Fréttablaðið - 03.12.2019, Qupperneq 7

Við þorðum varla
að þvo á okkur
hendurnar á almenningssal-
ernum eða drekka úr sama
glasi og annað fólk –
Páll Óskar Hjálmtýsson tónlistar-
maður
HEILBRIGÐISMÁL Páll Óskar byrjaði
að taka PrEP í júní 2018 en þá hóf
Landspítalinn tilraunaverkefni
um notkun þess og lyfjagreiðslu-
nefnd samþykkti niðurgreiðslu.
Páll Óskar hafði heyrt um lyfið og
prufukeyrslu þess í Bandaríkjun-
um, um sex árum áður en þar hafði
nýsmitum fækkað verulega. Palli
var einn af fyrstu Íslendingunum
sem fékk að prófa lyfið.
Árið 1987 hóf Páll Óskar að
stunda kynlíf með karlmönnum,
í eyðnifaraldrinum miðjum. „Við
vorum svo hræddir og vissum svo
lítið. Við þorðum varla að þvo á
okkur hendurnar á almenningssal-
ernum eða drekka úr sama glasi og
annað fólk. Óttinn heltók okkur,“
segir hann. „Um leið og ég byrjaði
á PrEP fann ég þennan gamla ótta
leka úr líkama mínum og sál.“
Töluvert mörg ár eru síðan með-
ferðarlyf við HIV urðu það góð
að þau gátu haldið sjúkdómnum
niðri. En smitin sjálf hurfu samt
ekki. Páll Óskar segir að þetta hafi
haft sín áhrif, sérstaklega innan
hommasamfélagsins.
„Síðan sjúkdómurinn gerði fyrst
vart við sig hefur verið veggur á
milli okkar ósmituðu hommanna
og hinna smituðu. Þessi veggur
orsakaði félagslega einangrun
okkar á milli,“ segir hann. „Ég held
að hommasamfélagið verði sterk-
ara með tilkomu þessa lyfs.“
Um 140 menn eru í virkri notk-
un í dag. Þeir koma í skoðanir á
þriggja mánaða fresti og finnast
þá aðrir kynsjúkdómar séu þeir
fyrir hendi. Til að fá að nota lyfið
þarf viðkomandi að fylla út krossa-
próf, um meðal annars kynhneigð
og kynhegðun. Í dag eru aðeins
samkynhneigðir menn sem eiga
kost á að nota PrEP en Páli Óskari
finnst að allir sem séu kynferðis-
lega virkir og elska að stunda kynlíf
með mörgum bólfélögum ættu að
fá tækifæri til að nota lyfið, burtséð
frá kyni, kynvitund eða kynhneigð.
„Eftir að ég byrjaði á lyfinu og
fór í þessar reglulegu skoðanir hef
ég verið algerlega öruggur um mitt
kynheilbrigði. Ég er prófaður fyrir
HIV, sýfilis, klamýdíu, lekanda
og f leiri kynsjúkdómum, sem
ég annars tékkaði á kannski á 6
mánaða til árs fresti. Ég fæ ekki að
taka PrEP eftirlitslaust og eftirlitið
skiptir hér gríðarlegu máli,“ segir
hann. „Þessu fylgir mikið frelsi. Ég
hef engar áhyggjur af sjálfum mér
eða að smita bólfélaga minn. Loks
núna er ég að fá að lifa áhyggju-
lausu lífi, sem ég hef ekki fengið
að lifa síðan 1987. Óttinn við HIV
orðinn fullkomlega ástæðulaus.“
Már Kristjánsson, yfirlæknir á
smitsjúkdómadeild Landspítalans,
hefur umsjón með PrEP-meðferð-
inni og hafði frumkvæði að því að
fá hana samþykkta. Ísland er mjög
framarlega í heiminum þegar
kemur að innleiðingu PrEP og er
eitt af fimm fyrstu Evrópulönd-
unum sem það gera. Vísindaleg
rannsókn á notkuninni hefur ekki
enn farið fram en Már segist hafa
tilfinningu fyrir því að reynslan
sé góð.
„Fræðilega séð væri hægt að
uppræta HIV ef allir með þekkt
smit og áhættuhegðun væru með-
höndlaðir,“ segir Már. „Vandinn er
sá að til eru einstaklingar sem falla
ekki í þessa hefðbundnu hópa.“
Hið opinbera setur þau skilyrði
að aðeins samkynhneigðir menn
séu gjaldgengir. En fyrirspurnir
hafa borist frá fólki í áhættu-
hópum, til dæmis mönnum sem
stunda kynlíf með vændiskonum
í Suðaustur-Asíu. Már segir einnig
erfitt að ná til þeirra sem stunda
kynlíf með bæði körlum og konum.
