Læknablaðið - jan. 2020, Blaðsíða 33

LÆKNAblaðið 2020/106 33
Málþing innkirtlalækna á Læknadögum vekur eftirtekt en landsmenn eiga menn í fremstu röð í rannsóknum á kortisólskorti. Helga Ágústa heldur um þræði þingsins. Mynd/gag
Helga segir kortisólskort sjaldgæfan
þótt hann færist í vöxt með til dæmis
hormónagjöfum og öðrum sjúkdómum
í heiladingli. Ekki sé vitað hve margir
þjáist af honum en þó þekkt að ríflega 40
einstaklingar 18 ára og eldri séu haldnir
kortisólskorti vegna mótefnabundinnar
nýrnahettubilunar, séu með svokallaðan
Addisons-sjúkdóm. Hún vísar þar í grein
sína og Andra Ólafssonar frá 2016.
Mun stærri hópur sé hins vegar með
hann af öðrum ástæðum eins og eftir
æxli í heiladingli. Jafnvel séu dæmi um
tilfelli eða erfiða barnsfæðingu, eins og
önnur grein Helgu og Hallgerðar Krist-
jánsdóttur frá 2011 sýni. Þá standi nú yfir
könnun á því hvort heiladingull kvenna
sem fái höfuðhögg við íþróttaiðkun skað-
ist svo þær verði fyrir kortisólskorti eða
öðrum hormónaskorti.
„Við vitum að 20-50% þeirra sem fá
höfuðhögg eða alvarlegan hnykk á háls
skaðast á heiladingli,“ segir Helga.
Þarf styrk fyrir neyðarsetti
Helga nefnir sem dæmi um hve alvarleg-
ur Addisons-sjúkdómurinn sé að helm-
ingur þeirra sem greinist með hann látist
innan tveggja ára og allir innan fjögurra
ára. Leitað hafi verið styrkja til þess að
sjúklingarnir fái neyðarsett; hafi neyðar-
sprautu, Solu-Cortef, alltaf við hendina í
sérstökum umbúðum, án árangurs. „Lyf-
ið ættu hins vegar allir sjúklingar með
kortisólskort að eiga heima til neyðargjaf-
ar,“ segir Helga Ágústa.
„Neyðarsettið er nauðsynlegt því ef
sjúklingarnir lenda í að fá til að mynda
matareitrun og halda ekki niðri töflunni
sem þeir taka daglega þurfa þeir auka-
kortisól með sprautu.“
Helga segir lækna læra um kortisól í
námi. „En keðjan er aldrei sterkari en veik-
asti hlekkurinn,“ segir hún og lýsir því
þegar sjúklingur með kortisólskort var rétt
við að fara í aðgerð eftir rúman sólarhring
á spítalanum án þess að hafa fengið korti-
són. Skerpa þurfi á þekkingunni hjá öllu
heilbrigðisstarfsfólki.
Helga starfaði í rúman áratug á Sal-
grenska í Svíþjóð, meðal annars sem
yfirlæknir á efnaskipta- og innkirtladeild.
Árið 2003 kom hún að hönnun korts sem
sjúklingar sem þjást af kortisólskorti bera.
Kortið hefur náð útbreiðslu í Svíþjóð.
„Það hefur nú verið framleitt fyrir
Svíþjóð, Noreg, Danmörku og Ísland
en einnig í flestum öðrum Evrópulönd-
um,“ segir Helga.
„Sjúklingurinn getur nú tekið upp
kortið hvar sem er í heiminum og sýnt að
hann sé með þennan sjúkdóm.“ Kortið
er á móðurmáli sjúklings öðru megin og
ensku hinu megin. „Sjúklingarnir eiga því
að geta dregið það fram þegar þörf er á
bráðaþjónustu hvar sem er í heiminum.“