Læknablaðið - jan. 2020, Blaðsíða 34

34 LÆKNAblaðið 2020/106
„Við erum ekki aðeins það sem við borð-
um heldur einnig það sem við berum á
okkur og öndum inn um slímhúðina,“
segir Una Emilsdóttir, sérnámslæknir í
almennum lyflækningum, nú staðsett á
Landakoti. Óheppni geri fólk almennt ekki
veikt, heldur samspil erfða- og umhverfis.
Efni úr umhverfinu komist í blóðrásina og
geti raskað líkamsstarfseminni.
„Margt spilar saman í veikindum okk-
ar, þar á meðal erfðaþættir gagnvart mörg-
um sjúkdómum. Umhverfið hefur líka
áhrif. Ég horfi á umhverfisþættina á sama
tíma og fáir velta því fyrir sér hvað í þeim
veldur veikindunum,“ segir hún.
„Það skiptir miklu máli að fólk viti að
það getur tekið upplýstar góðar ákvarð-
anir eða virkilega slæmar ákvarðanir. Að
það viti að það getur passað upp á sig og
börnin sín. Þar spilum við læknar stórt
hlutverk.“
Á von á öðru barni
Una útskrifaðist úr læknisfræði frá Kaup-
mannahafnarháskóla árið 2017. Hún kom
úr fyrsta fæðingarorlofi sínu í desember-
byrjun og tekur brátt annað. „Hressandi,“
segir hún og hlær komin 15 vikur á leið
að öðru barni sínu. Fyrir á hún 9 mánaða
dóttur. „Það er eins gott að spýta í lófana,
því mig langar að eiga fleiri en tvö.“ Með-
vituð um áhættuþætti litar hún ekki á sér
hárið meðan á meðgöngunni stendur.
„Óléttar konur voru sérstaklega var-
aðar við að lita hárið í umhverfislæknis-
fræðinni í Danmörku. Þar er það einnig
almennt viðurkennt meðal almennings að
konur passi sig sérstaklega þegar þær eiga
von á barni,“ segir Una sem hefur skapað
sér nafn sem fyrirlesari um skaðleg efni
í neysluvörum og heilsu. Hún hefur frá
árinu 2015 haldið fyrirlestra, fyrst í Lifandi
markaði og nú á veitingastaðnum Gló,
í Hörpu og fjölda vinnustaða. Þá hefur
hún verið viðmælandi í hlaðvörpum og
útvarpi.
„Hér á landi er lítill sem enginn fókus á
þessa hluti.“
Hún segir að fræinu sem kveikti áhug-
ann á efninu hafi verið plantað í náminu
og í hálfs árs námsleyfi hafi hún sökkt sér
í hlaðvörp um efnið. „Stöðugt er verið að
demba yfir okkur nýjungum og efnum
sem við þekkjum ekki og hafa ekki verið
áhættumetin,“ lýsir Una sem fór að lesa
læknatímarit sem aðhyllast umhverfis-
læknisfræði eftir að áhuginn var kveiktur.
„Ég hef safnað púslum í púsluspilið og
mér finnst heildarmyndin vera að skýr-
ast,“ segir hún og bendir á að skaðleg efni
séu í sólarvörn, kremum, ilmvötnum, í
mat og hreinsiefnum sem fólk noti.
„Mér finnst ósanngjarnt gagnvart
neytandanum að eitthvað komi á markað
og hann neyti þess án þess að vita um að
hann sé að skaða sjálfan sig.“ Erfitt sé að
hugsa til þess að það sem fólk kjósi í dag
geti skaðað það síðar meir. „Mér finnst
það mjög súrt.“ Tími sé kominn til þess að
fólk staldri við í stað þess að treysta fram-
leiðendum vara til að vernda heilsu sína.
Neytendur óupplýstir
Hún lýsir því hvernig ólíkur lífsstíll
myndi ólíka áhættu. Einn sé sólginn
í ljósabekki, annar borði brennt ristað
brauð, sá þriðji úði vellyktandi um heimil-
ið sitt og sá fjórði blandi þessu öllu saman.
Aðalhindrunin sé að fá fólk til að skilja
alvöru málsins þar sem aðeins sé um
örskammta að ræða í senn. „Það er erfitt
að segja einstaklingi sem lifir fínu lífi og
hefur það gott að það sem hann geri sé
honum skaðlegt,“ segir Una.
„Tuttugu, 30 árum síðar er þessi
einstaklingur kominn með sortuæxli með
meinvörpum og hugsar: Ég vildi að ég
hefði tekið aðrar ákvarðanir á lífsleiðinni.
Mig langar að fyrirbyggja að fólk upplifi
svona áfall. Það er helsta markmið mitt
með þessum fyrirlestrum.“
Meginástæða hindrunarinnar sé sú að
upplýsingar um skaðsemina komi fram
með tímanum, löngu eftir að neyslan
hefst. Hún nefnir veip sem dæmi. Það hafi
verið talið ákjósanlegt í stað sígarettna.
„Fullkomið dæmi um að neytendur treysta
því sem að þeim er rétt, þróa svo með
sér lungu á við sjötugan mann á stuttum
tíma,“ segir Una.
Gott í dag en slæmt á morgun
„Eins er með orkudrykkjaneyslu hér á
landi sem ég hef verulegar áhyggjur af. Ég
skoðaði innihald eins þeirra. Þar eru efni
sem samsett geta myndað efni sem hefur
krabbameinsvaldandi áhrif,“ segir hún, og
að ekki sé gefið til kynna í innihaldslýs-
ingunni hve mikið sé af hvoru efni fyrir
sig.
„Bara það segir mér að ástæða sé til að
sleppa neyslunni. Ég óttast að það sama
muni gerast og hefur margsinnis gerst
í sögunni. Fólk neytir vöru í miklum
mæli. Svo kemur kannski í ljós að einhver
sjúkdómur verður algengari. Ekki verður
þá hægt að útiloka aðra áhættuþætti og
benda á hvar upptökin liggja,“ segir hún.
Hún nefnir þekkt dæmi úr sögunni;
reykingar, asbest. Þá bætir hún við dæm-
um um skaðleg efni nútímans: PBA í
plasti, triclosan í tannkremi, paraben í
snyrtivörum. „Okkur neytendum er haldið
í skugganum,“ segir hún og nefnir hvernig
umræða um PBA hafi leitt til nýrra fram-
leiðsluhátta.
„Iðnaðurinn er fljótur að taka við sér
og framleiðir PBA-fríar vörur. Síðar kemur
í ljós að plastið er þá búið til úr BPS og
það er ekki minna hormónatruflandi.“
Neytandinn sé alltaf 10 skrefum á eftir
framleiðendum.
Formaldehýð sé annað þekkt skaðlegt
efni. „Það uppgötvast á 19. öld og er í
málningunni á veggjunum, teppunum á
gólfinu og víðar. Það var ekki sett á lista
Góð heilsa er ekki heppni
Mikilvægt er að færa ábyrgðina af neyslu matar og annarrar vöru frá framleiðendum til neytenda.
Þeir þurfa að temja sér gagnrýna hugsun og sneiða hjá matvælum og vörum sem innihalda efni sem
hafa slæm eða óþekkt áhrif á heilsu þeirra. Þetta segir Una Emilsdóttir læknir. Áhersla sé lögð á
umhverfislæknisfræði erlendis en hún sé grátlega lítil hér á landi.
■ ■ ■ Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir