Morgunblaðið - 14.12.2019, Blaðsíða 58

58 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. DESEMBER 2019
Mikil sala!
Góður sölutími framundan.
Óskum eftir öllum tegundum
eigna á skrá.
Grensásvegi 13, 108 Rvk. / s 570 4800 / gimli@gimli.is
www.gimli.is
Halla Unnur Helgadóttir
Viðskiptafræðingur / löggiltur fasteignasali
s 659 4044 / halla@gimli.is
Eftir að fréttaskýringaþátt-urinn Kveikur var sýndurí ríkissjónvarpinu þriðju-daginn 11. nóvember 2019
var rætt við Sighvat Björgvinsson,
fyrrv. ráðherra og framkvæmda-
stjóra Þróunarsamvinnustofnunar
Íslands, í kvöldfréttum sjónvarpsins.
Hann sagðist vera
„sjokkeraður yfir
umfjöllun kvölds-
ins um Samherja-
skjölin. Öll upp-
bygging sem
unnið hafi verið að
í Namibíu hafi
hrunið með komu
Samherja. Hann
segir málið skelfi-
legt og vonast til að því sé ekki lokið“,
segir á ruv.is um samtalið.
Sighvatur sagði að Íslendingar
hefðu kennt Namibíumönnum sjó-
mennsku og fiskverkun. Þeir hefðu
rekið landhelgisgæslu þeirra og haf-
rannsóknastofnun, búið til kvóta-
kerfi, fiskmarkaðskerfi og veiðileyf-
isgjald.
„Við fylgdumst með því á meðan
við vorum þarna hvernig þetta væri
rekið og gerðum ekki athugasemdir
nema mjög sjaldan. Síðan förum við
2008 og síðan kemur Samherji – og
þetta er allt hrunið,“ sagði Sighvatur
og gat í lokin ekki sleppt orðum til
heimabrúks þegar hann býsnaðist yf-
ir að nú ætluðu „íslensk stjórnvöld
með fyrrverandi stjórnarformann
Samherja í fararbroddi að lækka
veiðileyfagjöldin á þessa útgerð og
fleiri. Mér finnst þetta vera bara al-
veg skelfilegt og ég vona að þessu
máli sé ekki lokið“.
Til þessarar fréttar er vitnað í upp-
hafi umsagnar um bókina Ekkert að
fela – á slóð Samherja í Afríku vegna
þess að þau lýsa vel andrúmsloftinu
sem hér var leitast við að skapa í
framhaldi þessa sjónvarpsþáttar, það
er annars vegar að lýsa hneykslan á
gangi mála í Namibíu og hins vegar
að flytja hneykslið hingað heim og
nýta það til að sverta kvótakerfið
vegna stórútgerða og rökstyðja
þyngri veiðigjöld á þær fyrir utan að
sverta nokkra íslenska stjórn-
málamenn og Sjálfstæðisflokkinn
sérstaklega.
Höfundar bókarinnar eru þrír:
Helgi Seljan, Aðalsteinn Kjartansson
og Stefán Aðalsteinn Drengsson.
Þeir komu að gerð sjónvarpsþátt-
arins sem var sýndur 12. nóvember
2019. Í bókinni er lýst því sama og í
þættinum, að sumu leyti með sömu
orðum. Texti bókarinnar er lipur og
frásögnin skýr. Leitast er við að
dýpka skilning lesanda á viðfangsefn-
inu með því að setja það í sögulegt
samhengi. Höfundarnir fóru til
Namibíu, Angóla og Noregs við öflun
efnis.
Kveikjuna að ritun bókarinnar og
gerð sjónvarpsþáttarins er að finna í
vináttu Helga Seljans og Kristins
Hrafnssonar, ritstjóra WikiLeaks,
eftir að stofnandi efnisveitunnar,
Julian Assange, dró sig í hlé, fyrst
með langri einangrun í sendiráði
Ekvadors í London og nú vegna
fangelsunar í Bretlandi.
Þeir Helgi og Kristinn höfðu oft
rætt að „alþjóðlegur sjávarútvegur
væri skuggalegur bisness“ og þegar
fyrir lágu WikiLeaks-gögn og „ótrú-
leg saga“ Jóhannesar Stefánssonar,
fyrrv. starfsmanns Samherja í Nami-
bíu, ýtti Helgi öðru til hliðar og sökkti
sér ofan í gögnin.
„Það er vissulega spilling í Namib-
íu. Og það er augljóslega spilling í
sjávarútvegi i Namibíu. Hana fann
Samherji ekki upp. Samherja tókst
hins vegar greinilega að svína svo á
öðrum þátttakendum í iðnaðinum,
sem sumir hverjir hafa haft á sér
spillingarstimpil lengi, að þessir
keppinautar sáu á eftir stórum afla-
heimildum til Samherja.
Samherja var í lófa lagið að koma
sér inn í iðnaðinn á samkeppnis-
grundvelli. Það hefði vissulega tekið
lengri tíma, kostað meiri vinnu og,
það sem mestu skiptir, það hefði þýtt
minni gróða.
En það hefði verið heiðarlegt. Og
án efa mun nær því að fylgja lögum.
Bæði í Namibíu og á Íslandi.“ (256)
Þarna er kjarna bókarinnar lýst.
Þróunarsamvinna opnar nýjar leiðir í
samskiptum þeirra sem ganga til
hennar. Þar gilda sömu lögmál og í
öllu alþjóðasamstarfi. Þekking á stað-
háttum auðveldar töku ákvarðana um
viðskipti. Íslendingar stofnuðu ekki
til þróunarsamstarfs við Namibíu-
menn til að breyta stjórnarfari þjóð-
arinnar. Hún hefur búið við eins-
flokks stjórn frá sjálfstæði sínu í
mars 1990. Íslendingar einbeittu sér
að sjávarútvegi, útgerð og fiskvinnslu
og þess vegna var rökrétt fyrir al-
þjóðafyrirtæki á borð við Samherja
að leita fyrir sér þar.
Öllu er þessu lýst í bókinni. Lýs-
ingin verður stundum bjöguð þegar
Samherji er gerður tortryggilegur,
oft aðeins vegna atvika eða ákvarð-
ana sem eru hluti þess að starfa á al-
þjóðavettvangi. Þar eins og endra-
nær líta stjórnendur og fjármála-
ráðgjafar þeirra til allra tækifæra
sem gefast til að hafa sem mestan
fjárhagslegan hag af starfsemi sinni.
Útgerð og fiskvinnsla er ekki góð-
gerðarstarfsemi eins og Íslendingum
er vel ljóst en allar ákvarðanir eiga að
sjálfsögðu að vera réttum megin við
lögin.
Þegar fréttamenn vinna bók sem
þessa setjast þeir ekki í dómarasæti.
Þeir eiga ekki seinasta orðið um
hvort farið sé að lögum eða ekki. Þess
er vænst að þeir leggi mál fyrir á
þann hátt að lesandinn geri upp við
sig fyrir sitt leyti hvað honum finnst.
Í þessari bók er stundum gengið
skrefi lengra til að skella sök á ein-
staklinga og fyrirtæki og er það ljóð-
ur á verkinu. Sama má segja um
skort á nafnaskrá í lok þess.
Í eftirmála leggur Kristinn
Hrafnsson, ritstjóri WikiLeaks,
blessun sína yfir verk höfundanna og
segir um vinnu þeirra að hún hafi
verið „ítarleg, vönduð og hvöss“.
Hann segir einnig að þegar leið á
„verkefnið“ hafi verið ákveðið að
dagblaðið (?) Stundin yrði „hluti af
fjölmiðlabandalaginu í birtingunni og
blaðamaðurinn Ingi Freyr Vil-
hjálmsson var kallaður til, maður
með yfirgripsmikla þekkingu á síðari
tíma viðskiptasögu á Íslandi og þætti
Samherja þar“. (350)
Ætla má að Kristinn hafi verið
eins konar aðalritstjóri verksins þeg-
ar hann lýsir tilgangi þess á þennan
veg:
„Í þessu riti er komið á framfæri
upplýsingum um spillingu valds,
auðs og stjórnmála. Það er undir al-
menningi komið hvort og þá hvernig
verður brugðist við upplýsingunum.
Sumt þarf augljósa skoðun, svo sem
meint brot á allmörgum greinum
laga, meðal annars hegningarlaga.“
(351)
Þegar Hage Geingob, forseti
Namibíu, er spurður hvort ekki verði
að grípa til aðgerða gegn spillingu í
landi hans blæs hann öllu slíku frá
sér með þeim orðum að á fundum um
land allt í síðustu kosningabaráttu
hans hafi hann aðeins fengið tvær
spurningar um spillingu. Almenn-
ingur sé ekki að velta henni fyrir sér.
