Morgunblaðið - 14.12.2019, Blaðsíða 60

60 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. DESEMBER 2019
á heimasíðu Hreyfils:
hreyfill.is
eða í App Store
og Google Play
SÆKTU APPIÐ
Sæktu appið frítt á AppStore
eða Google Play
Hreyfils appið
Pantaðu leigubíl á einfaldan
og þægilegan hátt
Þú pantar bíl1
3 og færð SMS skilaboðað bíllinn sé kominn.
2 fylgist með bílnum í appinu
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
Silva Saudade er í ástarsambandi
sem virðist vera að leysast upp og
gengur með bréf frá löngu látinni
ömmu sinni við brjóst sér.
Svo er lýst skáldsögunni Hun-
angsveiði eftir Soffíu Bjarnadóttur
sem kom út fyrir ekki svo löngu. Í
bókinni segir frá því er Silva leitar
til tengslafræðingsins Tómasar O.
eftir aðstoð og saman halda þau í
pílagrímsferð til Portúgals, ásamt
rithöfundinum Rónaldi.
Aðspurð hvaðan aðalpersóna
bókarinnar, Silva Saudade, konan
með þráhyggjuna, sé komin svarar
Soffía að persónur verði smám
saman til, framkallist innra og
ytra úr ýmsum flækjum í draumi
og vöku. „Mér finnst eins og hún
Silva Saudade hafi birst mér sem
kona sem horfir í spegil og sér
ekki sína eigin spegilmynd. Hún
sér eitthvað annað.“
– Skordýr í auga er líka leið-
arstef í bókinni.
„Sjálfa dreymdi mig að ég horfi
í spegil og sé skordýr hlykkjast
um í auganu. Ég dreg fagurt dýrið
á væng sínum út úr auganu og
legg það á vigt hjá vinkonu minni.
Hún greinir dýrið á svipstundu.
Þar var víst komið skordýrið Her-
mafródítus. Sem er reyndar ekki
skordýr, að mér vitandi, heldur
goðsöguleg persóna, karl og kona í
einni veru. Sagður sonur eða dótt-
ir Hermesar og Afródítu. Vængjuð
ástarvera. Að dreyma skordýr get-
ur verið fyrir umbreytingum og
andlegri hugljómun svo fátt eitt sé
nefnt.
En alveg eins og þegar við fæð-
umst þá fæðast persónur líka úr
svo mörgu og við verðum mögu-
lega smám saman til út frá því
sem hendir okkur, og því hvernig
lífið fer með okkur og hvaða val
við mögulega tökum. Þær spurn-
ingar eru þarna á ferð. Af hverju
við veljum það sem við veljum.
Silva Saudade er kannski með þrá-
hyggju já, og kannski er það eitt-
hvað annað, eitthvað sem hún
verður að uppræta til að geta
horft í sín eigin augu. Hún þekkir
sögu sína ekki til fulls, hefur ekki
einu sinni komið til Portúgals, það-
an sem faðir hennar er. Þessi per-
sóna kom líka til mín í portúgölsk-
um ljóðum.
Silva Saudade finnur einmitt til.
Eins og hún sé að rifna. Rof er
hægfara ferli segir í Hunangsveiði.
Hún er að sökkva eins og jörðin
okkar. Ástandið er hættulegt og
hún leitar leiða út úr þessu
ástandi. Fíkn er alltaf svar við
sársauka. Hún ber söknuðinn eins
og kross. Saudade er þetta fallega
portúgalska hugtak um það að
finna svo sterkt fyrir því sem er
ekki hér, er langt í burtu, farið eða
hefur aldrei verið. Nærvera fjar-
verunnar. Getur verið ljúfsárt.
Sagan kristallast í þessum sökn-
uði, í þessari persónu Silvu Sau-
dade og nöfnu hennar, ömmunnar
sem lést árið 1939. Saga hennar
bæði heillar og hræðir. Þær spyrja
báðar: Hvað er að koma fyrir
mig?“
– Annar þáttur bókarinnar hefst
með orðunum Áföll erfast.
„Spurningin er einmitt hvað erf-
ist, hvað býr í okkur sem við ekki
þekkjum og skiljum ekki. Getur
skömmin verið hluti af arfi eða er
hún lærð? Fórnarlömb ofbeldis
finna fyrir skömm sem er auðvitað
ekki rökrétt tilfinning, það er
niðurbrot sálarlífs. Mér varð með-
al annars hugsað til kvikmyndar-
innar Shame, eftir Steve
McQueen. Hún sat og situr enn í
mér. Sagan fylgir kynlífsfíkli og er
ótrúlega óþægileg og mögnuð.
Mjög sársaukafull. Við vitum ekki
neitt um fortíð fólksins, hvaðan
þau koma og af hverju svona illa
er fyrir þeim komið. Það finnst
mér áhugavert. Það sem þú sérð
hér og nú með augum myndavél-
arinnar. Við erum ekki vont fólk,
við komum frá slæmum stað – eitt-
hvað á þá leið er sagt í myndinni.
Spurningin er einmitt eru þess-
ar persónar vondar eða góðar, eða
hvað? Lesandinn verður að finna
þau svör. Ég hef óbilandi trú á
mildi og gæsku og ást og fegurð
og lífskrafti – þess vegna verð ég
að skrifa um dauða og grimmd og
illsku. Að fjalla um dauðann er óð-
ur til lífsins. Staðfesting á þessari
miklu gjöf sem oft er farið illa
með. Þegar eitthvað brotnar í fólki
reynir það að halda áfram með
einhverjum hætti þar til það getur
það ekki lengur. Hrynur. Fíkn af
ýmsum toga er yfirleitt svar við
áföllum, jafnvel ómeðvituðum.
Heilun er möguleg og það að
lækna sálarsár er oftast handan
orða. Tungumálið nær ekki allan
hringinn. Það þarf trúarstökk og
töfra. Við erum á þessum veiðum
allt lífið. Kannski lengur. Ég veit
það ekki, ég er nefnilega enn á lífi
og mjög glöð yfir þeirri stað-
reynd.“
– Ég nefndi áðan skordýr í auga
sem leiðarstef, en augu skipta líka
miklu máli í sögunni.
„Augu eru alltaf leiðarstef og
sjóngáfa, ekki síst innri augun því
fegurðin er á huglægu sviði. Í feg-
urðinni eftir Plótínos er svo óskap-
lega fallegt stef sem ég gæti kallað
leiðarstef í skrifum mínum:
„Hver verður nú fararmátinn og
hver flóttaleiðin? Ekki komumst
við fótgangandi: fæturnir bera
okkur hvarvetna frá landi til lands.
Þú skalt ekki útvega hestvagn eða
fley. Láttu allt þetta lönd og leið
og horfðu ekki, heldur leggðu aft-
ur augun og breyttu um sjóngáfu
og vektu þá sem allir hafa, en fáir
nota.“
Silva á erfitt með að horfa í aug-
un á fólki. Hún hræðist það. Ég lá
einu sinni í gufubaði og þá laust
því niður í huga minn að kannski
væri ég á einhverfurófi. Eftir
rannsóknarleiðangur komst ég þó
að því að svo væri líklega ekki en
það gæti þó verið að vinkona mín
hún Silva Saudade sem ég bjó með
í mörg ár, það er við deildum
höfði, já það gæti verið að hún
væri á einhverfurófi. Ég get þó
ekki svarað þessu fyllilega því hún
fór ekki á Greiningarstöð ríkisins
heldur valdi hún að fara til
tengslafræðingsins Tómasar O. á
Suðurgötu 12. Heimsóknir til hans
lyfta henni upp, hreyfa við sviðs-
myndinni í lífinu. Hún þarf nýja
sviðsmynd til að fóta sig í veröld-
inni. Tómas hefur karisma, er ein-
mitt heillandi og mælskur og hún
fylgir honum í hálfgerðri blindni.
Fylgir honum inn í myrkan skóg
sálarlífsins á Heilsuhæli sorg-
mæddra. Þaðan eiga ekki allir aft-
urkvæmt. Þau spyrja og ég í raun
líka: Hvað getur bjargað okkur?
Þau eru hluti af jörðinni sem er
að sökkva. Það vessar úr kvikunni,
trén gráta trjákvoðu, gráturinn
vætlar úr sköpum og augum,
gredda og grátur hvarvetna. Ég
held mikið upp á bókina Saga aug-
ans eftir George Bataille. Klám-
fengin og óþægileg og um leið
stórkostleg á þessum hættulegu
mærum. Það er þessi mikla angist
sem einkennir persónur í strand-
bænum X. Til að takast á við ang-
istina verða þau að gera það sem
er bannað og þar opnast gluggar
inn í æðri upplifun. Órarnir eru
leiksviðið. Lífs- og dauðaþrá verð-
ur samofin, ekki andstæður eins
og Freud vildi mögulega meina,
heldur samofin þrá að lifa og
deyja.
Lífslöngunin verður svo sterk að
hún leiðir jafnvel til glötunar.
Silva, Rónald og Tómas eru á valdi
ástands sem þau hafa ekki stjórn á
– þau halda dauðahaldi hvert í
annað í djúpu hafi og það sést
hvergi til lands. Það er alltaf eitt-
hvað í okkur sem reynir að sigrast
á siðferðinu, segir Tómas og horfir
yfir veiðilendur.“
Það þarf trúarstökk og töfra
 Soffía Bjarnadóttir segist hafa óbilandi trú á mildi og gæsku og ást og fegurð og lífskrafti
og þess vegna þess vegna verði hún að skrifa um dauða og grimmd og illsku
Morgunblaðið/Eggert
Angist Soffía
Bjarnadóttir
skrifar um
lífs- og
dauðaþrá í
Hunangs-
veiði.