„PrEP er lyf sem hefur áhrif á
fjölgun HIV-veirunnar. Það gerir
ekkert í líkamanum þínum nema
að hann verði útsettur fyrir veir-
unni,“ segir Már. „Samt sem áður
ráðleggjum við samkynhneigðum
mönnum að nota áfram smokka,
þó að þeir séu á lyfinu, vegna ann-
arra kynsjúkdóma.“
Samkvæmt Má eru litlar auka-
verkanir sem fylgja lyfinu. Ein-
staka menn fá skerðingu á nýrna-
starfsemi eða beinþynningu við
langvarandi notkun. „Kostirnir
eru hins vega ótvíræðir. Sam-
kvæmt erlendum rannsóknum
forðum við einu nýsmiti ef þrettán
manns nota lyfið,“ segir Már.
Lyfið kostar nokkra tugi þús-
unda króna á mánuði og er að fullu
niðurgreitt af Tryggingastofnun,
en skoðanirnar eru forsenda fyrir
því að stofnunin fellst á að greiða.
Fyrir utan heilsufarslega hættu
eru meðferðarly f in sjálf mun
dýrari. „Það er gríðarlegt hags-
munamál fyrir okkur öll að draga
úr nýsmiti,“ segir Már. „Þetta er
gríðarlegt framfaraskref og líklegt
að það geri bólusetningar við HIV,
sem er verið að rannsaka, óþarfar.“
kristinnhaukur@frettabladid.is
Óttinn við HIV ástæðulaus
Páll Óskar Hjálmtýsson var einn af fyrstu Íslendingunum sem fengu að prófa nýtt forvarnarlyf gegn HIV.
Hann segir lyfið hafa gerbreytt lífi sínu og eytt óttanum sem hefur verið viðvarandi í meira en 30 ár.
140 íslenskir menn nota PrEP. NORDICPHOTOS/GETTY
Páll Óskar segir PrEP hafa breytt lífi sínu. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
LOFTSLAGSMÁL Ráðstefna aðila
að rammasamningi Sameinuðu
þjóðanna um loftslagsbreytingar
er æðsta ákvörðunarvald ramma-
samnings Sameinuðu þjóðanna um
loftslagsbreytingar (UNFCCC). Þessi
árlega ráðstefna er vettvangur landa
til að ræða hvernig ríkin hyggjast
berjast gegn loftslagsbreytingum.
Ráðstefnan mun standa yfir
næstu tvær vikurnar. Fyrri vikan fer
í fundi embættismanna en í seinni
vikunni munu stjórnmálamenn
mæta til leiks. Guðmundur Ingi
Guðbrandsson, umhverfis- og auð-
lindaráðherra, mun halda til Madríd
næstkomandi sunnudag.
Parísarsamkomulagið fæst við
útblástur gróðurhúsalofttegunda
frá og með árinu 2020. Það ár mun
samkomulagið taka við af svokall-
aðri Kýótóbókun. Samkvæmt Par-
ísarsamkomulaginu á að takmarka
útblástur gróðurhúsalofttegunda
á heimsvísu og ná að halda hnatt-
rænni hlýnun innan við 2°C miðað
við stöðuna fyrir iðnbyltingu.
Fyrsta COP ráðstefnan var haldin
í Berlín árið 1995. Hingað til hafa
verið haldnar 24 slíkar nú síðast í
Katowice, í Póllandi, í desember
2018. Þá var aðildarríkjunum falið
að komast að samkomulagi um
hvernig skyldi útfæra sjöttu grein
Parísasáttmálans en það tókst ekki.
Tímaritið The Economist segir að
skort hafi metnað fyrir verkefninu.
Enn vanti talsvert til að takmark
þessa náist.
Sjötta grein Parísarsamkomu-
lagsins fjallar um aðgerðir á markaði
og utan markaðar og heimildir til
viðskipta milli ríkja með losunar-
heimildir eða heimildir til að telja
sér til tekna stuðning við loftslags-
væn verkefni í öðrum ríkjum. Slík
„losunarlán“ yfir landamæri ættu
mögulega að geta lagt grunn að
alþjóðlegum kolefnismarkaði. Rík
áhersla er lögð á að tryggja traust
bókhald varðandi slíkar aðgerðir
til að forðast að ávinningur af þeim
sé tvítalinn.