Bókina Ekkert að fela á ef til vill
að gefa út í Namibíu til að vekja al-
menning þar til vitundar um eigin
stjórnarhætti. Hér hefur boðskapur
hennar þegar verið nýttur til tveggja
útifunda á Austurvelli og Stjórn-
arskrárfélagið finnur í bókinni rök til
stuðnings málstað sínum. Framtíðin
ein leiðir í ljós hvort áhrifin á al-
menning verða langvinn og hvort
skoðun í ljósi laga leiði til sakamála.
Samherjamenn afla sér kvóta í Namibíu
Morgunblaðið/Hari
Ólgusjór Þorsteinn Már Baldvinsson forstjóri Samherja, sté tímabundið til
hliðar í kjölfar umfjöllunar um starfsemi Samherja í Namibíu.
Samtíðarsaga
Ekkert að fela – á slóð Samherja
í Afríku bbbnn
Eftir Helga Seljan, Aðalstein Kjart-
ansson og Stefán Aðalstein Drengsson.
Vaka-Helgafell, 2019. Kilja, 356 bls.
BJÖRN BJARNASON
BÆKUR
Barna- og unglingabókinFriðbergur forseti gerist áÍslandi í náinni framtíð þarsem forsetinn hefur tekið
sér hálfgert einræðisvald eftir að
hafa náð völdum með býsna vafasöm-
um hætti.
Systkinin Sóley og Ari og skóla-
félagar þeirra eru ekkert sérstaklega
hrifin af forsetanum, honum Frið-
bergi en hugsa ekki mikið um hann
og hans gjörðir fyrr en til erlendum
skólasystkinum þeirra er vísað úr
landi. Sóley og vinkonur hennar, sem
kalla sig hinar fjórar frábæru, mót-
mæla ákvörðun forsetans af miklum
krafti. Í framhaldinu fara börn á
höfuðborgarsvæðinu að hverfa og allt
lítur út fyrir að á bak við það standi
erlendir hryðjuverkamenn.
Hinar fjórar fræknu eru þó ekki
sannfærðar um það og ákveða að
komast til botns í málinu. Við tekur
æsispennandi atburðarás þar sem
tólf ára stelpurnar og sjö ára yngri
bróðirinn lenda í miklum hremm-
ingum.
Einhvern veginn svona er stuttleg
lýsing á bókinni Friðbergi forseta.
Persóna Frið-
bergs hlýtur að
byggjast að miklu
leyti á einum
valdamesta manni
heims; Donald
Trump Banda-
ríkjaforseta en
Friðbergur reynir
að herða útlend-
ingalöggjöfina í sögunni og ásamt því
er hann með fleira misjafnt í píp-
unum.
Uppbygging bókarinnar er
skemmtileg og sagan spennandi þar
sem krakkarnir, hið góða, berjast
gegn forsetanum, hinu illa. Boðskap-
urinn er einfaldur og góður þar sem
höfundur bendir krökkum og ung-
lingum á í sögunni að þau geti haft
áhrif og mótmælt því sem þau telja
ekki réttlátt og ef til vill haft áhrif.
Sumt í bókinni er helst til fyrir-
sjáanlegt en það er kannski ágætt að
31 árs bókadómarinn geti áttað sig á
því hvað gerist á næstu blaðsíðu í bók
sem helst er ætluð 8 til 12 ára börn-
um. Annað er síður en svo fyrir-
sjáanlegt og lokakafli sögunnar er
æsispennandi og skemmtilegur.
Það er víst ekki hefð fyrir því að
segja frá því hvernig bækur enda hér
á síðum dagblaðanna en þau börn og
unglingar sem lesa þennan dóm og
hafa ekki lesið Friðberg forseta eiga
von á góðu. Ég hefði líklega haft mjög
gaman af bókinni árið 1999 og þótti
skemmtilegt að lesa hana árið 2019.
Ég efast ekki um að margir krakkar
muni lesa bókina í einum rykk á að-
fangadagskvöld enda getur verið
ákaflega erfitt að leggja spennandi og
skemmtilegar bækur frá sér áður en
þeim lýkur.
Fjórar frábærar gegn fúlum forseta
Ljósmynd/Hróbjartur Sigurðsson
Boðskapur Árni Árnason skrifaði
um valdaþrjótinn Friðberg forseta.
Barnabók
Friðbergur forseti bbbbm
Eftir Árna Árnason.
Bjartur, 2919. Innbundin, 256 bls.
JÓHANN ÓLAFSSON
BÆKUR