom fram að það eru
einmitt persónulegir þættir sem varða aðgengi að þjónustunni,
biðina í biðstofunni og gæði þjónustunnar sem skiptir ungt fólk
miklu máli (Bender og Fulbright, 2013). Til þess að þjónustan
nái til ungs fólks þarf að ryðja úr vegi hindrunum er varða
skipulag þjónustunnar en jafnframt að hlúa vel að gæðum
hennar. Þau felast meðal annars í því að fagfólk gætir trúnaðar,
er alúðlegt og fordómalaust, hlustar á skjólstæðinginn og gefur
honum tækifæri til að spyrja. Reynsla kvennanna af samskiptum
við heilbrigðisstarfsfólk, það er hjúkrunarfræðinga og lækna,
er yfirleitt góð en sumum finnst þau vera vandræðaleg eða
ópersónuleg, að ekki sé komið til móts við þarfir þeirra og fara
þaðan án þess að fá mikla fræðslu. Stundum eiga þær sjálfar
erfitt með að spyrja spurninga en það virðist haldast í hendur
við aðstæður hverju sinni. Ef fagaðili er jákvæður og opinn í
samskiptum virðast samræðurnar vera gagnkvæmari. Einnig
spilar þarna inn í sá tími sem skjólstæðingnum er gefinn hverju
sinni. Ef tíminn er naumur kemur það niður á þjónustunni. Það
er í höndum fagaðila eins og hjúkrunarfræðinga að skipuleggja
þjónustuna og halda vörð um gæði hennar þannig að viðkomandi
skjólstæðingi geti liðið vel meðan á heimsókninni stendur. Við
skipulagningu ungdómsvænnar (youth friendly) móttöku hefur
meðal annars verið lögð áhersla á að starfsfólk sé áhugasamt
um að vinna með ungu fólki, sé fordómalaust og gefi nægar
upplýsingar. Auk þess þarf að gefa nægan tíma til að ræða málin,
hafa biðtíma stuttan, hafa umhverfi móttökunnar vingjarnlegt
en jafnframt að fagaðili hafi góða þjálfun í að veita ungu fólki
þjónustu (Tylee o.fl., 2007). Í kjölfar þessarar rannsóknar og
könnunarinnar, sem gerð var á sama tíma, hafa verið gerðar
ýmsar skipulagsbreytingar á göngudeild húð­ og kynsjúkdóma á
Landspítalanum. Má þar helst nefna að auðveldara er að panta
tíma og fá svör úr kynsjúkdómaprófum en áður. Bætt var við
einum móttökuritara, viðtöl við hjúkrunarfræðinga voru lengd og
viðtalsherbergjum fjölgað.
Styrkur og takmarkanir
Þessi eigindlega rannsókn gefur innsýn í hugarheim þeirra
kvenna sem höfðu nýlega nýtt sér þjónustuna og hvað skipti
þær máli. Þátttakendur voru valdir af handahófi og voru
konurnar ýmist að nýta þjónustuna í fyrsta sinn eða höfðu áður
komið á móttökuna. Úrtaksaðferðin gefur því tilefni til að ætla
að svörin séu fjölbreytilegri en ella. Það er því minni hætta á að