Antonio Guterres, framkvæmda-
stjóri Sameinuðu þjóðanna, sagði
við setningu loftslagsráðstefnunnar
í gær að þjóðir heims verða að sýna
samstöðu og sveigjanleika í barátt-
unni við loftslagsvána. Hann sagði
heiminn standa á krossgötum í við-
leitninni við að bregðast við hlýnun
andrúmsloftsins. Við lok næsta
áratugar myndi blasa við önnur af
tveimur mögulegum leiðum sem
heimsbyggðin stæði frammi fyrir.
Annars vegar gæti mannkyn farið
leið uppgjafar þar sem lítið yrði að
gert. Það stofnaði heilsu og öryggi
jarðarbúa í hættu. Hins vegar gæti
mannkyn valið leið vonar, sjálf-
bærra lausna og kolefnisjöfnunar. Sú
leið miðaði að því að halda jarðefna-
eldsneyti þar sem það ætti að vera,
ofan í jörðinni. Þannig og einungis
þannig er hægt að koma í veg fyrir að
hitinn hækkaði um meira en eina og
hálfa gráðu á þessari öld. Ella yrðu
afleiðingarnar hörmulegar.
Bandaríkin sögðu sig frá Parísar-
samkomulaginu í síðasta mánuði.
Hvorki Donald Trump Bandaríkja-
forseti né aðrir hásettir ráðgjafar
hans munu taka þátt í ráðstefnunni
í Madríd. Nancy Pelosi, forseti full-
trúadeildar Bandaríkjaþings, mun
fara fyrir þingnefnd á ráðstefnuna.
Það kemur í hlut Síle að skipu-
leggja og hafa forystu fyrir ráðstefn-
unni í Madríd. Til stóð að halda ráð-
stefnuna í Santiago í Síle, en hætt var
við það vegna óeirða og fundurinn
fluttur til Madrídar. Formennska er
eftir sem áður í höndum Síle. Ráð-
stefnan mun standa til 13. desember
og áætlað er að hana sæki 25.000
þátttakendur frá 200 þjóðum.
david@frettabladid.is
Árlegur fundur um samræmdar aðgerðir gegn loftslagsvánni
Tuttugasti og fimmti
fundur aðildarríkja lofts-
lagssamningsins, COP25,
hófst í Madríd á Spáni í gær.
Mótmælendur gegn loftslagsvá í Bangalore á Indlandi. FRETTABLAÐIÐ/EPA
VIÐSKIPTI Eignir samtryggingar-
deilda lífeyrissjóða námu um 4.300
milljörðum króna við lok þriðja
ársfjórðungs. Þetta kemur fram í
samantekt Fjármálaeftirlits. Hafði
sú fjárhæð þá vaxið um 46 milljarða
frá því á miðju ári.
Heildarlífeyrissparnaður lands-
manna, það er samtryggingardeild-
ir og séreignardeildir samanlagð-
ar, nam um það bil 5,2 milljörðum
króna við sama tímamark.
Þá áætlar Fjármálaeftirlitið að
til viðbótar komi um 80 milljarðar
króna sem er séreignasparnaður hjá
erlendum vörsluaðilum.
Af eignum samtryggingardeilda
sjóðanna er vöxturinn mestur hlut-
fallslega í fasteignaveðtryggðum
skuldabréfum, 4,8 prósent. Nemur
samtala þess eignaflokks rúmlega
508 milljörðum króna og hafði
vaxið um 23 milljarða frá því á
miðju ári. – jþ
Lífeyriseign um
5.000 milljarðar
M E N NTA M ÁL Námsley fasjóður
kennara og stjórnenda grunnskóla
hefur lokið úthlutun námsleyfa
vegna næsta skólaárs. Þetta kemur
fram á vef Sambands íslenskra
sveitarfélaga.
Alls bárust sjóðnum 172 fullgildar
umsóknir. Fjármagn til úthlutunar
veitti svigrúm til að veita 47 náms-
leyfi, þar af þrjú til sex mánaða.
Fram kemur að aðeins hafi verið
hægt að verða við 27 prósentum
þeirra beiðna sem fyrir lágu.
Ákveðið var að þessu sinni að
þriðjungi leyfa yrði úthlutað sér-
staklega vegna náms sem tengist
aga- og bekkjarstjórnun, kennslu
í fjölmenningarlegu umhverfi og
þróun í verk- og listgreinakennslu.
Alls var 15 leyfum úthlutað í þessu
skyni. Þá kemur fram að námsleyf-
um hafi verið skipt milli landshluta
með hliðsjón af fjölda starfandi
kennara og stjórnenda. – jþ
Um þriðjungur
fékk námsleyfi
FRÉTTABLAÐIÐ/EYÞÓR
3 . D E S E M B E R 2 0 1 9 Þ R I Ð J U D A G U R6 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð